گزارشی از ابن بطوطه:
ابن بطوطه در سفرنامه اش داستان جالبی نقل کرده است . اگر تمام این داستان درست باشد در افکار ما راجع به آن عصر ، تغییرات ایجاد می شود . بك بيوه زن هندی برای سنی شدن نزد شعله های آتش ایستاده است . عصبانی می شود و به مردم گویا به زبان پارسی می گوید : « مارا ترسانی از آتش ، ما می دانیم این آتش است . رها کن مارا. این کلمات پارسی طوری در متن عربی شامل شده اند که به نظر میرسد گویا از زبان همان زن جاری شده است . اگر روایت مذکور درست است پذیرفته شود که در آن عصر غیر از مردها ، زنان نیز به زبان پارسی آشنائی داشتند .
درباره ی وجود موسیقی پارسی در هندوستان ابوالفضل می نویسد:
در دربار اکبرشاه، مردان و زنان هند و ایرانی و کشمیری موسیقیدان مشتمل بر هفت گروه بودند و برای هر گروه روزی از يك هفته مخصوص بود که آن روز وظیفه اش را انجام میداد .
کمرنگ شدن زبان پارسی در هندوستان :
در سال ۱۸۲۹ م تصمیم گرفته شد که بجای پارسی، انگلیسی زبان اداری شود و در دادگاهها این زبان رایج گردد، در حالکیه تصمیم مذکور نتوانست فوری مورد اجرا گذارده شود، ولی در سال ۱۸۴۴ م پارسی مقام و منزلت خود را از دست داد .همراه آن، زبانهای بومی تدريجا پیشرفت کردند ، حتی در امور غیراداری بجای پارسی، گرایش به زبان اردو یا هندی بود.اکثر مؤلفین این عصر به زبان انگلیسی آشنائی داشتند . بعدا ما خواهیم گفت که آثارشان تا چه اندازه تحت نفوذ آموزش زبان انگلیسی می باشد.درحالیکه بعد از سال ۱۸۴۴ م فارسی رو به انحطاط گذاشت ، اما ذوق وشوق شعر فارسی ، ارتباط با ادب و تاریخ فارسی ، در میان اکثر خانواده های کایست و برهمن موجود بود . محصلین هندو تا سال ۱۹۰۰ م فارسی را بعنوان يك درس اختیاری ارجحیت میدادند. آقای ارنلد در سال ۱۸۵۷ ضمن گزارش وضع آموزشی پنجاب می نویسد که مدرسه های فارسی و قرآن آموزشگاه های واقعی هستند. در این آموزشگاهها محصلین هندو نسبت به مسلمان بیشتر تحصیل می کنند. تعداد بزرگ هندوان برای تحصیل فارسی در این مدرسه ها شگفت آور است !
آیا آموزش پارسی برای هندوان مضر بوده است ؟
بعضی ها فکر می کنند که آموزش زبان فارسی برای هندوان مضر به اثبات رسید. اما از لحاظ حقایق و اوضاع نظر مذکور درست نیست . از نظر فرهنگ وعمران این اختلاط سودمند گردید. در گروه انسان تحت قوانین طبیعی نزدیک یکدیگر شدند و از اختلاطشان فرهنگ نوینی بوجود آمد. در زمينه طبع گوشه نشینی و انزوای هندوان آنچه البیرونی ابراز نظر نموده است ، طبق آن اختلاط هندوان با علوم فارسی و اسلامی شگفت آور به نظر می رسد . فارسی به عنوان یک زبان رسمی در پیشرفت و ترقی هندوان رخنه نینداخت .
ارزش کل ادبیات پارسی هندوان
به نظر ما مؤلفان هندو معمولا از مؤلفان مسلمان کمتر نبودند . نقص هایی که در باره مؤلفان فارسیدان هندو اکثرا مطرح می شوند ، مؤلفان مسلمان نیز دچار همان نقصها می باشند اما نمی شود از این حقیقت انکار کرد که سبك مؤلفان هندو دارای تصنع و تکلف است و این نقص نشانگر نا آشنایی شان از اصل وروح زبان است. ولی نامه نگاران عالی این نقص را ندارند . اشتباهات کایستها در فارسی مشهور هستند اما آنها تنها کارمندان اداره می بودند چون آنها اصلا از اصل و روح زبان فارسی آشنایی نداشتند و به زبان رسمی سرو کار داشتند. وقتی در میان هندوان برهمن ، مخلص ، شفیق ، سالم ، اودی راج ، بهار ، وارسته ، فیوری ، منوهر و تفته را بحيث ادیب و مورخ و نامه نگار می بینیم ، حق نداریم که مؤلفان هندو را از نظر اهانت و تحقیر نگاه کنیم . در صفحات گذشته در باره تذکره های پر از اطلاعات ، تاریخهای پر از تحقیق ، فرهنگهای مستند و شعرای شیرین بیان ذکر کرده ایم . همه این آثار در ادبیات فارسی مقام ویژه ای دارند و نگارندگان تاریخ ادبیات فارسی هند نمی توانند این شخصیت های برجسته را فراموش کنند .
برش هایی از کتاب ادبیات پارسی در میان هندوان - دکتر سید عبدالله
مهدی زیدآبادی نژاد
