واکه ها در زبان پارسی باستان به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند. واکه های مرکب معمولا ترکیبی از دو مصوت کوتاه هستند که یک واحد آوایی مستقل را تشکیل میدهند. واکه های ساده زبان پارسی باستان همانند پارسی نو است با این تفاوت که آوای 0 یا همان ضمه عربی در پارسی باستان وجود نداشته است. واکه های ساده و مرکب به دو دسته کوتاه و بلند نیز بخش میشوند. واکه ها یا همان حروف صدادار پارسی باستان از قرار زیر هستند:
همخوان های پارسی باستان ۲۱ آوا را تشکیل میدهند باضافه آوای (L) برابر تلفظ حرف لام در زبان پارسی که تنها یکبار در واژه Labanana به معنی لبنان بکار رفته است و بنظر میرسد چنین آوایی در زبان پارسی باستان وجود نداشته. از میان سایر واکه ها نیز برخی به زبانهای جانشین یعنی پارسی میانه و پارسی دری نرسیده است مانند آوای c یا سین مشدد. سایر آواها احتمالا با اندکی تغییر بعدها وارد پارسی میانه و پارسی نو گردید.
کارواژه (فعل) در زبان پارسی باستان ممکن است با پیشوند همراه باشد. بجز پیشوند احتمالی فعل تشکیل می شود از ریشه باستانی فعل بهمراه افزونه ماده ساز و شناسه. افعال التزامی معمولا یک نشانه التزامی نیز پیش از شناسه و پس از ماده دارند.
ریشه فعلی: افعال در پارسی باستان و نیز اوستایی دارای ریشه مشترکی می باشند. این ریشه به سه صورت قوی، افزوده و ضعیف ظاهر میشود. این ریشه های یک و گاهی دو هجایی هرکدام دلالت بر فعل خاصی دارند. در واقع ریشه جزء مشترک تمامی واژگانی است که روی هم یک خانواده واژگانی را تشکیل می دهند.
مثلا saok ریشه همه افعالی است که مفهوم سوختن از آنها استنباط می شود. این واژه می تواند به صورت افزوده که همان saok است یا صورت ضعيف (فاقد a) یعنی suc یا suk بیاید. برای برخی از وجوه و بابها از ریشه ضعیف و برای برخی از ریشه قوی فعل استفاده می شود. همچنین پیشوندهای مرسوم در زبان پارسی باستان می توانند معنای فعل را دگرگون کنند.
ماده فعل: هر فعل در زبان پارسی باستان از یک ماده تشکیل شده که عبارت است از ریشه فعل افزون بر هجای ماده ساز. ماده های مضارع و التزامی شناسه ویژه دارند.
شناسه فعلی: شناسه های فعلی شامل شناسه های سه شخص در سه حالت مفرد مثنی و جمع در حالت های متفاوتی برای ماضی مضارع و نیز گذرا و ناگذر هستند و از این رو شمار شناسه های فعلی که در انتهای افعال پارسی باستان می آیند زیاد است. بین شناسه های مونث و مذکر تفاوتی نیست.
نمونه: فعل ماضي barantiy به معنی می برند در پارسی باستان از ریشه فعلی bar تشکیل شده که بهمراه ماده ساز ش مجموعة میشود bara که ماده فعلی مضارع گذرا است. در پایان هم شناسه فعلی ntiy برای سوم شخص جمع نیز به آن اضافه می شود. (bar-a-nity) در نتیجه فعل ساخته میشود.
مهدی زیدآبادی نژاد
