تلخ رویدادهای طبیعی که در طول تاریخ بر خوزستان گذشته است

استان خوزستان، با تاریخی کهن و فرهنگی غنی، همواره با چالش‌های متعددی در قالب بلایا و سوانح طبیعی دست و پنجه نرم کرده است. 

این منطقه، که در جنوب غربی ایران واقع شده، به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، متأثر از سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها، طوفان‌های گرد و غبار و زلزله‌ها بوده است.

در طول تاریخ، این بلایا و سوانح طبیعی نه تنها بر زندگی مردم و اقتصاد منطقه تأثیر گذاشته‌اند، بلکه بر ساختار اجتماعی و فرهنگی خوزستان نیز اثرات عمیقی داشته‌اند.
سیلاب‌ها، به ویژه، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که خوزستان با آن روبرو بوده است. رودخانه‌های پرآب این استان، که در فصول بارندگی از حد خود فراتر می‌روند، موجب وقوع سیلاب‌های مخربی شده‌اند که خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورده‌اند. این سیلاب‌ها، زیرساخت‌ها را تخریب کرده و به محیط زیست آسیب رسانده‌اند.
خشکسالی نیز یکی دیگر از بلایای طبیعی است که خوزستان را تحت تأثیر قرار داده است. کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما، منابع آبی را کاهش داده و به کشاورزی و دامپروری منطقه ضربه زده‌اند. این شرایط، موجب مهاجرت روستاییان به شهرها و تغییر الگوهای اجتماعی و اقتصادی شده است.
طوفان‌های گرد و غبار، که اغلب ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و فرسایش خاک هستند، مشکلات تنفسی را برای ساکنان این استان به همراه آورده و به کیفیت زندگی آن‌ها آسیب رسانده‌اند. این طوفان‌ها، علاوه بر تأثیرات بهداشتی، بر اقتصاد منطقه نیز اثر گذاشته‌اند.
زلزله‌ها نیز، به عنوان یکی دیگر از سوانح طبیعی، خوزستان را تهدید می‌کنند. این استان در یک منطقه لرزه‌خیز قرار دارد و زلزله‌های گذشته نشان داده‌اند که چگونه می‌توانند به سرعت زیرساخت‌ها را نابود کنند و زندگی‌ها را دگرگون سازند.
در زیر نگاهی می اندازیم به رویدادها و حوادث تلخ طبیعی که در طول تاریخ خوزستانِ گرامیِ ما را آزرده است .

باد سموم خوزستان

باد سموم یا باد سام که از صحرای عربستان میوزد از جمله عواملی است که بهره برداری از منابع سرشار طبیعت این منطقه را مشکل ساخته زیرا عربستان در مرکز فشار کم قرار گرفته و گرمای طاقت فرسایی در آن حکمفرماست و محل ایجاد باد کشنده سام یا سموم است که هر جنبنده ای را بی جان و هر گیاهی را خشک می کند. وزش این باد در خوزستان به ویژه در دزفول هفت تپه شوش و آغاجاری خسارتهای زیادی وارد می آورد.
تیمسار علی رزم آرا در باره باد سام می گوید: در قسمتهای شمالی و نواحی مجاور دزفول و شوشتر هوا بسیار ناسالم و حتی گاه باد سام در این نواحی می وزد. به طوری که در حوالی انديمشك همه ساله تعدادی تلفات در موقع وزش این باد داده می شود.»

حمزه اصفهانی می نویسد:
در سال ۲۳۴ هـ. ق. به هنگام خلافت متوکل باد سخت و سمومی که پیش از آن نظیرش دیده نشده بود وزید و مردم را بیمناک ساخت این باد مدت پنجاه و اند روز از سوم حزیران (روز عرفه تا آخرین روز تموز دوام داشت و کوفه و بغداد و واسط و بصره را فرا گرفت و از آنجا به عبادان (آبادان) سرازیر شد و از واسط به اهواز رفت و رهگذران و قافله ها را کشت و کسی از آفت باد جان بدر نبرد آنگاه به اهواز بازگشت و به سوی همدان حرکت کرد و ۲۰ روز در آنجا بوزید و کشتزارها را سوزانید.

رطوبت در خوزستان

رطوبتی که در زمستان از شمال غرب وارد ایران و خوزستان می شود در نتیجه وزش بادهای جنوب غربی که از صحرای عربستان بر می خیزد فوری تبخیر و در هوا متفرق می شود و برف کوهها را ذوب و دریاچه های پر آب را تبخیر میکند و در نتیجه خسارتهای زیادی به بار می آورد.

طوفان در خوزستان

در زمستانها که خوزستان فقط در معرض حمله هسته های کم فشار مدیترانه ای قرار می گیرد توفانهای شدید و خطرناک در آن بروز میکنند که اغلب موجب خسارت زیاد می شوند.
توفان خاك و شن ممکن است در تمام سال به ویژه ماههای خرداد و تیر که مصادف با باد ۴۰ روزه شمال است بروز کند و گاه شدت آن به حدی است که رفت و آمد را مختل می سازد.

ملخ ها و خوزستان

ملخ از آفتهایی است که هر چند سال يك بار حاصل و دسترنج کشاورزان خوزستان را از بین می برد. چنان ستمگری به خرج میدهد که از تیر خشک تلگراف هم نمی گذرد و آن را می خورد.

سیل در خوزستان

در بهار سال ۱۳۰۳ هـ. ق. (جمادى الاول سیل شدیدی در خوزستان به ویژه در شوشتر جاری شد. این سیل آنچنان بنیان کن بود که حدود ۸۰ متر از شادروان شاپور را با چند طاق از پل فتحعلی خان که بر روی آن استوار بود از جا کند و به دره فرو ریخت.
به دنبال بارندگی زیاد در تاریخ هفتم دی ۱۳۶۳ هـ. ش. در خوزستان و طغیان رودخانه مارون در بخشی از روستاهای گرگری علیا و سفلا از توابع بخش هندیجان و نیز بخشی از آغاجاری سیل جاری شد و خسارتهای جانی و مالی به وجود آورد به طوری که بیست خانه مسکونی آسیب دیدند و سه نفر از اهالی جان خود را از دست دادند و تعداد زیادی دام تلف شدند.در روستاهای هندیجان حدود ۴۰ خانه مسکونی تا ۵۰ درصد خسارت دیدند و يك كودك هشت ماهه جان سپرد.

طاعون

در سال ۱۱۰۶ هـ. ق. طاعون در بصره و پیرامون آن پیدا شد و به قبان نیز رسید و مردم بسیاری را نابود کرد.
در سال ۱۲۴۷ هـ. ق. طاعون سخت و کم نظیری در خوزستان پیدا شد و تعداد زیادی از مردم این سرزمین را نابود کرد و بسیاری از آبادیها را از سکنه خالی کرد و به ویرانی کشاند.
در سال ۱۲۴۸ هـ. ق. (۱۸۳۲م.) طاعون در شوشتر شیوع یافت و شهر از سکنه خالی شد.
مردم خوزستان افسانه های بسیاری درباره طاعون دارند و می گویند: گذشته از غربا که به شمار نیامدند از بومیان خود شهر هشت هزار تن نابود شدند.
در گزارشی که به فرمان معز الدوله به عنوان سرشماری شوشتر و پیرامون آن نوشته شده است آمده است طاعون از شوال آن سال تا صفر سال بعد پنج ماه دوام یافت و سختی بیشتر آن در ماه ذیحجه بود. چنانکه در سه روز ایام تشریق، هجده هزار نفر از مردم شوشتر را نابود کرد.

وبا

به سال ۲۵۸ هـ. ق در اهواز و عراق بیماری وبا شیوع یافت که از ناحیه عسکر مکرم برخاست و به قرقیسا از توابع وحلوان رسید.
از سال ۱۲۴۷ هـ. ق وبا شش بار در شوشتر و دیگر نقاط خوزستان شیوع پیدا کرد و هر بار تعداد زیادی از مردم را کشت.
در سال ۱۳۳۶ هـ. ق. وبا عده زیادی از مردم این سرزمین را نابود کرد.

زمین لرزه های خوزستان

زلزله سال ۲۲۵ هـ. ق.

در سال ۲۲۵ هـ. ق در شهر اهواز زلزله شدیدی اتفاق افتاد.
حمزه اصفهانی می نویسد: در سال ۲۲۵ هـ. ق. در اهواز زمین لرزه واقع شد و چهار شبانه روز دوام یافت و کوهی را که مشرف بدانجا بود شکافت.»
زلزله سال ۴۴۴ هـ. ق.
در سال ۴۴۴ هـ. ق. در خوزستان و ارجان و ایذج زلزله های شدیدی روی دادند. به طوری که کوه بزرگی در ارجان شکافته شد و در وسط آن پله هایی از آجر و گچ نمودار گشت.
زلزله سال ۴۷۸ هـ. ق.
در سال ۴۷۸ هـ. ق. زلزله شدیدی در خوزستان و فارس اتفاق افتاد که تعدادی از مردم را کشت. ۱۴
زلزله سال ۱۳۴۷ هـ. ق.
در سال ۱۳۴۷ هـ. ق. زلزله شدیدی در شوشتر و پیرامون آن رخ داد و خساراتی به بار آورد. در این سال چندین زلزله شدید سبب شد که مردم در اطراف شهر در چادر زندگی کنند.
زلزله سال ۱۳۴۸ هـ.ق.
در سال ۱۳۴۸ هـ. ق. زلزله در بختیاری و مسجد سلیمان اتفاق افتاد و کوه لنده چندین شکاف برداشت که چشمه ها از آنها جاری شدند و چند نفری در قلعه زراس وندکا و نقاط دیگر کشته شدند.
در این سال زلزله ای نیز در دزفول رخ داد که تلفات جانی نداشت.
روی هم رفته در هر سده چند زلزله در خوزستان اتفاق می افتاد. در سده ۱۳ هـ.ق. زلزله بسیاری از نقاط خوزستان را لرزاند که حکایت آن در افواه مانده است و شعری به لهجه شوشتری در باب آن گفته شده است.
زلزله های سال ۱۳۴۴ هـ. ش.
در ساعت ۷٫۵ صبح روز ۱۶ مرداد ۱۳۴۴ هـ. ش. زلزله ای مسجد سلیمان را لرزاند و خسارتهایی به بار آورد.
در ساعت ۲٫۴۵ روز ۳۱ شهریور ۱۳۴۴ هـ. ش در بهبهان نیز زلزله نسبتا شدیدی اتفاق افتاد و خسارتهای جانی و مالی به بار آورد.
زلزله سال ۱۳۴۵ هـ. ش
در بعد از ظهر روز ۱۳ دی ۱۳۴۵ هـ. ش. زلزله خفیفی به مدت ۳ ثانیه مسجد سلیمان را لرزاند خانه های زیادی شکاف برداشتند و خسارت دیدند ولی تلفات جانی نداشت.
زلزله سال ۱۳۵۱ هـ. ش
در ساعت ۱۰٫۴۵ صبح روز ۱۲ تیر ۱۳۵۱ هـ. ش. زلزله شدیدی در بهبهان و گچساران روی داد و چند خانه را فرو ریخت
زلزله سال ۱۳۵۳ هـ. ش
در ساعت ۸ و ۱۵ دقیقه و ۲۸ ثانیه صبح روز ۱۹ بهمن ۱۳۵۳ هـ. ش. زلزله شدیدی در اهواز پدید آمد ولی خسارت اندکی به ساختمانها زد. 

قحطی خوزستان

کمبود ارزاق و پی آمدهای ناشی از آن یکی از مصیبتهای ساکنان خوزستان بوده است.
در جریان جنگ جهانی دوم به دلیل عدم بارش و کمبود شدید ارزاق در سال ۱۳۲۱ هـ. ش. قحطی شدیدی در اهواز پیدا شد و گروهی از مردم این شهر از گرسنگی مردند.
در سال ۱۳۲۶ هـ. ش. قحطی شدیدی در آبادان و خرمشهر پیدا شد و عده ای از مردم این شهرها از شدت گرسنگی تلف شدند.

خوزستان و تمدن دیرینه ی آن - ایرج افشار سیستانی