خدمت اشکانیان بتاريخ مدنيت شرق و غرب بیش از آنست که عاده می شناسیم و تصور می کنیم. این سلسله که در مدتی کمتر از يك قرن پس از مرگ اسکندر (۳۲۳) ق . م . ) قلمرو او را از دست جانشینان وی بیرون کشید، از سال ٢٥٦ پیش از میلاد تا ٢٢٤ میلادی شاهنشاهی وسیعی که شامل ایران و قسمتی از ممالک مجاور آن بود تشکیل داد. این سلسله تا مدتی سرگرم راندن سلو کیدیان از ایران بود تا سر انجام در عهد فرهاد دوم ( ١٣٦ تا ۱۲۸ پیش از میلاد مسیح) باین امر توفیق یافت ولی هنوز سلسله اشکانی از دشمنان غربی نپرداخته بود که گرفتار مهاجمان شرقی گردید . اینان طوایفی از یوئه چیها و سکاها بودند که بچادر نشینی و بیابانگردی روزگار میگذرانیده و براثر فشار شدید هونها بطرف ایران رانده شده بودند. طوایف اخیر در اوایل قرن دوم پیش از میلاد مسیح یوئه چی ها و طوائف یوئه چی سکاها را بجانب ممالك اشکانی سرازیر کردند چنانکه قسمتی از شاهنشاهی اشکانی مدتی در اختیار آنها در آمد و اگر مقاومت مهرداد دوم ( كبير ) ( ١٢٤ تا ٧٨ پیش از میلاد مسیح) و دفاع مردانه او نبود مسلماً حمله سکاها و یوئه چی ها قسمت بزرگی از دنیای متمدن آنروزی را شامل می گردید. بدین ترتیب یکی از بزرگترین خدمات دولت اشکانی تحمل فشار حملات مذكور و جلوگیری از هجوم اقوام یاد شده بر خاورمیانه و شاید اروپا بوده است . بعبارت دیگر دولت نیرومند پارتی توانست لا اقل هزار سال تسلّط اقوام بیابانگرد آسیای مرکزی را بر کشورهای متمدن جهان بتأخير اندازد .
در عهد مهرداد کبیر اقدام بسیار مهم دیگر از حیث تسهیل ارتباط بین شرق و غرب صورت گرفت و آن ایجاد ارتباط میان دولت اشکانی از جانبی با امپراطوری روم و از طرفی با دولت چین بوده است و در نتیجه همین ارتباط دو جانبه است که راه کاروان رو میان چین و سرزمینهای امپراطوری روم باز شد و همین راه هست که به راه ابریشم معروفست . بر اثر این موفقیت، بازرگانی میان شرق و غرب آغاز شد و ایران مرکز این جریان تجاری گردید . شاه راه تجاری میان شرق و غرب از چین آغاز میشد و بعد از عبور از ترکستان شرقی و دره رود تاریم بطرف خراسان پیش می آمد و از بلخ و مرو و همدان و تیسفون عبور می کرد و بجانب نواحی مختلف خاور نزديك مي رفت. از این راه طولانی ابریشم و بسیاری کالاهای دیگر حتی میوه ها حمل و نقل میشد. از همین را هست که انار و اسبهای ایرانی و شترهای بابلی بچین برده شد و از چین میوه هایی از قبیل هلو و زرد آلو بایران رسید و باز از همین را هست که مبادلات هنری بسیار در طول تاریخ صورت گرفت.
فرهنگ ایرانی و اثر جهانی آن - ذبیح الله صفا
مهدی زیدآبادی نژاد
