مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

واژگان و اصطلاحات مردمان کرمان

نیک می دانیم که بیشتر واژگانی که در گویشها و زبانهای گوناگون شهرهای ایران بکار می رود،ریشه ی یکسانی دارد اما به شَوَند نبود آموزش فراگیر و سراسری،به ریختهای گوناگون بر زبان می رود.در زبان هر شهر و روستا شماری واژگان ویژه نیز دیده می شود که کمتر در زبان و گویش مردمان شهرهای دیگر دیده میشود . ما در این جستار کوشیده ایم واژگانی در زبان مردمان کرمان بیابیم و گردآوری کنیم که در زبانها و گویش های دیگر شهرها کمتر بکار می رود اما به هر روی با نگرش بر ریشه ی یکسان زبانهای کهن ایرانی، دور نیست که این واژگان برای خوانندگان از هر جای ایران زمین آشنا به نگر بیاید . (در پهرست زیر شماری اصطلاح و واژه ی بیگانه هم پدیدار است)

بوخ                            زود

آدرشک                   لرزیدن ، چندش

خلوش                        عامی

كاربافو                      عنكبوت

وَشَم / بَشَم                   برایم

كَرِه                           بزغاله

شاخی                       كله پاچه

تلخو                       بادام كوهی

كركریچو                    غضروف

ترنشك                  پرنده ای با آوای زیبا

پختو/ پخته                   قمری

خشک                         لاغر

كلپک / کرپو               مارمولك

جیكو                         جیرجیرك

مدو                            سوسك

ترشبلا                         آب كش

چارقد                       روسری

قینوس                    حرفِ چرت

چُم                        چه میدانم

پلخمون               خون خشک شده ی زخم

بِل (بهل)                   اجازه بده

سَفت                         سبد

پِچَل                         کثیف

مچل                         الاف

کِغارک                     قارچ

لُک                       برامدگی

پسین                       عصر

زرده ی شب             غروب افتاب

چوریک                     جوجه

هانِمید                   به اندازه / خوب

پیش دستی                 بشقاب

وَرجِکیدن               پریدن، ترسیدن

گُنج                       سهم / حد

قِلندرو                  حباب روی آب

رُو نمیگیره / رُو شد            انجام نمیشه / آغاز شد

هونجیچسو/ هِنچسکو            سوسک سیاه

فِت فِتو                    آدم پرحرف

رودِمون                 گوشت تازه آوردن(چاق شدن)

گُواف                      خمیازه

نِرکو                        سکسکه

پُت                          مو

پُت پُت                    تیکه تیکه کردن

اولنگونو                  آویزان

ناسار                        ناودان

رازین                        پله

پِرقید                      له شد

تِغار                     کاسه بزرگ (ظرف کشک مالی)

ورهم گشتن             شتاب کردن / آماده شدن

زِپَتول                      تکان دادن

بایو                        پدربزرگ

سرپایی                     دمپایی

چغوک / چقوت           گنجشک

چارچِلِنگ               چهار دست و پا

کِلَمبُرزی               دست انداز

جوغن                       هاون

آبگرمو                      اشکنه

مفشو            کیسه قندی یا کیسه دارو گیاهی

بد پک پوز                  زشت

کُلیتوو                        مقنعه

کاربافو                        عنکبوت

لُکُمبرو                    سرعت گیر

قُزمیت ـ رشقال             بیخود، مسخره

بُلِیت                 ساده ، نادان

اسپریچو                   پرستو

کماجون                 قابلمه

فیق                        سوت

لرد                       بیرون

بد بلایی             راحت نبودن

اوخاری / آبخواری          لیوان

موریک                  مورچه

تُمبیدن           فرو ریختن

تِرِشاله          زرد آلو خشک

پَرتو(patou)           پرتاب کردن

پِفتال            تفاله چای

پایطاقو         قلاب گرفتن

پَق                 پهن

پلوشوندن        سرخ کردن و سوختن

ورگِل ِهم              با هم ، دَرهم

آدور                       بوته ی خار

اُماچ               شور با

اوقلي قيتو           آبكي

انذِراتو                کمی

لَته                  پارچه

لِسك               خسيس

گُلوپ              لامپ

كُتُمبه            سر ، کله

اوسا               آنوقت

گاچو              گهواره

پِزگ              جوش چهره

سرچِنگو نشستن        روی پنجه نشستن

 بابِو                   اَه

زِرو                گرمی ، نیرو

پدروفه              خاک و خل

در همین زمینه

دیدگاه‌ها  

-61 # شهریار آریابد 1398-09-10 09:09
درود بر فرهیختگان میهنم
برجسته کردن و پرداختن به گویش های پراکنده که رهاورد روزگار بی سر و سامانی ایران بزرگ و نبود آموزش یکپارچه است نه تنها سودی ندارد بلکه می تواند آسیب بزرگی برای زبان بالنده پارسی باشد، پس برای پویایی زبان پارسی بیش از پیش بکوشیم و خرده فرهنگ های گذرا را فراموش نماییم .
پاینده ایران
پاسخ دادن
+33 # لیلا 1401-05-27 11:06
ای کاش بجای تعصب بیهوده و نابود کردن هرچه غیر ماست، فرش زیبایی بسازیم سرشار از رنگهای درخشان همه فرهنگ هایی که زیر آسمان ایران عزیزمان پهن شده . تار و پود تک جنس و تک رنگ ولی پر از رشته های رنگین همه فرهنگها و سنت‌ها و گویش های زیبایمان
پاسخ دادن
+10 # فاطمه 1402-01-12 15:46
ایران کشوری پهناور است و نمیتوان به بهانه هایی مثل "وحدت" یا "یکپارچگی" بخواهی مردم فرهنگ خود را فراموش کنند.
پاسخ دادن
+6 # مهدی کمالی 1398-09-24 03:34
درود بر شما
چه زیبا نوشتاری پدید آوردید! پرسشی دیرین برایم همواره جای پرسش داشته است که امروز با دیدن این نوشتارتان دوچندان شد! پرسش این است که کرمان و کارمان در زوان تپوری(طبری) به معنای کاروان است و خب این سرزمین نیز که با ماهیت کویری اش بی گمان در گذشته جایگه کاروان ها و کاروانسراهای بسیاری بوده است. امروز در میان این واژگان شما، واژگانی دیدم که در تپوری(طبری) نیز کاربرد فراوان دارد، واژگانی چون بهل، فت فتو، اوسا و...
اکنون پرسش من این است، آیا این همه یک مانندی(شباهت)، سراسر اتفاقی است؟

گفتاورد از شهریار آریابد:
درود بر فرهیختگان میهنم
برجسته کردن و پرداختن به گویش های پراکنده که رهاورد روزگار بی سر و سامانی ایران بزرگ و نبود آموزش یکپارچه است نه تنها سودی ندارد بلکه می تواند آسیب بزرگی برای زبان بالنده پارسی باشد، پس برای پویایی زبان پارسی بیش از پیش بکوشیم و خرده فرهنگ های گذرا را فراموش نماییم .
پاینده ایران

چند جز نیرومند بی گمان کلی نیرومندتر را خواهند ساخت.
پاسخ دادن
0 # tb 1402-03-06 05:19
این کلمات و امثالهم در گویش های کوردی هم هستند
پاسخ دادن
-4 # @سرپرست دیدگاه ها 1398-09-24 09:09
گفتاورد از مهدی کمالی:
درود بر شما
چه زیبا نوشتاری پدید آوردید! پرسشی دیرین برایم همواره جای پرسش داشته است که امروز با دیدن این نوشتارتان دوچندان شد! پرسش این است که کرمان و کارمان در زوان تپوری(طبری) به معنای کاروان است و خب این سرزمین نیز که با ماهیت کویری اش بی گمان در گذشته جایگه کاروان ها و کاروانسراهای بسیاری بوده است. امروز در میان این واژگان شما، واژگانی دیدم که در تپوری(طبری) نیز کاربرد فراوان دارد، واژگانی چون بهل، فت فتو، اوسا و...
اکنون پرسش من این است، آیا این همه یک مانندی(شباهت)، سراسر اتفاقی است؟

درود بر شما
بیشتر زبان ها و گویش های امروزی شهرهای ایران ریشه ی یکسانی دارند و برای همین واژگان یکسان در همه جای ایران فراوان است . برخی شهرها و تیره ها واژگان ویژه ی سرزمین خود دارند که نیاز است ریشه یابی شود . واژگانی هم پدیدار است که ریشه ی یکسانی دارد اما در جای جای ایران با گویشی متفاوت بر زبان رانده می شود .
پاسخ دادن
-3 # مهدی یگانه 1400-11-02 06:05
کاملا درست است ، ریشه یکسان دارند. چون بر پایه زبان دری شکل گرفته اند و فقط بدلیل گویشهای متفاوت مناطق مختلف کشور در نحوه بیان مختصر اختلافی دارند ...مثل بهل. به معنی بگذار بسیار درادبیات پارسی استفاده شده و یک کلمه کاملا دری است..در افغانستان و تاجیکستان این کلمات اصیلتر مانده و هنوز هم مورد استفاده روزمره حتی درادبیات نوشتاری ایشان دارد.
پاسخ دادن
+3 # بی تی اس 1400-10-09 19:46
من فقط بخاط زندگیم نفسم
دارم کرمانی یاد میگیرم
پاسخ دادن
0 # علیرضا 1402-02-13 19:27
گویش کرمانی سخت نیست فقط صحب میکنن باید بدونی چی میگن
پاسخ دادن
+14 # مهدی یگانه 1400-11-02 05:59
با سلام
با عرض پوزش معانی تعدادی از کلمات صحیح نیست و آنگونه که مردم کرمان بکار میگیرند معنا نشده اند ، برای مثال خلوش به معنای عامی نیست ، شخصی را گویند دست و پاچلفتی ، بسیار ساده که نتواند رابطه درستی بین رفتارش و محیط پیرامونش برقرار کند. ...یا پلشیدن ،به معنای زدودن نیست ، معنایش وِز خوردن مو یا سوختن مو توسط آتش است .. بهتراست این امر مهم به درستی و با تحقیق و صحت تمام انجام گیرد تا خدای ناکرده بصورت ناخواسته خدشه ای وارد نگردد ... ضمنا پیشنهاد میکنم که کلمات و اصطلاحات با اِعراب ُ. ِ. ٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٓٓٓٓٓٓٓٓٓٓ ٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٰٓٓٓٓٓٓفتحه ، کسره و ضمه نوشته شود تا خوانش آنها برای کسانی که آشنایی ندارند میسر باشد . با سپاس فراوان
پاسخ دادن
+2 # Leila 1401-01-21 05:36
کتمبه هم ما منظورمون اتاق خیلی قدیمی و گلی و خشتی که تخریب شده است میگوییم . در زبان ساردویی
پاسخ دادن
+2 # Shaqayeq 1401-03-15 17:27
بخاطر همسرم یاد میگیرم که خیلی دوس دارم حرفاشونو بفهمم
پاسخ دادن
+2 # محمدحسین حبیب‌زاده 1401-04-04 17:04
ممنون. درستش کماجدون (کماج=نوعی شیرینی+ دون=دان) یعنی کماجدان یا قابلمه نگهداری کماج است.
سی سلالنگ= لک لک
پاسخ دادن
+1 # احمد 1401-04-14 14:43
سلام و با تقدیر از شما که تلاش کردید تا قسمتی از لهجه زیبا و شیرین کرمانی را جمع آوری کنید ولی بعضی از اصطلاحات به درستی معنی نشده مثل اینکه ما به پدر بزرگ باشو میگیم یا پدروف یعنی چیزی که خیلی تمیزه و برق میزنه و .... باز هم سپاس از شما
پاسخ دادن
0 # مهراد 1401-08-02 08:05
سلام.
در کرمان به عقاب چه میگویند؟
پاسخ دادن
+4 # هاوش 1401-08-26 16:00
سلام.
عقاب.
پاسخ دادن
0 # محمد خالقی 1401-11-22 09:06
درود بر شما که این واژگان اصیل را که هر کدامشان برا من یک دنیا ارزش دارند را جمع آوری کردید و در معرض انتشار قرار دادید، این ها همه سند هویت و اصالت ماست، سند هویت کرمان زمین. و امروز تنها تلاش و خدمتم برای وطنم کارمانا نشر و گشترش و بکارگیری این اصطلاحات است در زبان روزمره. زنده باد کارمانا از راور و زرند تا جیرفتش و از بم تا سیرجان و رفسنجان و ماهانش
پاسخ دادن
0 # حمزه 1402-01-20 11:52
سلام..خسته نباشید..بعضی کلمات اشتباه نوشته یا معنی شدن...مثلا ما نمیگیم پایطاقو میگیم پاطاقو.یا پدربزرگ میشه باشو نه بایو...اما بازم دمتون گرم برای اینکارتون.لهجه کرمانی خیلی ناشناخته مونده
پاسخ دادن
0 # Moones.s 1402-05-01 07:39
با خواندن این کلمات حال دلم خوب شد، سپاس
پاسخ دادن

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML