مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

هویت گنبد جبلیه کرمان

در شرق شهر کرمان و بین دامنه کوه مسجد صاحب الزمان و کوه قلعه دختر و قلعه اردشیر و از مسیر تنگه درگاه قلی بیگ نزدیک به سرآسیاب فرسنگی ، گنبدی بزرگ و هشت ضلعی مهندسی ساز و ساخته شده از سنگ از روزگاران قدیم بر جای مانده که این کوههای اطراف مانند حصار و دژی محکم از این گنبد حراست می کردند .

کاربُرد گذشته های این گنبد در هاله ای از ابهام و در لفافه ای از رمز و راز پیچیده شده است و هیچ مدرک و سند و یا سنگ نوشته ای از خود باقی نگذاشته است وتنها چیزی که از آن باقی مانده ، بزرگی و قشنگی و اُبهت آن است که تصویرش نماد شهر کرمان شده و شبها با نور پردازی به آن ، زیبائی فوق العاده ای به آن داده می شود.

تاکنون نظریات گوناگونی در مورد آن گفته شده است از جمله خانقاه بودن ، آرامگاه بودن ،آتشکده بودن ، رصد خانه بودن و...

ولی من در پنجاه سال پیش که هنوز دست به ترمیم و بازسازی آن نزده بودند و ترکیب اولیه آنرا تغییر نداده بودند ، روزنه بزرگ سقف گنبد که دایره ای به شعاع چهارمتر بود و همچنین دو درب ورودی آنرا که ارتفاع و پهنای آنها به اندازه قامت شتر برای رفت و آمد این حیوان با بار و محموله بوده را دیده بودم و کاملاً در ذهن دارم و اکنون که این گنبد ناشناخته را ازنگاه فیزیک می نگرم و شکل و شمایل و مختصات جنبی آنرا مد نظر می آورم پی به کاربرد آن در ادوار گذشته تاریخ می برم و دیگر نیازی به مدرک و سند تاریخی ویا سنگ نوشته ندارم.

چون درسقف این بنا ، سوراخی کاملاً مدور و دایره شکل به شعاع چهر متر وجود داشته و همچنین وجود روزنه در اضلاع دیوارها بنا بر این مشخص می شود که بادها و سوز و سرمای زمستانی اجازه سکونت پیوسته و دائمی را به انسانها نمیداده و این مکان جایگاه زیستن و یا اجرای مراسم نبوده و موجودات زنده نمی توانستند به مدت طولانی در این مکان سرد توقف داشته باشند بنابر این هر گونه احتمالی بر زیستن و سکونت حالا به هر نحوی در این مکان سرد ، منطقی نیست و تنها یک مورد استفاده از این محل باقی می ماند و آن استفاده کاربردی از چرخش باد و سیرکوله هوا  بخاطر روزنه سقف و دیوارها و همچنین  سرمای درون این گنبد است .

در ادامه مطلب مشخص خواهد شد که این استفاده کاربردی از  گنبد جبلیه ، نگهداری غلات مخصوصاً گندم بوده است و این مکان بخاطر داشتن روزنه های سقف و دیوارها که منجر به سیرکوله هوا و برودت میشده محل مناسبی برای نگهداری گندم و جو وآرد محسوب می شده و با توجه به اینکه این گنبد از طریق تنگه درگاه قلی بیگ مسافت چندانی با سرآسیاب فرسنگی که محل آسیاب های آبی نداشته وجودش در نگهداری گندم جای شکی باقی نمی گذارد.

وجه تسمیه محله سرآسیاب فرسنگی ، داشتن آسیابهای آبی و تاریخی است.آسیابهای آبی قدمتی چند هزار ساله در تاریخ این سرزمین دارد و چرخش سنگهای ساب این آسیابهای مورد نظر از چشمه و جویبارهائی که از منطقه پُر آب بُندِر بالیاباد سرازیر می شده تأمین می شده است و در این آسیابها ، گندم گنبد را آرد می کردند.

گندم از غلات استراتژیکی و سرنوشت سازی محسوب می شده است و همه حکومتهای تاریخ برای حفظ فرمانروائی خود به این غله اهمیت می دادند وهمچنین در جنگها و لشکرکشی ها یکی از تاکتیک های جنگی  ، نابودی و به آتش کشیدن انبار غله و کشتزارهای گندم دشمن بود که یکی از علل شکست های ناپلئون بناپارت و همچنین آدلف هیتلر به روسیه ، آتش زدن کشتزارهای گندم و انبار آذوقه در مسیر دشمن بود تا به دست متهاجمان نیفتد و سربازانشان بدون نان و گرسنه یا اسبان ناپائون بدون علیق بمانند .

گنبد هم از لحاظ سیاسی و امنیتی ویژگی خاص خود را داشت و در ساخت و محل ساختن آن همه مختصات نظامی و جنگی و امنیتی را مد نظر گرفته بودند و جایگاه آنرا به نحوی تعین کرده بودند که اولاً در دید و نگاه قلعه نشینان اردشیر قرار گیرد و کوههای اطراف هم مانند حصار غیر قابل نفوذی ضامن استحکام و تسخیر ناپذیری آن باشد بدین لحاظ آنرا در محل فعلی که همه پارامترهای حفاظتی را در خود داشت ، ساختند. و از سمت جنوب تنها معبری که می توانست محل عبور مرور باشد ، تنگه دریا قلی بیگ بود که از این راه قافله ها محموله های گندم و جوی خود را به گنبد می آوردند و یا حیوانات بار کش بین گنبد و سرآسیاب رفت و آمد داشتند .

در دامنه تنگه درگاه قلی بیگ ، شخصی به همین اسم که از اهالی بختیاری و زمانی حاکم کرمان بوده ، دفن است و بدین خاطر این تنگه یا این معبر را به نام همین شخص می شناسند در صورتیکه این تنگه استراتژیک ،پیشینه تاریخی طولانی تری دارد.

در مدخل ورودی این تنگه استخر بزرگی از آب وجود داشته به نام حوض چهل کُره که در زمان حفر رودخانه فصلی که به بند مملکت معروف بود ، این حوض تخریب شد به هر حال این حوض محل آبشخور چارپایان بوده است.

در فاصله نه چندان دوری از حوض چهل کُره و گنبد جبلیه ، کاروانسرای چهل کُره وجود داشت که محل استراحت قافله هائی که گندم حمل می کردند و کاروانیان بود که در حال حاضر در محل روبروی کارخانه آسفالت قدیم شهرداری هنوز مقداری ازآثارسنگ چین های آن وجود دارد.

پژوهش های من در حوزه فیزیک و اختر فیزیک است و در همین زمینه ها وبلاگی به نام « اسرار ناب هستی » ساخته ام که  اندیشه ها و دست آوردهای تحقیقی ام را به جامعه منتقل می نمایم . علتی که باعث پژوهش من در مورد گنبد جبلیه گردید ، ابهام کاربردی آن بود چرا که هیچ سند و مدرک و سنگ نوشته و کتابی در مورد آن وجود ندارد و هیچ راهی هم از کانال مستندات و شواهدات تاریخی که مقبول باستان شناسان است وجود نداشت بنا بر این تنها راهی که از نظر من باقی بود ، بررسی کاربردی آن از نگاه فیزیک و برسی شکل و شمایل هندسی فیزیکی و تحقیقات جانبی پیرامون آن بود بر این مبنا پزوهش های خود را از سال 1375 شروع کردم و ابتدا از استاد فقید زنده یاد دکتر باستانی پاریزی نظر خواهی می کردم و مرتب باایشان تماس تلفنی داشتم.دکترنظر مساعدی به این نحوه تحقیقات و ادامه پژوهش های من در مورد گنبد جبلیه داشتند .

استدلالهای فیزیکی و اندیشه هایم را در مطبوعات کرمان به چاپ می رساندم و استاد محمد علی گلاب زاده راکه از یکی از ادیبان ، پژوهشگران و محققان تاریخ کرمان است و در آن زمان مدیریت مرکز کرمان شناسی را عهده دار بودند ، در جریان این مقالات قرار میدادم .

به هر حال فکر کنم توانسته باشم از زاویه علم فیزیک ،ابهامی را از پیکر یکی از آثار تاریخی کرمان بردارم و ثابت کنم که کاربُرد گذشته های دورگنبد جبلیه کرمان ، نگهداری گندم بوده است .

وقتی که به یکی از سایت ها در مورد هویت گنبد جبلیه  مراجعه کردم و تأیید آقای گلاب زاده را در همین مورد دیدم ، خستگی چندین ساله کار از تنم زدوده شد.

احمد فتحی  (گروه نویسندگان مهرمیهن)

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML