سنگ نبشته ی نادري در مدخل غربي دژ كلات،آنجا كه موسوم به تنگه ي ارغوانـشاه است در سینه ی كوهي بلند حك شده است. ارتفاع كتيبه از زمين حـدود 15 متر است.كتيبه داراي 24 بيت شعر به زبان تركي و پارسـي بـا خـط نستعليق خوش،در مقياس تقريبا 100 در 250 سانتيمتر، بـصورت برجـسته حجـاري شـده است .
اشعار كتيبه را آنطور كه از بيت آخر آن معلوم مي گردد ، شاعري بنام يا به تخلص گلبن سروده است كه متاسفانه از جزئيات ز ندگي وي اطلاع دقيقي نداريم ، جز اينكـه مـي توان حدس زد، از شاعران مداح دربار نادرشاه بوده است . در مورد زمان نوشته شدن كتيبه نيز نظر قاطع و دقيقي نمي توان ارائه نمـود ، ولـي مي دانيم كه مربوط به دوران پادشاهي نادر و به احتمال زياد همزمان با شروع احداث ساير بناهاي كلات، بدستور نادر حك شده باشد . از نوشته محمد كاظم چنين برداشت مـي گـردد كه دستور احداث آثار كلات و از جمله كتيبه ی مزبور را نادر ، هنگام برگـشت از هنـد يعنـي سال 1153 هـ . ق صادر نموده، آنجا كه مي نويسد :
چون سابق بر اين در هنگـام مراجعـت از سفر هندوستان ، به عهده و اهتمام قاسمعلي خان جلاير و آقا زين العابدين معمـار باشـي و آقا محسن معمار باشي و جمعي ديگر از سركردگان معتبر امر و مقرر گشته بـود ، كـه در ميان اصلي كلات طرح عمارات و باغات افكنده ، و از كوه حرم رود آبي بـه اصـل كـلات آوردند، و حسب الفرمان چنان قرار يافت كه از اطراف بلاد ايران اردو بازاري بـسيار بـه آن حدود آورده ، قبل از ورود موازي سـه هـزار خـانوار را از مملكـت مراغـه آورده ، در آنجـا سكني داده بودند . و در آبادي آن بلده كوشيده ، چنان قـرار داد كـه خزاينـي كـه از ممالـك هندوستان و تركستان و بلاد ايران در حوزه تصرف خود درآورده و آنچه بعداليوم تـسليم خزانه گردد ، همگي را در درالثبات مذكور مدفون و مستور نمايند. و چنان مقرر داشـت كـه مقبره اي از سنگ سياه به جهت آن حضرت آماده نمايند . و بـه عهـده حكـام و ضـابطين ولايات تبريز و مراغه و ساير بلاد و آذربايجان مقرر نمود ، كه سنگ مرمر دربار عراده كرده، حمل و نقل درالثبات كلات نمايند. كه دور و دايره مقبره را سنگ مرمرفرش نمايند . چنين مي نمايد كه روند تكميل آثار كلات تا سـال 1158هــ . ق بـه حـدودي كـه اكنون ديده مي شود ، رسيده باشد ، زيرا نادر در اين سال به ديدن كلات رفته و بناهـايي كـه احداث شده بود را از نظر گذراند . چنانكه ميرزا مهدي در بيان وقايع سال 1158 هـ . ق كتيبه نادري و ارزش تاريخي آن می نويسد:
جشن نوروزي در ارض قدس [ مشهد ] منقضي شد و چون سير متن زهات كـلات و عمارات جنت آياتي ، كه در آن قلعه خدا آفرين رشك معموره روي زمـين احـداث شـده بود، مكنون ضمير انور مي بود . در بيست و پنجم ربيع الاول از ارض فيض نـشان عـازم آن مكان و چند روز مجلس سرود و سـرور آراسـته ، بعيش و عـشرت و تماشـاي آن نزهـت سراي و انتظام امور آنجا پرداختند. بنابراين مي توان چنين پنداشت كه كتيبه ي مزبور ، مانند ساير آثار در فاصله سالهاي 1153تا 1158 ق. هـ ق نقر شده باشد . يكي ديگر از ويژگيهاي كتيبه خالي بودن قسمت پـائين كادريست كه براي نوشتن كتيبه در نظر گرفته شده است . اين كادر كه اندازه آن قـبلا ذكـر شد داراي حاشيه ي منقوش مي باشد . عاملان، سينه ي كوه را صاف و صـيقل داده، سـپس بـه نوشـتن آن پرداختـه انـد . برخي احتمال داده ا ند كه شايد وقوع حادثه مهمي ، مانند قتل نـادر سـبب نـا تمـام مانـدن كتيبه شده است . شايان ذكر است ، چنين ويژيگي در مورد ساير آثـار موجـود در كـلات از جمله، نقوش قصر خورشيد ،نيز به چشم مي خورد . متاسفانه از نادر كتيبـه ي ديگـري ، بـه اين شكل و كيفيت باقي نمانده ، كه با مقايسه آنها ، بتوان به برخي از احتمالات جنبـه يقـين داد. در كتيبه اي كه نادر براي آرامگاه خويش ساخته ، و نيز كتيبـه وي در حـرم مطهـر امـام رضا و امام علي عليهما السلام ، نام نويسنده و تـاريخ آن ( سـال 1155 هــ . ) ق قيـد شـده است. اما كتيبه مورد نظر ما ، فاقد چنين امتيازيست ، جز اينكه نام شاعر در آخـر بيـت درج شده است . نظر به اينكه معمولا هنگامي كه شاعر ، تخلص خود را قيـد مـي كنـد . بـه معنـاي پايان سروده اش است ، چنين مي توان نتيجه گرفت كه كادر مورد نظـر فقـط بـراي همـين ميزان اشعار، در نظر گرفته شده و قسمت خالي آن براي بيـان مطلـب مهمـي نبـوده اسـت ، مگر نام سازندگان و تاريخ آن.
مضامين كتيبه داراي نكات چنان دقيق و حساب شده ايست كه ، نـشان مـي دهـد بانی آن ، اهدافي خاص و عالي ، منظـور نظـر داشـته ، گـويي مـي خواسـته بـه بـسياري از سؤالات و توهماتي كه در مورد شخصيت وي در آينده ، در اذهـان خطـور مـي كنـد ، ماننـد سياست مذهبي و خط مشي سياسي و .. . پاسخ دهد . متأسفانه هنوز به ارزش واقعي و فايده تاريخي اين اثر جاودانه ، توجه چندانی نشده ، بلكه برخي آنرا اساساً فاقد ارزش دانسته در حاليكه اگر آنرا به يك تعبير، به عنوان « منشور دولت » نادر تلقي كنـيم ، سـخني گـزاف نگفته ایم .
در بخشی از این سنگ نبشته چنین آمده است :
ابتدا حمد خدای احد و فرد و قدیم
قادر لم یزل و عالم دانا و حکیم
او کی بو کون و مکانی یاراتوپ قدرتدن
او کی بو بحر و بری خلق ایدوب شوکتدن
ایکی عالمده اودور بنده لره یاور و یار
حکمتدن نور بنده لره هر آثار
خلق عالمی هامی محتاج دور او درگاهه
او وروب نور و ضیا کوکب و مهر ماهه
حمد حق دن سوره الدی قلم نور افشان
به ثنا گستری ختم رسل فخر جهان
بنی هاشم او احمد و محمود صفات
کیم خدادن اوله دایم که سلام و صلوات
آل اصحا بنه هم رحمت بسیار اوله
اله حق یاوری هر کیم اولاره یار اوله
حمد حق نعت نبی دن سوده با صدق زبان
فرض دور بنده لره مدح شهنشاه جهان
او شهنشاه فلک مرتبه چرخ سریر
شاه نادر که آدی تک او نا یوق مثل و نظیر
......
دكتر رجبعلي وثوقي مطلق-استاديار گروه تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي بجنورد
مهدی زیدآبادی نژاد
دیدگاه‌ها
همینطور کتیبه ارزشمند و بی همتای کوه بیستون
افسوس در یوتیوب دیدم رضا شاه در تخت جمشید مثل ماست به سربازان هخامنشی نگاه می کرد و همچنین فیلم در یوتیوب موجود است پسر او جناب شاهنشاه طی بازدید از کوه بیستون کارخانه تولید قند و شکر را در کرمانشاه افتتاح کرد