در فرهنگ ایرانیان، تعارف کردن بیش از یک رفتار اجتماعی ساده است؛ این یک آیین دیرینه و بخشی از هویت ملی ایرانیان به شمار می‌رود.
تعارف کردن در میان ایرانیان، نه تنها نشان‌دهنده ادب و نزاکت است، بلکه بیانگر عمق بخشیدن به روابط انسانی و ایجاد فضایی گرم و صمیمی میان افراد جامعه است. اما چرا تعارف کردن در میان ایرانیان این‌قدر اهمیت دارد و چگونه می‌توان این رفتار را درک کرد؟
درواقع تعارف یک دعوت به اشتراک‌گذاری و مهمان‌نوازی است. ایرانیان معمولاً با تعارف کردن، مهمان‌دوستی و بزرگواری خود را به نمایش می‌گذارند. از پذیرایی با چای و شیرینی گرفته تا اصرار برای پرداخت صورت‌حساب در رستوران!
تعارف می‌تواند برای بیگانگان و کسانی که با این فرهنگ آشنا نیستند، گیج‌کننده باشد. گاهی اوقات، تشخیص اینکه آیا یک پیشنهاد صادقانه است یا تنها یک تعارف، دشوار می‌شود. در این میان، درک زبان بدن و نشانه‌های غیرکلامی می‌تواند کلیدی باشد برای فهمیدن اینکه آیا باید تعارف را پذیرفت یا با تشکر رد کرد.
این رفتار در موقعیت‌های اجتماعی بلکه در محیط کار و تجارت نیز رایج است. این رفتار می‌تواند به ایجاد اعتماد و ساختن پیوندهای محکم‌تر کمک کند. ایرانیان با تعارف کردن، احترام و توجه خود را به دیگران نشان می‌دهند و فضایی از همدلی و مراعات ایجاد می‌کنند.این رفتار، که با نیت خیر و مثبت همراه است، نه تنها به حفظ ارزش‌های سنتی کمک می‌کند، بلکه راهی برای برقراری ارتباطات گرم‌تر و معنادارتر در جامعه امروزی است.
انواع تعارف در بین ایرانیان
تعارف در فرهنگ ایرانی نقشی بنیادین دارد و انواع تعارف‌ها در موقعیت‌های گوناگون به کار می‌روند. از مهمان‌نوازی گرفته تا مذاکرات کاری، تعارف‌های ایرانی‌ها به شکل‌های متفاوتی ظاهر می‌شوند. در دنباله ی این جستار، به بررسی تعارف‌های مختلف و نحوه به کارگیری آنها در جامعه ایرانی می‌پردازیم.
یکی از رایج‌ترین انواع تعارف، تعارف در مهمانی‌ها و دورهمی‌هاست. ایرانی‌ها به شهرت خود در مهمان‌نوازی می‌بالند و اغلب با اصرار برای پذیرایی بیشتر، محبت خود را نشان می‌دهند. این تعارف‌ها می‌توانند شامل اصرار بر خوردن غذای بیشتر، نوشیدن چای یا قبول کردن هدایا باشند.
یک مثال ساده از تعارف زمانی است که دو دوست یا همکار می خواهند وارد اتاق شوند یا از آن خارج شوند. معمولاً در هر جای دنیا در این شرایط یکی از آنها می گوید «بعد از تو» و سپس وارد اتاق می شوند. اما در ایران اینطور نیست .تعارف می کنند و از هم تعریف می کنند تا بالاخره یکی از آنها منصرف می شود و اول وارد می شود و حتی بعد هم می گوید ببخشید! کسی که اولاً دیگری را مجبور می‌کند از در عبور کند، برازنده است و به طرف مقابل احترام می‌گذارد.
پشت به کسی نشستن در فرهنگ ایرانی بسیار بی ادبانه تلقی می شود . اما در برخی مواقع مجبور می شوید که در آن زمان تعارف به کارتان می آید. تصور کنید روی صندلی جلوی ماشین نشسته اید، باید فورا عذرخواهی کنید و بگویید "ببخش پشتم به شماست" به معنای واقعی کلمه " متاسفم که پشتم به شماست ".
طرف همچنان ادامه می یابد که پشت سر شما می گوید «گل پشت و رو نداره» یعنی « گل جلو و پشت ندارد ». پس پشت سر شما را گل صدا می کند، در این مرحله یا تشکر می کنید یا با گفتن «پشت گل باغ گل» به معنای « پشت گل باغ گل است » از کسی که در صندلی عقب نشسته است تعریف می کنید. شما اساساً می گویید " او یک باغ است" !بنابراین به هیچ کس توهین نمی شود.
در یک خانه ایرانی معمولاً قبل از ورود به خانه قرار است کفش های خود را در بیاورید. قدم زدن روی فرش گرانبهای ایرانی با کفش هایتان بی ادبی محسوب می شود . همچنین بسیار مؤدبانه است که ابتدا به بزرگترها سلام کنید. دست دادن با بچه ها و تمجید از ادب آنها نیز قابل تقدیر است.
وقتی مهمانی را ترک می‌کنید، باید به میزبان بگویید «ببخشید زحمت دادم» که به معنای «ببخشید که باعث دردسر شما شدم» با وجود اینکه به مهمانی دعوت شده‌اید. هر سناریوی دیگری بی ادبانه تلقی می شود. سپس میزبان به معنای واقعی کلمه از شما التماس می‌کند که یک شب یا کمی بیشتر بمانید، حتی اگر ساعت 2 بامداد باشد یا او خسته است که شما مودبانه آن را رد کنید.
در یک تاکسی
معمول است که رانندگان تاکسی ایرانی در پایان سفر زمانی که می‌خواهید کرایه را پرداخت کنید، به شما «قابل نداره» می‌گویند. به احترام آنها ابتدا امتناع می کنند اما در نهایت پول را می گیرند.
در مغازه
تعارف نیز سهم بزرگی از خرید و فروش در فرهنگ ایرانی دارد . وقتی از مغازه دار ایرانی قیمت کالایی را که می خواهید بخرید می پرسید، فروشنده اول جواب نمی دهد و می گوید «قابل شما رو نداره» سپس می گویید «خواهش می کنم» یعنی «خواهش می کنم، اصرار دارم» سپس مغازه دار می گوید. «مهمان من بشید» یعنی «مهمان من باش» و در آخر قیمت را به شما می گوید.
تعریف کردن از چیزی
اگر در یک خانه ایرانی از چیزی تعریف کنید، آن را به شما پیشنهاد می کنند حتی اگر خیلی با ارزش باشد. اگر ایرانی‌ها را به خاطر ظاهرشان تعریف کنید، آنها فقط با تشکر جواب نمی‌دهند. می گویند چشماتون قشنگ میبینه که در لغت به معنای «چشمات آن را زیبا می بیند».
تعارف بیش از اندازه
تعارف بی‌جا به معنای انجام اقدامات یا گفتارهای بیش از حد مودبانه یا محترمانه میان افراد است که ممکن است در برخی موارد به ناخواسته یا مزاحمت‌آمیز تلقی شود. این نوع تعارفات ممکن است از جنبه‌های مختلفی مانند اغراق در تعبیرات مودبانه، مصنوعی بودن یا ایجاد حس ناخوشایند برای فرد مقابل به شمار رود.
در فرهنگ ایرانی نیز، توجه به اندازه و میزان تعارف و احترام به مرزهای مناسب بسیار اهمیت دارد. افراد معمولاً ترجیح می‌دهند تعارفات خود را در حدودی منطقی و متعارف نگه دارند تا از ایجاد تعارف بی‌جا و ناخواسته پرهیز کنند. احترام به حریم شخصی و حفظ حدود مودبانه در ارتباطات اجتماعی بسیار ارزشمند است و به حفظ ارتباطات بهتر و سالم بین افراد کمک می‌کند.
از همان سنین پایین به بچه‌های ایرانی یاد می‌دهند که اسباب‌بازی‌هایشان را با دوستانشان به اشتراک بگذارند .
ایرانیان همیشه برای فراهم کردن بهترین چیزهایی که دارند برای مهمانان خود، به شدت تلاش می‌کنند. معمولاً بیشتر از چیزی که می توانید بخورید، به شما غذا پیشنهاد می شود. آنها مهمان را "هدیه ای از جانب خدا" می دانند.
ترانه ای درباره ی تعارف کردن
شهرام خسروشاهی آذر درباره ی سنت تعارف کردن ایرانیان آهنگی خوانده است که مربوط به همین نوشته ی ما هم هست و شنیدن آن خالی از لطف نیست . در ادامه می توانید دریافت کنید و بشنوید .
مهدی زیدآبادی نژاد
