شوربختانه در دستور زبانهای نوشته شده برای زبان فارسی، آواشناسی واکهها را به بدترین و نادرستترین شکل ممکن ارایه دادهاند و همه را به سردرگمی انداخته اند.(که علتش هم خط داغون و ناتوان عربی هست)
******************
در فارسی 4 دسته واکه کاربرد دارد:
1- واکه کوتاه (کسره کوتاه مثلا در واژه «بِگو» که با کسره ساده در واژه «دِل» متفاوت است. کسره کوتاه نرمتر و سریعتر ادا میشود)
*******************
2- واکههای ساده ( فتحه/ضمه/کسره /آ / ای /او / مثال : آ در باد / ـِ در دِل / -َ در مَن )
*******************
3-واکههای کشیده (همان واکه های ساده هستند که به صورت کشیده تر آوایش (تلفظ) میگردند : در واژگان که ع یا همزه دارند فارسی زبانها به جای آنها واکههای کشیده را بسیار زیاد بکار میبرند و در خود واژگان زبان فارسی هم در واژگانی مثل باران کاربرد دارد : الف اول در واژهی «باران» که کشیدهتر نسبت به الف دوم است)
********************
4-واکههای آمیخته ( صدای اُو در فردوسی / اِی در واژهی مِیدان /کِیهان «در گویش افغانستانی به گونهی اَی بکار میرود )
********************
نکته : واو مجهول و یای مجهول، همان واکههای کشیده هستند که امروز بخاطر ناتوانی خط از نوشتن آنها ناتوانیم و جوری شده است که بیشینهی فارسیزبانها از درکش عاجزند با اینکه ناخودآگاه آنرا بکار میبرند.
مثال:«ای مجهول» که تلفظی بین کسره و ای ساده دارد و در واژه شیر و سیر در افغانستان کاربرد دارد اینگونه میگویند شِر/ سِر