آخر من نميدانم چگونه بگويم و کاش که ميدانستم آنچه را که ميخواهم بگويم از کجا شروع کنم؟ با چه زباني بگويم: براي ديدن آثار ديار کهن و سرافراز طاقبستان رفته بودم جز خرابهاي چيزي ديده نميشد.
يکدفعه صدايي مرا به خود آورد وقتي بيشتر نزديک شدم ديدم در همان خرابه تن اردشير دوم ميلرزد و اعتراض ميکرد و ميگفت: من سرا پا زبانم تو سراپا گوش باش و در آن سوي داربستها اهور مزدا صدا ميزد که بياييد بينيد که چه به سر شاپور سوم آمده و در سوي ديگر ميلهها خسرو پروپز فغان ميکرد و از احوال سند ماندگار ترک خورده ساسانيان ميپرسيد و از طرف ديگر به الهه ناهيد (فرشته نجات بالدار) و درخت زندگي اشاره ميکرد و گلايهها داشت با زبان بيزباني ميگفت اينجا طاقبستان است! نماينگر حکومت هزار و پانصد ساله ساسانيان و...
مجموعه طاقبستان يکي از يادمانهاي باستاني و سند ماندگار ايران زمين است که در اين چند ماه گذشته چيزهايي به چشم ديده و باورش حتي براي کارشناسان و باستان شناسان نيز سخت است.
کاميونها و بيلها و متههاي مکانيکي تا بيخ گوشش آمده بودند و داشتند پيرامونش را زير و رو ميکردند. اين خودروهاي سنگين آن اندازه به آن يادمان باستاني نزديک بودند که باستان شناسان که از مسئولان ميراث فرهنگي کرمانشاه پاسخ قانع کنندهاي دراين باره نشنيده بودند، در بيانيهاي از اين شيوه کار، ابراز نگراني کردند و طاقبستان را در خطر اعلام کردند.
طاقبستان از نقش برجستههاي به جا مانده از روزگار ساساني است يعني دست کم هزار و اندي سال ديرينگي دارد.
اين يادمان ديرينه که تا به امروز با دشواريهايي بسياري همچون ترکها و آبگرفتگي دست به گريبان بود، روشن نيست بتواند لرزههايي را که کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي کرمانشاه برايش، تدارک ديدهاند، تاب بياورد.
سالهاست که ريزش آب جمعشده از پشت ترکهاي مرمتشده طاقبستان کرمانشاه، تخريب تدريجي اين اثر را به دنبال دارد. اين تخريب هم نتيجه مرمت غيرکارشناسي است که در سال 1360 توسط کارشناسان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري براي جلوگيري از ورود آب بيشتر صورت گرفت.
آنان ترکهاي طاقبستان را با سيمان پر کردند اما همين اتفاق باعث جمع شدن آب پشت ترکها شد و به مرور زمان پوسيدگي نقشهاي طاقبستان را به دنبال آورد. به دليل اين اتفاق امروزه به راحتي نميتوان نقش سطح داخل طاق در چپ و راست را که روايتگر مجلسهاي شکار گراز در بيشهزار و شکار مرغان و ماهيان در مرداب و نقشهاي فيل، اسب و قايقراني، نوازندگي و مجلس شادماني است، ديد.
اما غيراز اين نمکشي، اتفاقي که در ماههاي اخير نگراني همه دوستداران ميراث فرهنگي را موجب شده، حضور لودرها، بيل مکانيکي و ماشينآلات سنگيني بود که به اصطلاح قرار است محوطه را بهسازي کنند تا پرونده اين اثر در فهرست جهاني يونسکو ثبت شود.
هدف اداره کل ميراث فرهنگي استان کرمانشاه نيز تغيير شکل استخر يا سراب مقابل طاقبستان است که در زمان عمادالدوله به سال 1285 قمري به شکل مربع ساخته شد.
اين در حالي است که طبق قانون آثاري با بيش از 100دسال قدمت آثار تاريخي محسوب ميشود و طبق قوانين 558 تا 568 قانون تعزيزات حکومتي هرکس در اين آثار دخل و تصرف کند مجرم شناخته ميشود و بين شش ماه تا 10 سال زنداني دارد، حتي اگر شخص حقوقي باشد.
آنها استخر جلوي طاقبستان را جمع کردهاند. حتي شنيدهها حاکي از تخريب پلکان سنگي است که در سمت راست مجموعه قرار داشت و بنا به گفته باستانشناسان اين پلکان در حقيقت ديدباني شکارگاه ساساني بوده است.
اخيراً نيز نعل پايههاي بتوني منوريل شگارگاه خسروپرويز و محوطه باستاني طاقبستان و بولوار زيباي آن را له کردهاند و قدمت باستاني و هزارو پانصد ساله آن را زير سئوال بردهاند و کسي هم پاسخگو نيست.
اما هر روز اخبار تخريبها، آسيبها و بيتوجهيها به آثار تاريخي-فرهنگي بيشازپيش به گوش ميرسد. نمونه بارز آن آسيب به نقش برجستههاي مجموعه باستاني طاق بستان است.
اينگونه رويدادها در شرايطي اتفاق ميافتد که هر سال بودجههاي کلاني به حفاظت از آثار تاريخي-فرهنگي اختصاص مييابد و اتفاقات ناگوار در مجموعه باستاني طاقبستان يکي از موارد قابل تأمل در اين زمينه است.
اما اداره کل ميراث فرهنگي استان کرمانشاه در چارچوب ساماندهي مجموعه باستاني طاقبستان اقدام به خاکبرداري در جلو طاقها و نقشبرجستههاي اين طاق کرده است. بر اساس تصويرها و گزارشهاي منتشر شده، اين کار با استفاده از ماشينآلات سنگين و مته برقي و در فاصله بسيار نزديک به اين طاقها صورت گرفته که امري کاملاً غير حرفهاي است.
مسؤلان پروژه در پاسخ به ابراز نگراني دوستداران و اهالي ميراث فرهنگي، اعلام کردهاند که اين کار پس از مطالعات اوليه و کارشناسي انجام يافته است! پرسش اساسي از مسؤلان ميراث فرهنگي استان کرمانشاه اين است که تا چه حد از بيخطر بودن اينگونه عمليات پيش از استفاده از ماشينآلات سنگين اطمينان حاصل شده است؟ تا چه حد جوانب مختلف اين امر مهم با استفاده از نظرات کارشناسان از جمله باستانشناسان و کارشناسان حفاظت و مرمت سنجيده شده و در ميان گذاشته شده است؟ و کارشناساني که اين برنامهها بر اساس نظر آنها انجام گرفته چه کساني هستند و آيا از دانش و تجربه کافي در اين زمينهها برخوردارند؟
اما از سويي هم «جامعه باستانشناسي ايران» در بيانيهاي که منتشر کردند، انتظار دارند که مسؤلان سازمان ميراث فرهنگي در مورد آسيبها و تخريبها به سنگنگارههاي باستاني توجه کافي نشان دهند و بهويژه انتظار ميرود که اداره کل ميراث فرهنگي استان کرمانشاه درباره عمليات خاکبرداري و برنامه حفاظتي در طاقبستان به نگرانيهاي اهالي ميراث فرهنگي و به ويژه باستانشناسان پاسخ دهند و در اين باره روشنگري کنند.
«جامعه باستانشناسي ايران»، ضمن يادآوري مسؤليتها و وظايف سازمان ميراث فرهنگي در حفاظت از مواريث فرهنگي کشور، ضروري ميداند که مسؤلان در اجراي برنامههايي نظير آنچه در طاقبستان اتفاق افتاده است، براي کاهش صدمات و آسيبهاي احتمالي به آثار و سرمايههاي فرهنگي، از متخصصان و کارشناسان صاحبنظر بهره کافي را ببرند.
«جامعه باستانشناسي ايران» اميد دارند که مسؤلان ميراث فرهنگي استان کرمانشاه در اسرع وقت درباره ابهامها و پرسشهايي که درباره روشهاي غير معمول خاکبرداري در مجموعه باستاني طاقبستان صورت گرفته است، پاسخ گويند و روشنگري كنند.
اما لودرها و ماشينآلات ساختمانسازي پس از شنيدن خبرهاي ثبت جهاني هيجانزده خود را به طاقبستان رساندند تا در اجراي يک پروژه ساماندهي که به گمان ميآيد درست بوده، سهمي داشته باشند. کندند، خرد کردند و هرچه اضافه بود بردند؛ موزه سنگ هم از اين دگرگونيها چندان در امان نماند و به يکباره بيسرپناه شد. فکر کنيد؛ سنگنگارههاي دوره ساساني بدون حفاظ، زير باران چه سرنوشتي در انتظار آنهاست. همه چيز با وعدههاي ثبت جهاني آغاز شد.
هرچند کارشناسان با اجراي پروژه هم راي بودند اما شيوه اجرايش به بروز مخالفتها انجاميد. به گفته برخي از باستان شناسان «با توجه به عکسها و طرحهايي که از طاقبستان به جامانده شکل اصلي بنا بهگونه دو طاق است که در بلندايي بالاتر ازسطح زمين امروز قرار گرفتهاست. بنابراين برداشتن پيادهروهاي بتوني که امروز در برابر بنا هستند کار درستي است و سيماي اصلي بنا را به آن باز ميگرداند.»
هرچند برخي باستان شناسان نيز با اجراي پروژه ساماندهي نماي طاقبستان موافقند، ولي شيوه اجرا را غير کارشناسانه دانستهاند.
اما اجراي اين پروژه به گونهاي که از ادوات مکانيکي و وسايل حفاري به كار گرفته شده، كاري بسيار شتابزده و شگفت است که ميتواند آسيبهاي بسياري به بنا بزند. در واقع بايد اين كار با نظر کارشناسان ميراث فرهنگي و تدوين آن در سازمان ميراث فرهنگي انجام ميشد که بعيد ميدانم انجام شدهباشد.
البته كارهاي اينچنيني نه تنها در طاقبستان بلکه در موزه سنگ آن نيز رخ داد. اين موزه نيز همگام با وعده ميراث جهاني، بدون حفاظت و کاملاً در برابر خطر قرار گرفته است. نه تنها از حفاظتهاي شيشهاي بر سنگنگارههاي ساساني خبري نيست بلکه شماري از اين سنگنگارهها براي برپا ماندنشان سيمهاي مفتولي به دورشان بستهاند تا شايد اگر بر اثر نم ويران نشدند حتماً با زنگزدگي ويران ميشوند. برخي از يادمانها با سيمهاي مفتولي بسته شدهاند که اين خود به زنگزدگي يادمانها ميانجامد. گفته ميشود برداشتن پوشش حفاظتي كار درستي براي نگهداري از يادمانها نبودهاست.
به گفته باستانشناسان، مهمترين گزينه ويراني سنگها افزونبر نم(رطوبت)، دگرگوني دماي محيط است. چنان که در اين گستره، دما در روز گرمتر و در شب سردتر ميشود و اين گزينه ويرانگري براي سنگ به شمار ميآيد.
همچنين در برابر باران قرار گرفتن و باقي ماندن نم آن درون سنگها سبب پديد آمدن آسيبهايي در آنها ميشود.
جليل رحيمي مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کرمانشاه درمورد طرح ساماندهي طاقبستان ميگويد: تمام تلاش خود را به کار خواهيم بست که در نوروز 92 فضايي زيبا را از طاقبستان به گردشگران نشان دهيم.
او در مورد نم زدگي طاقها و فرسايش سنگ نگارهها ميافزايد: يکي از مهمترين اولويتهاي کاري در طرح ساماندهي طاقبستان، بحث حفاظت و جلوگيري از نمزدگي و فرسايش طاقها و سنگ نگارهها بود که اين مهم به درستي و با دقت نظر کامل باستان شناسان برجسته کشور صورت گرفته است.
مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کرمانشاه ميگويد:امسال با وجود بارشهايي که در پاييز داشتهايم، حتي يک لکه نم هم در داخل طاقها مشاهده نشد و اين در حالي است که در سالهاي گذشته و پيش از انجام اين طرح، در نقاط مختلف طاقها شاهد
نم زدگيهاي گستردهاي بوديم که به تدريج فرسايش سنگ نگارهها را به دنبال داشت.
رحيمي ميافزايد: تمام عمليات صورت گرفته در راستاي نجات طاقها از نم زدگي و نفوذ آب به داخل سنگ نگاره ها کاملاً به موقع و به درستي انجام شده است.
او ميگويد: طرح ساماندهي طاقبستان طرحي است که در داخل يک مجموعه تاريخي فرهنگي صورت ميگيرد و نيازمند دقت نظر و ريزه کاريهاي بسياري است اما با اين وجود سرعت پيشرفت پروژه تاکنون مطلوب و قابل قبول بوده است.
رحيمي ضمن يادآوري اين نکته که نوروز 92 را در پيش داريم، ميگويد: بايد محوطه تاريخي فرهنگي طاقبستان را براي نوروز 92 و بازديد گردشگران و مسافرين نوروزي آماده کنيم.
يک کارشناس معدن و زمينشناسي در اين باره ميگويد: البته همان گونه که هميشه گفته ميشود پيشگيري بهتر از درمان است و قطعاً با هزينه کمتري هم امکان پذير است، ضرورت داشت قبل از اجراي پروژه ساماندهي طاقبستان تدابير لازم از جمله زهکشي مناسب محل پروژه به منظور تخليه آب آنجا انجام ميگرفت تا شاهد چنين حوادثي که ممکن است صدمات
جبران ناپذيري به آثار ارزشمند وارد آورد، نباشيم.
به گفته اين کارشناس زمينشناسي؛ سنگ آهک به دليل داشتن تخلخل( پوکي) و درزه و شکستکي بالا با رسيدن آب به آن قسمتي از آب محبوس شده که به مرور باعث تضعيف مقاومت داخل سنگ شده و در آينده ممکن است تخريب شود که ضرورت دارد در اين مورد بررسي کارشناسي قرار گيرد.
او ميافزايد: در اکثر آثار باستاني که از جنس آهک هستند توسط رزينهاي مخصوص که با شرايط سنگ وفق داده ميشود، از لايه رويي سنگ محافظت ميشود.
عليرضا مرادي بيستوني معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان کرمانشاه در پاسخ سئوال خبرنگار ما در مورد اين که پارسال گنبدي دو طبقه ازسوي مسؤولان اداره کل اوقاف و امور خيريه استان کرمانشاه بر روي امامزاده ابراهيم?(ع) نصب شد که مانعي جدي براي ثبت جهاني شدن مجموعه تاريخي فرهنگي طاقبستان است، چنين پاسخ ميگويد: پوش دوم گنبد امامزاده ابراهيم (ع) طاقبستان با تعامل خوب ميراث فرهنگي و اداره اوقاف استان کرمانشاه امروز برداشته شد.
او با بيان اين که قطعاً وجود تعامل و همکاري بين مديران استان باعث شکوفايي کرمانشاه در ابعاد مختلف ميشود، ميافزايد: مسؤولان اداره اوقاف و امور خيريه استان کرمانشاه اعلام کردهاند که نسبت به کوتاه کردن ساقه گنبدهاي امامزاده ابراهيم (ع) طاقبستان اقدام خواهند کرد.
وي ميگويد: اميد است که با اين روند شاهد ثبت جهاني شدن طاقبستان باشيم.
گزارش : محسن عباسيفرد - ( گروه نویسندگان مهرمیهن )
دیدگاهها