نبرد منوچهر با سلم و تور

Question

سلام و درود خدمت شما. در شاهنامه پادشاهی روم و خاور به دست سلم، و پادشاهی ترک و چین به دست تور می‌رسد. در جنگی که میان سلم و تور با منوچهر رخ می‌دهد، هر دو سپاه سلم و تور از سمت چین و ترک به سمت ایران حرکت می‌کنند، حال آنکه قاعدتا باید سپاهی از غرب و روم ایران را محاصره کند و سپاهی نیز از شرق و چین ایران را محاصره کند. جریان چیست؟!

Answer 1

درود بر شما

در جنگی که میان منوچهر با سلم و تور رخ می دهد، سپاهی از خاور(غرب) به فرماندهی سلم و لشکری از توران (شرق) به فرماندهی تور گرد هم می آیند ، بدان امید که بتوانند از نیروگرفتن ایرانیان و کینخواهی ایرج از سوی ایرانیان پیشگیری کرده و منوچهر را هم به سرنوشت ایرج پاک سرشت دچار کنند . نخست با فریب و نیرنگ و پیغام دادن از در پوزش و آشتی در می آیند تا شاید بتوانند دل ایرانیان را نرم کرده و خود را از خشم آنان برهانند و چون خشم فریدون و منوچهر را می بینند ساز جنگ می کنند :

ز لشکر سواران برون تاختند

ز چین و ز خاور سپه ساختند

...

دو لشکر ز خاور بدایران کشید

به خفتان و خوداندرون ناپدید

منوچهر پس از آگاهی از کار آنان لشکر ایران را از تمیشه به راه می اندازد و به سوی کارزار می شتابد . در جنگ سختی که میان سپاه ایران با سپاهیان سلم و تور در بخش های اپاختری ایران روی می دهد سرانجام سلم و تور بدست ایرانیان کشته می شوند .

در برخی بن مایه ها آمده است که سلم و تور پیش از جنگ با منوچهر برای فراهم کردن سپاه در آذربایجان اردو زده اند . در شاهنامه در این باره آمده است :

کشیدند لشکر به دشت نبرد

الانان و دریا پس پشت کرد

Comments

بله سپاسگزارم. 

---

ببخشید. فکر می‌کنم کلمه «خاور» به معنی شرق هست؛ مثلا در ترکیب «خاورمیانه». چرا شما نوشته‌اید: «خاور(غرب)»؟

---

درود بر شما

خاور در شاهنامه و در معنی کهن خود "مغرب" است که امروزه وارونه ی معنی کهن خود بکار می رود . در برخی بیت های افزوده و در برخی از نسخه های شاهنامه نیز به معنی مغرب بکار رفته است که در ویرایش های تازه ای که از سوی شاهنامه شناسان برجسته ی ایران انجام گرفته است این بیت های افزوده و نادرست از شاهنامه و گفتار فردوسی زدوده شده است . در اینجا برای دریافت بهتر نمونه ای می آورم :

در دیباچه ی  شاهنامه -نسخه ی لندن- در بخش ستایش آفتاب و ماه چنین آمده است :

ز خاور برآید سوی باختر

نباشد از این یک روش زاستر

..............

در اینجا خاور به معنی "مشرق" بکار رفته است و برآمدن خورشید از شرق دانسته شده است .

.............

در نسخه های شاهنامه لندن 2 و قاهره و همچنین نسخه ی برلین این بیت اینگونه آمده است :

نگیرند مر یکدگر را گذر

نباشد از این یک روش زاستر

و بیت پیشین در همین نسخه ها چنین است :

چو از مشرق او سوی خاور کشد 

ز مشرق شب تیره سر بر کَشد

.............

بنابراین روشن است که نسخه ی لندن در اینجا یک لت را بنادرست جایگزین گفتار فردوسی کرده است و استاد خالقی مطلق ضبط نسخه های لندن2 ، قاهره و برلین را درست برشمرده است .

فریدون جنیدی هم در ویرایش خود از شاهنامه بیتی را که نسخه ی لندن بنادرست آورده است ، افزوده و نادرست برشمرده و از متن زدوده است .

جنیدی درباره ی کاربرد وارونه ی واژه ی خاور چنین نوشته است :

ما با حمله مغول بیچاره شدیم؛ برایتان مثال می‌آورم: چهار جهت اصلی را در نظر بگیرید. مشرق، جایی که خورشید می‌آید به پارسی خواران یا خراسان نامیده می‌شد. ما به پارسی مغرب یا محل غروب خورشید را خوروران شمال در اوستا بوده در پهلوی در پارسی هم بوده. جنوب هم با عنوان نیم‌روزان نامیده می‌شده است. چه ضربه جانکاهی بر ایران وارد شده که ایرانی چپ و راستش را فراموش کرده است تا آنجا که بعد از مغول همه به مشرق می‌گویند خاور، در حالی که خاور به معنی غرب بوده است.