بروجرد يکي از شهرستانهاي استان لرستان در غرب ايران است. اين شهرستان كه در منطقه کوهستاني زاگرس قرار دارد و مرکز آن شهر بروجرد است، از شمال به شهرستانهاي ملاير و نهاوند در استان همدان، از شرق به شهرستان شازند در استان مرکزي، از جنوب به شهرستان دورود و از غرب به شهرستانهاي خرم آباد و دلفان محدود ميشود.
اين شهرستان 1606 کيلومتر مربع مساحت دارد و از دو بخش مرکزي و اشترينان و 7 دهستان تشکيل شده است. بروجردبلندترين نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع 3623 متر در غرب شهر بروجرد و پستترين ناحيه در دشت سيلاخور با ارتفاع تقريبي 1500 متر قرار دارد. شهرستان بروجرد بخشي از منطقه کوهستاني زاگرس شمالي است. اين منطقه مشتمل بر كوههاي مرتفع زاگرس در غرب و جنوب، دشت سيلاخور در مرکز و پيشكوههاي داخلي زاگرس در شرق و شمال است. كوههاي بلند زاگرس بهصورت نواري از شمال غرب به جنوب شرق کشيده شدهاند و مرز طبيعي بين دشت سيلاخور و سرزمين تاريخي لرستان به حساب ميآيند. رشته کوه بزرگ گرين يا گرّي با طول 180 کيلومتر بخشي از زاگرس مرتفع است که از شمال غرب به جنوب شرق کشيده شده و اشترانکوه دنباله آن است. قلل عمده اين رشته کوه، چهل نابالغان، ولاش با ارتفاع 3623 متر و ميش پرور هستند. پستترين ناحيه، در دشت سيلاخور با ارتفاع تقريبي 1500 متر قرار دارد. گِلِرود، تيره، ماربره و تهيج رودهاي شهرستان بروجردند که از سرابها و چشمههاي فراوان منطقه مانند سراب ونايي، زارم، کرتول، زرشکه، سفيد، پنبه، جانيزه و چشمههاي دره خوني سرچشمه ميگيرند.
بروجرد داراي آب و هواي معتدل کوهستاني است که حداکثر دماي آن به 40 و حداقل آن به 20 درجه زير صفر ميرسد. ميزان بارندگي اين شهرستان 480 ميليمتر در سال است که در فصول سرما بارشها بيشتر بهصورت برف ميباشند.
دامنههاي كوههاي زاگرس در محدوده بروجرد از تنوع گياهان خودرو برخوردار است و بسياري از گياهان ناحيه بروجرد ارزش خوراکي يا دارويي دارند. در محدوده فعلي شهرستان بروجرد جنگل وجود ندارد، اما در ناحيه سيلاخور و در دامنه كوههاي زاگرس که بهطور سنتي جزو منطقه بروجرد به حساب ميآيند، جنگلهايي از درختان بلوط و ارس وجود دارد.
گل گاوزبان، خاکشير، گل ختمي، آويشن، عناب، ترنجبين، پر سياوش، کاسني، گل سرخ، شقايق، بيدمشک، لاله، زنبق، شيرين بيان، بن سرخ، خاکشير و نرگس و همچنين گياهاني چون پيشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ريواس، حاجي بيان، فرفيان، پونه و نعناع از گياهان خودروي منطقهاند. محصولات کشاورزي و باغي عمده بروجرد شامل گندم، جو، چغندر قند، ذرت، لوبيا، نخود، گياهان علوفهاي، دانههاي روغني، پنبه، باقلا، محصولات جاليزي، سبزي و ميوههايي چون سيب، انگور، گلابي، آلو، آلبالو، گيلاس، بادام، گردو، انجير و سنجد است.
گونههاي جانوري مانند گرگ، روباه، خرگوش، شغال، خرس قهوهاي، کفتار، بز کوهي، ميش، مار، لاک پشت و برخي از خزندگان و پرندگان (کرکس، درنا، تيهو، بلبل، سهره، رنگرز، دارکوب، عقاب، قوش، پرستو، گنجشک، سار، کلاغ و زاغچه) در منطقه بروجرد به چشم ميخورند.
بيشتر مردم بروجرد به گويش بروجردي سخن ميگويند. گويش بروجردي که ميان مردم شهرستانهاي نهاوند و ملاير نيز رواج دارد از شاخههاي گويش لري است. زبان لکي نيز در بين افرادي که از نواحي غربيتر به بروجرد کوچ کردهاند کم و بيش رواج دارد.
* جاذبههاي گردشگري
شهرستان بروجرد به دليل برخورداري از جاذبههاي تفريحي، تاريخي و مذهبي هر سال در فصول بهار و تابستان پذيراي ميهمانان و گردشگران فراواني از سراسر کشور است.
مسافران و گردشگراني که با عبور از بروجرد به سمت ديگر شهرهاي کشور به ويژه جنوب ميروند، بيشک توقفي حتي کوتاه در مناطق بکر و تفرجگاههاي اين شهرستان خواهند داشت و با رفتن به دامان طبيعت دل انگيز اين منطقه، خاطرات خوشي را رهاورد سفر خود خواهند کرد.
اغلب محورها و جادههاي خروجي و حاشيه شهرستان بروجرد به روستاهاي خوش آب و هوايي ختم ميشود که زيباييهاي آن در تمام فصول سال چشم هر بيننده را به خود خيره ميکند.
در ميان اين همه مواهب الهي تفرجگاه بکر سراب «کرتول» همچون نگيني سبز و آبي با عطر روحبخش گلها و سبزهزارها پذيراي گردشگران و دوستداران طبيعت است. تفرجگاه سراب کرتول در دامنه كوههاي گرين و در ميان قلل زيباي هجده يال و قلههاي نهاوند مانند يال کبود و چل نابالغان و دره سيب با پذيرايي از گردشگران بر خود ميبالد.
هر سال به واسطه بارش فراوان برف در ارتفاعات اين منطقه و آب شدن تدريجي برف در فصلهاي بهار و تابستان، رودخانهاي خروشان و زيبا در دامنه اين كوهها پديدار ميشود.
تفرجگاه سراب کرتول با درختان کهنسال و آب زلال فراوان در فاصله 18 کيلومتري شهر بروجرد و در جوار روستاي توده زن قرار دارد.
* ونايي
ونّايي نام روستايي بزرگ و آباد در شهرستان بروجرد است. اين روستا که از توابع بخش اشترينان است در 12 کيلومتري شمال غرب شهر بروجرد در منطقهاي کوهستاني قرار دارد.
ونايي به عنوان يکي از بزرگترين و پرجمعيتترين مناطق روستايي بروجرد، از 10 کوه و قله مرتفع و شگفت انگيز از جمله «هجده يال»، «سه کوزان»، «والاش»، «برنجه» و «هيگره» برخوردار است.
ونايي در تنگهاي بين دو کوه بلند برآفتاب و کوه گرين قرار گرفته است و آب و هوايي کوهستاني دارد. زمستانهاي آن سرد و پربرف و تابستانهايش خنک و معتدل است.
جنوب ونايي را دشت کوچکي تشکيل ميدهد که به دليل وجود آب فراوان، کشاورزي در آن رونق دارد. وجود چشمهسارهاي جوشان همچون سراب سفيد، دو روزنه، طوطيا و سراب پنبه که از دامنه كوههاي اين منطقه ميجوشد و منبع اصلي آب آشاميدني شهر بروجرد است، علاوه بر رونق کشاورزي، طراوت ويژهاي را با صداي دلنشين جويبارها در کنار عطر سبزههاي بهاري و خنکي نسيم دشتها در مقابل چشم گردشگران به تصوير ميکشد.
رودخانه مهيج و خروشان سيمره که از تلاقي چشمهسارهاي پرآب اين منطقه تشکيل شده، گامي بلند را براي سيرابي دشتهاي جنوبي لرستان و پيوستن به رودخانه دز در خوزستان برداشته است. اين روستا با جاده آسفالته به بروجرد و اشترينان و با جاده شني به الشتر وصل ميشود.
منطقه سرسبز و بکر روستاي «ونايي» از جمله مناطق پرجاذبه بروجرد به شمار ميرود که اغلب گردشگران و به ويژه دوستداران کوهپيمايي و کوهنوردي اوقات خوشي را در آن سپري ميکنند. ونايي كه از مناطق گردشگري طبيعي بروجرد است و در فهرست روستاهاي گردشگري استان لرستان قرار دارد، داراي يک قلعه تاريخي و يک دهنه غار است. ونايي به خاطر سرچشمههاي گوناگون، بيشه زارها و كوههاي مرتفع از توان بالايي در بخش گردشگري برخوردار است.
ونايي زيستگاهي مناسب براي گونههاي جانوري بومي منطقه نيز به شمار ميآيد و گراز، گرگ، روباه، خرگوش، موش صحرايي، کفتار، خدنگ و پرندگاني مانند حواصيل، کبک، خروس کولي و چنگر از جمله جانوران اين منطقه کوهستاني هستند.
پوشش گياهي غني و نايي به ويژه در بهار طبيعت و تابستان همواره مورد توجه اهالي و گردشگران بوده و رويش گياهان معطر دارويي و خوراکي همانند پونه، بابونه، گون و ميخک وحشي به وفور در اين منطقه مشاهده ميشود.
* گلدشت
منطقه درختي و سرسبز «گلدشت» بروجرد از جمله تفرجگاههاي اين شهرستان است که اغلب مسافران و گردشگران با نام و ويژگيهاي طبيعي آن به خوبي آشنايي دارند.
گلدشت يک دره و جلگه وسيع در دامنه كوههاي سر به فلک کشيده زاگرس است که محدوده آن از غرب تپه چغاي بروجرد آغاز ميشود و تا کپرگه ادامه دارد.
گلدشت مشتمل بر چندين روستا است که روستاهاي فيال، شيخ ميري، قلعه و کپرگه بخشهاي مهم آن هستند. دسترسي به گلدشت از طريق جاده آسفالته به طول 12 کيلومتر از غرب شهر بروجرد امکانپذير است.
دو طرف جاده گلدشت بروجرد پوشيده از باغهاي سيب است که در فصل بهار ديدن شکوفههاي درختان چشم هر رهگذر را به خود خيره ميكند و انتهاي اين باغها نيز به رودخانه پر آب گلرود ختم ميشود.
گلدشت ناحيه ييلاقي شهروندان بروجردي به شمار ميآيد و ويلاهاي زيبايي در گوشه و کنار آن ديده ميشود.
سرابها و چشمههاي گوناگوني در اين دره آبرفتي وجود دارد و آب ناشي از ذوب برفهاي قلل کوه گرين و کوه ميش پرور باعث روان شدن رودخانهاي دائمي در اين ناحيه شده است که به تبع آن کشاورزي و باغداري در اين ناحيه سرسبز رونق زيادي دارد.
* درياچه و باغ فدک
اگر بخواهيم به جاذبههاي شهري بروجرد اشاره کنيم علاوه بر آثار تاريخي، بافت مرکزي شهر و خانههاي تاريخي بايد به مكانهاي تفريحي چون درياچه فدک، تپه چغا و بوستانهاي زيباي اين شهر نگاهي داشته باشيم.
درياچه فدک را به نوعي ميتوان بزرگترين درياچه مصنوعي غرب کشور ناميد و «تپه چغا» نيز يکي از تفرجگاههاي بروجرد است که اين مکان به خوبي از وروديهاي شهر ديده ميشود.
اين مکان نيز که در شمال بروجرد قرار دارد مشرف به شهر بروجرد است و گردشگران از اين نقطه ميتوانند تمام زيباييها و قابليتهاي شهر را مشاهده کنند.
در سالهاي گذشته اين مکان به تفرجگاهي دلنشين براي مسافران تبديل شده و افراد از نشستن در کنار درياچه مصنوعي و آلاچيقهاي اين مکان لذت ميبرند.
باغ فدک يکي ديگر از تفرجگاههاي بروجرد است که درچند سال اخير شهرت زيادي بين مسافران داشته است. وجود سه درياچه بزرگ در اين باغ و قايقراني دراين مکان براي گردشگران بسيار دل انگيز است.
انواع قرقاول، طوطي، فنج، قناري، کبک، مرغ و خروس، طاووس، مرغ مينا، پرندگان شکاري و پرندگان آبزي وهمچنين بلبل خرمايي، ياکريم معمولي و چيني(الماسي)، بوقلمون و شترمرغ آفريقايي در اين پارک وجود دارد.
در اين باغ علاوه بر پرندگان مختلف جانوراني مانند ميمون، سنجاب، خرگوش، آهو و اسب نيز نگهداري ميشود.
اغلب اين جانوران از کشورهايي با آب و هوا مختلف مانند بلژيک، هندوستان، سنگال، لهستان، اندونزي و آمريکا خريداري شدهاند.
پارک پرندگان شهرستان بروجرد به عنوان نخستين پارک پرندگان لرستان با الگو گرفتن از پارکهاي پرندگان کشور از جمله پارک پرندگان شهر اصفهان، امروز به يکي از معروفترين پارکهاي پرندگان غرب کشور تبديل شده است.
* بازار بروجرد
بازار بزرگ بروجرد که ساکنان محلي به آن راسا به معني راسته بازار ميگويند، عمدهترين مرکز تجارت سنتي شهر بروجرد است که مورد استفاده شهرنشينان و روستائيان شهرستان بروجرد و مناطق اطراف قرار ميگيرد. اين بازار همچنين نقش عمدهاي در تجارت منطقهاي استانهاي لرستان، مرکزي و همدان دارد.
سابقه بازار بزرگ و قديمي بروجرد احتمالا به نخستين دورههاي شکلگيري شهر بر ميگردد متاسفانه بخش اعظمي از راساي اصلي
سر پوشيده آن در دهههاي 20 و 30 به عللهاي مختلف از جمله ساخت خيابان و آتشسوزي از بين رفته است و به جز چند راسته فرعي و حدود شش سراي تجاري بقيه نو ساز هستند اما با اين وجود بازار به همان شکل سابق و حرف و پيشههاي مختلف کارکرد خود را حفظ كرده است. از جمله اين سراهاي قديمي ميتوان به سراي حافظي، قيصريه، سراي وحدتي و سراي نيکنژاد اشاره کرد.
بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبي مانند حمام و مسجد است. راسته بازارها عمدتاً به مشاغل ويژه اختصاص دارند و با همان نام شناخته ميشوند مانند بازار مسگرها، بازار علافها، بازار زرگرها و بازار چلنگرها. کاروانسراها در دوران قاجار و پهلوي ساخته شدهاند و عمدتاً با وروديهاي متعدد به راسته بازارها و ديگر سراهاي مجاور متصل ميشوند. برخي از اين کاروانسراها از جمله كاروانسراي حافظيه از نظر معماري ارزشمند هستند.عليرغم تغييرات شديد در سبک زندگي مردم، هنوز ردپاي بسياري از مشاغل سنتي در بازار بروجرد ديده ميشود و عدهاي به توليد محصولات سنتي مانند گيوه و جوراب، نخ و ريسمان، ظروف مسي و پارچههاي سنتي مشغولند. محصولات توليدي اينان بيشتر به مصرف روستائيان و عشاير کوچرو ميرسد.
* مسجد جامع بروجرد
مسجد جامع بروجرد که به مسجد جمعه (با گويش بروجردي مچد جمه) نيز شناخته ميشود، مسجدي تاريخي و از بناهاي معماري سرشناس در شهر بروجرد است. مسجد جامع بروجرد يکي از نخستين مسجدهاي ساخته شده در ايران است که در قرن دوم تا سوم هجري در شهر بروجرد بنا نهاده شده است. اين مسجد زيبا در دل يکي از محلههاي تاريخي شهر به نام دو دانگه واقع شده و از نظرمعماري و قدمت، از بناهاي منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است.معماري مسجد جامع بروجرد بسيار منحصر بفرد و يکي از شاهکارهاي تاريخي معماري ايران است که هم ويژگيهاي معماري اسلامي و هم معماري باستاني ايران (ساسانيان) را در خود جاي داده است. بخش قديميتر بنا، گنبدخانه آن است که در ضلع جنوبي قرار گرفته است و به اعتقاد مردم محلي و نيز بر اساس شواهد معماري، پيش از تبديل اين بنا به مسجد، آتشکدهاي بزرگ بوده است. معماري اين بخش، مشابه چارطاقهاي دوران ساساني است. مسجد داراي دو در غربي و شرقي است که به صورت غير مستقيم به صحن اصلي باز ميشوند. در جنوب صحن، گنبد و ايوان اصلي مسجد که قديميترين بخش آن است قرار دارد و در ضلع شمالي نيز شبستان مسجد با ارتفاعي کمتر از ساير بخشها قرار گرفته که در تابستانها فضاي خنکي را ايجاد ميکند. ايوان جنوبي داراي دو گلدسته است که بعدها به مجموعه افزوده شده است.
بناي اوليه اين مسجد به صورت مجموعهاي شامل مسجد، حمام، آب انبار، ساختمان غـريب خانه، ميدان و ساير متعلقات بوده که امروزه بعضي از اين آثار از بين رفته است. بناي مسجد جامع از نظر شکل از نوع مساجد
تک ايواني اسـت کـه داراي دو در ورودي در قسمتهاي شرقي و غربي است. بنا شامل يک حياط مرکزي، ايوان، فضاي گنبدخانه و شبستانهاي اطراف آن و يک شبستان وسيع زمستاني در طرف شمال حياط مرکزي است. بنابر شواهد موجود، صفويان، زنديان و قاجار تعميرات بنيادي در مسجد انجام دادهاند و بخشهايي به آن افزودهاند.
يکي از ديدنيهاي اصلي اين مسجد منبر چوبي نه پله آن است و حکاکي روي آن، تاريخ 1608 هجري قمري را نشان ميدهد. سازنده آن، يارمحمد نجار بوده است.
....................
روزنامه ی اطلاعات