شاهان هخامنشنیگ، نَخُست فرمانگرانی بودند که توانستند برای کشورداری خویش، سازمانی اِوارَه سالاریگان [دیوان سالاری] بنیاد نهادن. از این روی، اگرچه گفته اند که میژو [تاریخ] با سومر آغازیده است، بژ [اما] نَخُست فرمانگری ای که هسته آن، سازمان ای اِوارَه سالاریگان بود را، شاهان هخامنشنیگ پدید آوردند.
شهرگانی [تمدن] هخامنشنیگ، وِژاریگیها [حقیقتا]، هَخْسِشْن [ادامه] هَرویسْپانْدَه [تکامل یافته] مردمان شهریگر [متمدن] آرارات، ایلام، آشور، اود بابل بود. آروینان [تجربیات] آن مردمان، سرانجام اندر فرمانگری هخامنشنیگ آشکار شد.
سازمان اِوارَه سالاریگان ای که شاهان هخامنشنیگ بنیاد نِهادَه بودند، چنان توانمند بود که فَرز [حتی] توانست پس از سْتووِشْن [شکست] داریوش سِیُم، پادْوَرْز [علیه] اَلِکْسَنْدِرْ (۳۳۰ سال پیش از آغاز دین ترسایی [مسیحیت])، کارایی خویش را اندر اَنْغوت [عهد] شاهان سِلوسیگ، یَتارانْدَن [حفظ کند].
پس از مرگ اَلِکْسَنْدِرْ (۳۲۳ سال پیش از آغاز دین ترسایی)، میان جانشینان او جنگانی فراوان پَتْیَتید [اتفاق افتاد]. سرانجام میان سالان ۳۱۲ تا ۳۰۱ پیش از آغاز دین ترسایی، سلوکوس، از فرماندگان اَلِکْسَنْدِرْ، از پایگاه کُیانیگ [مرکزی] خویش، اندر بابل، پد ایران تاخت، اود سراسر ایران را زینانْد [تصرف کرد]. این آغاز اَنْغوت سِلوسیگ اندر ایران بود که تا سال ۱۴۰ پیش از آغاز دین ترسایی هَخْسید [ادامه یافت] اود پد اَنْغوت یوناگراییگان [هلنیستی] نیز نامْوَر [مشهور] شد. سپس شاهانشاهی پارتیگ، توانمند شد اود تا سال ۲۲۴ ترساییگان بر ایران فرمانگری کرد اود سرانجام شاهانشاهی ساسانیگ، فرمانگری همه ی گستره ایران را از خود کرد.
اِوارَه سالاری هخامنشنیگ، ۲۰۰ سال زمان داشت تا یک شالده استوار، برای رایانیدَن [مدیریت] گستره پهناور فرمانگری خویش، پدید آورد. از هَرْگان [وظایف] بنیادیگ اِوارَه سالاری هخامنشنیگ، گردآوری اَزدان [اطلاعات] تَنشُماریگان [جمعیتی]، کشاورزیگان، فیاریگان [صنعتی]، کشتیرانیگان، گیتیشناسیگان (نمونه وار، آبان، کوهان، راهان)، اود همچنین گردآوری اَزْد چگونگی کشوران همسایه بود. باری، هرچه یک فرمانگری، از کشور خویش، اَزْدان ای بیشتر داردَه بَوَد، توانمندی آن نیز برای کشورداری بیشتر خواهد بودن. پد هر روی، شاهان هخامنشنیگ، نخست فرمانگری گِهان [جهان] آن روزگار بودند که توانستند آروینان کشورداران پیش از خود را، وینارِشْنیگیها [به طور منظم]، برای شاهانشاهی خویش، سودانْدَن [استفاده کنند]. آنان توانستند چنان شالده ای را بنیاد نهند، که همواره، هر شاه یا فرمانگری، برای پایِستن [بقا]، پد این سازمان اِوارَه سالاریگان، نیازمند بود. هیچ فرمانگری ای، بی آنکه پد ازدان کشوریگان دسترسی داردَه بَوَد، توانایی کشورداری ندارد. پس شگفت نِست [نیست] که هم شاهان سِلوسیگ ناچار بودند پد اِوارَه سالاری هخامنشنیگ بُیولَنْد [اعتماد کنند]، هم شاهان پارتیگ. بیگُمان، بسیاری از بَخْشان این شالده، گُهولیدند [تغییر کردند]، بژ سازَنان [ساختارها] بازْبسته [وابسته] پد آن، پایِستند. اَلِکْسَنْدِرْ اود شاهان سِلوسیگ، که رِخْنْبَران [وارث ها] وینارْتاری [سیاست] هخامنشنیگ بودند، بُنْباوَران [اصول] سازمان داریوش بزرگ را نِگُهولانْدَنْد. همچُنین، زمانی که فرمانگران پارتیگ، با یاری بزرگانی که مانند خودشان، از رامَه [قوم] ایرانیگ اَپاخْتَریگ [شمالی] داهَه بودند، با لشکر کشی، نخست بر شَهْرَپ [ساتراپ] پَرْثَوْ چیره شدند، اود سپس سراسر ایران را فراچنگ آوردند، اود فرمانگری ایرانیگ نو یی را تاشانْدَنْد [تشکیل دادند] نیز، بُنْباوَران اود شیوگان وینارْتاریگان اَنْغوت هخامنشنیگ را یَتاراندند اود شیوه شاهان هخامنشنیگ، اندر کشورداری، هِلانْدَه [ترک] نِشُد.
سازمان اِوارَه سالاریگان هخامنشنیگ، تا توانمند شدن شاهانشاهی ساسانیگ، اندر ۲۲۴ ترساییگان پایِست [باقی ماند]. پس از آن نیز، اندر اَنْغوت پَسااِسلامیگ، همچنان پایِست.
با آغاز شاهانشاهی ساسانیگ، سازمان اِوارَه سالاریگان، بسیار گسترده تر شد. رایَن [دلیل] این گُهولشن، آمیخته شدن سازمان دینْیاریگان [روحانی] مَزْدیَسنا، با سازمان اِوارَه سالاریگان اِوانیگ [کلاسیک] پیشین بود، که از یک سو، پد بخشیدن هَرْگ [تقسیم وظیفه] زیچْتَر [ظریفتر]، اندر اِوارَه سالاری اَنجافْت [منجر شد]، اود از سوی دیگر، چِگونَگی [کیفیت] اِوارَه سالاری را، دینیگ کرد. پد دیگر سَخْوَنْ، هماهنگی اِوارَه سالاری، اندر اَنْغوت ساسانیگ، پد بالِسْت [نقطه ماکزیمم] خویش رسید.
mziefum1372 