مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

خاور و باختر در شاهنامه

حسين شهيدى مازندرانى‏
در شاهنامه فردوسى به نيكى مى توانيم به دگر گونى مفهوم و معناى« خاور» پى بريم.
مى دانيم معناى درست خاور جايى است كه خورشيد در آن پايين رود- درست مانند واژه تازى مغرب- كه به آن« خوروران» گويند كه در بيشتر واژه نامه ها به آن اشاره شده است. هميدون به جايى‏كه خورشيد از آن بر مى آيد( بالامى آيد)« خورآيان» يا« خورآسان» مى گفتند. چنانكه فخر الدين اسعد گرگانى درمنظومه زيبا و عاشقانه« ويس و رامين» خورآسان را باسخنى نغز و پرمعنا اينگونه گزارش كرده است:
خوشا جايابروبروم خراسان       
دروباش و جهان مى‏خور آسان‏
زبان پهلوى هر كور شناسد    
خراسان آن بود كز وى خور آسد
خور آسد پهلوى باشد خور آيد    
عراق و پارس را خور زو بر آيد
خور آسان را بود معنى خورآيان   
كجا وى خور آيد سوى ايران‏
بنابراين خاور در بيت يا دشده از شاهنامه دقيقا اشاره به سوى مغرب است. چنانكه دربيت:
نخستين به سلم اندرون بنگريد     
همى روم و خاور مرو را سزيد
كه جز اشاره به غرب چيز ديگرى نمى باشد. نياكان و پيشينيان ما، كشورهاى روم، روس، آلان و سرزمين هاى غربى راخاك سلم مى دانستند و در شاهنامه، آنجا كه ازكشته شدن ايرج به دست سلم و تور سخن به ميان آمده، ايرج به برادرانش كه كمر به كشتن او بسته بودند، گويد:
من ايران نخواهم نه خاور نه چين   
نه شاهى نه گسترده روى زمين‏
در اين بيت نام خاور و چين اشاره به مغرب و مشرق مى باشد. اما در بيت:
سپاهى بيامد زتركان و چين     
هم از گرزداران خاور زمين‏
در اين سخن نيز خاور بجاى مغرب است و چنين مى‏گويد كه تورانيان و سلميان همانگونه كه در دوره فريدون با يكديگر هم پيمان شدند و ايرج را از ميان برداشتند، در اين دوره هم با هم يگانه شده و به سرزمين ها ى ايرانى تاختند.
در تازش تورنيان، ايرانيان شكست خورده و نوذر به دست افراسياب كشته مى شود. افراسياب نيز از دهستان به سوى رى مى رود كه اشاره به حركت تورانيان به سوى جنوب مى باشد.
ز پيش دهستان سوى رى كشيد      
ز اسپان به رنج و به تگ خوى كشيد
كلاه كيان به سر بر نهاد     
به دينار دادن دل اندر گشاد
در همين دوره است كه اغريرث به گناه آنكه گروهى از ايرانيان را در سارى از بند رها ساخته، به دست افراسياب كشته مى شود.

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML