آیین نامک
آیین نامک یا آیین نامه، نخستین کتاب قانون ایرانیان است و آیین و آداب جنگ، لشکرکشی، تیراندازی، چوگان بازی، پیش گویی، اندرزهای شاهان بوده است. این کتاب بنا به گفته مسعودی در التنبيه و الاشراف چندهزار صفحه بوده و نسخه کامل آن جز در نزد موبدان و سایر اشخاص صاحب قدرت، به دست نمی آمده . قسمتهایی از این کتاب در نامه تنسر، کتاب حمزه و جوامع الحکایات عوفی آمده است. مسعودی چهار کتاب گاهنامک، خودای نامک، آیین نامک و کتاب نقش های شاهان ساسانی را مهمترین مدرک تاریخ عهد ساسانی می داند. آیین نامک هم به دست ابن مقفع به عربی ترجمه شده و ابن قتیبه در عیون الاخبار و مسعودی در مروج الذهب و ثعالبی در غرر اخبار ملوک الفرس و سيرهم از آن بهره برده و بخش کوتاهی از آن در مرزبان نامه آمده است. این کتاب آگاهی های جالبی از تشکیلات دولت ساسانی و پیش از ساسانی و رموز جهانداری و جنگاوری و اندرزها به دست می دهد.
گاهنامک
گاهنامک کتاب سیاست است. فهرستی در حدود ۶۰۰ نام و کار بزرگان و طبقات فارس و شهرداران به ترتیب مقامشان یاد شده است. مطالبی از این کتاب در نوشته های یعقوبی و مسعودی و جاحظ آمده است. مسعودی در کتاب التنبيه می نویسد: پارسیان را کتابی است که آن را گهنامه گویند و در آن مراتب دولتی ایرانیان ثبت است و عدد این مراتب بنا بر ترتیبی که پارسیان داده بودند ششصد بود. این کتاب جزیی از آیین نامه است که معنی آن کتاب رسوم می شود و آن کتاب عظیمی است در هزار ورق و جز نزد مؤبدان و بزرگان ایرانی نزد کسی یافته نمی شود. ابن قتیبه دینوری قسمتی از مطالب این کتاب را با نام «آداب الفروسه )) و قسمت بزرگی را در فصل «مذاهب العجم في العيافه و الاستدلال بها» آورده و نام کتاب را همه جا «آیین» نگاشته است.
بن مایه :
مهدی زیدآبادی نژاد
