همانگونه که میدانید سرزمین ایران در گاه باستان پایتخت فرهنگی جهان بوده است . بسیاری از زبانهای جهانی ریشه در زبان های ایرانی دارند . از همین رو شگفت نیست که بسیاری از نامها و واژه ها در زبان های دیگر ریشه در زبان های ایرانی داشته باشد . نام های بصره و بغداد دو نامی هستند که بنا بر بن مایه های نوشتاری ریشه در زبان های ایرانی دارند .
بغداد :
بَغداد واژه ای است به زبان پهلوی به معنای خُداداده. این واژه پیش از اینکه بر این شهر گذارده شود در اوستا به گونه صفت آورده شده بود. این واژه در اوستا به ریخت بغوداته bağō-dâta و به همان معنا در بخشهایی از اوستا از آن دسته وندیداد آورده شدهاست. در پارسی میانه این واژه باز به همان معنا و اینبار به ریخت بَغدات آورده شدهاست. نامهای دیگری نیز با همین شکل ساخته شدهاست مانند خداداد، مهرداد، تیرداد، یا الله داد، محمدداد، علی داد و «بغ» یعنی خدا چنانکه به پادشاهان چین «بغ پور» و به شکل معرب آن فغفور میگفته اند؛ و نامهای دو مکان «بجستان» و «بیستون» نیز هردو دگریدهٔ «بغستان» است.
برخی دیگر از زبانشناسان عقیده دارند بغداد از دو کلمه بغ مخفف باغ و داد مخفف دادار به معنی ایزد و پروردگار تشکیل شدهاست و بغداد به معنی باغ خدا است.
اگرچه در خصوص ریشههای ایرانی هیچ شبههای وجود ندارد، کلمه بغداد دو نوع ریشه اصلی متفاوت داشتهاست. قابل اطمینانترین موردی که توافق بیشتری بروی آن گردیده لفظی است که از ترکیب کردی باستان با نام «باگا» (=بت، خدا) +داتا (=معلوم مسلم) بوجود آمده که کلمه فارسی میانه «بگدات / بگداد» (= داده شده توسط خداوند) از آن گرفته شده؛ و سرانجام به کلمه فارسی مدرن و عربی «بغداد» تغییر یافتهاست. ریشه دیگر نیز از فارسی «باگ – داد» یا «بگ-دا-دو»(ترجمه «باغ خداوند») گرفته شدهاست.
بصره :
در هزار و یک شب تحت نام بس راه شهر ذکر شدهاست، و گفته شده سندباد ملوان سفر دریایی خویش را از اینجا شروع کردهاست.به هر حال دیگر منابع میگویند مبدأ پیدایش نام آن از کلمه فارسی بس – راه یا بسوراه به معنای «جائی که بسیاری راهها به یکدیگر میرسند» میباشد.
-------
بن مایه ها :
محمدی ملایری، م. «دیل – ای ایرانشهر
Britannica Online