شهر استهبان

یزدان صفایی ( گروه نویسندگان مهرمیهن )
شهر استهبان؛ مرکز شهرستان استهبان ؛با پهنه ی حدود 10 کیلومتر؛ در ناحیه خاوری و مرکزی استان فارس قرار دارد. در 29 درجه و 7 دقیقه و 45 ثانیه پهنای شمالی و و 54 درجه و 2 دقیقه و 30 ثانیه خاوری نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد1. استهبان در مسیر راه شهرستان های فسا و نی ریز قرار دارد و فاصله اش تا مرکز شیراز 191 کیلومتر است.

نام استهبان
شهر استهبان از دیروز تا کنون به نامهای اصبهانات؛اصبهبذات؛اصطبهان؛اصطهبانات؛استنبات،سَوُنات و استهبان خوانده شده است.

این حوقل بغدادی در کتاب صوره الارض(367 ه.ق.)از این شهر به نامهای اصبهانات؛اصطهبان و اصطهبانات یاد کرده است2.

این بلخی در فارس نامه خود از این شهر به نام اصطهبان و اصطهبانان یاد کرده؛میگوید:
اصطهبان شهرکی است پر درخت و از هر نوع میوه باشد و آب فراوان دارد...و قلعه اصطهبانان هم قلعه ای عظیم استو حسنویه را است3.

پارل شواتس؛نویسنده کتاب جغرافیایی تاریخی فارس؛نام این شهر را استبُنات و سَونات نگاشته است4.

واژه استهبان از دو پاره استه به معنی انگور و بان به معنی نگاه دارند تشکیل شده است؛یعنی جایگاه انگور و یا انگورستان.

حاج میرزاحسن حسینی فسایی؛نویسنده کتاب فارس نامه ناصری از این ناحیه به نام اصطهبانات یاد کرده؛مینویسد:
در اصل استهبانات است و استه5؛انگور است و بان نگاه دارنده و فارسیان ت را در آخر کلمه در آورند تا افاده معنی جمع کند؛مانند گرمسیرات و بلوکات و الف در اول برای زینت است و بعد از استیلای عرب ؛س را به ص و ت را به ط مبدل نموده و برای بسیاری باغهای انگور دیمی و فاریابی در کوه و دشت این قصبه؛آن را به این نام گفتند که گویا مردم آن هم باغبان انگوری اند6.

جغرافیای استهبان

رودها:رود فصلی پیرمراد از نزدیکی شهر استهبان می گذرد و به دریاچه بختگان می ریزد.
کوهها: گردنه ایج در 3 کیلومتری خاور و گردنه خیر در 3 کیلومتری باختر این شهر قرار گرفته اند.
آب و هوا: دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است که بیش ترین گرما در آن 25 درجه و کم ترین درجه سرما 4 درجه زیر صفر است.
رستنی ها: جنگل های درخت بلوط؛ بادام کوهی و بنه؛ شهر را در بر گرفته و گیاهان دارویی و صنعتی و مرتع؛ پوشش گیاهی را شامل میشوند.

جمعیت


تاریخ استهبان
در 1311 خورشیدی تابع تبریز شد و در 1330 خورشیدی تابع فسا بود و سپس در اردیبهشت 1337 از فسا جدا شد و شهرستان نام گرفت.

جاذبه های گردشگری

1)مسجد جامع و چارتاقی ایچ ساسانی
بر فراز کوه قلات آبی؛ قلعه ای محکم از سنگ و گچ ساخته شده بود که اکنون ویرانه است و آن را قلعه  ایچ می نامند و در نزدیک آن پرستشگاهی ایوان مانند بود که محرابی به آن افزودند و به مسجد تبدیل کردند.

2)مسجد جامع تیموری:
تنها محرابی از سده 11(روزگار صفویه) همراه با گچ بری های ظریف و ریزه کاری دقیق در کنار شبستان آن جالب است.

3)مجموعه ییلاقی دهن آسیاب که در دامنه کوه های جنوبی استهبان قرار دارد.

4)شکوه مند ترین دیدنی شهر چنار بزرگ و بسیار کهن میدان شهر است با ارتفاع 47 متر و قطر 5/11 متر.

5)مسجد یزدیان و مقبره منسوب به محمد شیرین مغربی(809 ق) و آرامگاه شیخ علینقی اصطهباناتی

6)آبشار استهبان:
آبشار استهبان يكي از زيباترين آبشارهاي منطقه است. اين آبشار در سال 1335 خورشيدي به همت حقيقت بخشدار آن زمان استهبان و به معماري حاج حسين بنا (معمارپور) و سنگ تراشي حاج احمد علي دژ ساخته شده است. داراي شانزده پله مي باشد كه با ريزش مداوم آبي زلال و گوارا كه از چشمه هاي كوههاي استهبان جاري مي شود.

7)آتشكده ساساني غمپ
در 40 كيلومتري باختر استهبان و در مسير جاده استهبان- شيراز، در حاشيه «خرمن كوه» منظرگاه بسيار زيبايي وجود دارد كه به آن «غمپ آتشكده» مي گويند. در واقع غمپ به تالاب بسيار زيبا و دلنشيني گفته مي شود كه آب زلال و گوارايي از چشمه هاي متعددي در خود مي جوشد و استخر طبيعي مصفايي را پديد آورده است.

8)پير آشكده PIR ASKADA

در نزديكي روستاي «رونيز سفلي» و با فاصله تقريبي يك فرسنگ از غمپ آتشكده، آرامگاهي وجود دارد كه به « پير آشكده» شهرت دارد. روايات گوناگوني وجود دارد مبني براين كه اينجا آرامگاهي است متعلق به پيري به نام «آشكار» عده اي ديگر معتقدند كه متعلق به پيري است از بزرگان و خدمتگزاران آتشكده.

9)امام زاده پيرمراد

يكي از اماكن مقدس و متبركه شهر استهبان امام زاده محمد بن علي ابراهيم بن موسي بن جعفر (ع) معروف به پيرمراد است. اين امام زاده در باختر استهبان و به فاصله 1000 قدمي از مركز شهر قرار دارد. براساس اطلاعات گذشتگان در ابتدا گنبد بسيار كوچك و گلي داشته است كه در اثر بارندگي شديد پياپي هفت روزه و راه افتادن رودخانه پيرمرداد آب از اطراف بقعه عبور مي كرده ولي صدمه اي به قبر وارد نشده، اما در مسير آن شن هايي جمع شده كه گنبد آن به همت حاج ميرزا بابا (1200-1282 هجري قمري) فرزند حاج آقا محمد فرزند آقا علي فرزند محمد علي بيگ ذوالقدر جهرمي از سلسله خواجه ها كه در زمان سلطنت زنديه به حكومت بلوك اصطهبانات مصوب گرديده بود.مرمت و بازسازي و پس ازچند سال دوباره گنبد و ايواني كه تزيين به كاشي كاري بود ساخته شد.

استهبان در کتاب های تاریخی
نام استهبان نخستین بار در سده 4 قمری دیده شده است. جغرافیایی نویسانی چون ابن حوقل و مقدسی و حمد الله مستوفی و همچنین کتاب حدود العالم از این شهر یاد کرده اند.


پا نوشت ها:
)جعفری؛عباس/شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران/انتشارات گیتا شناسی/ص18
2)ابن حوقل/صوره الارض/ص 37 و 269
3)ابن بلخی/فارس نامه/ص 131 و 157
4) شواتس؛پاول/جغرافیایی تاریخی فارس/ص 142 و 143
5)در متن دسته انگور است
6)حسینی فسایی؛میرزاحسن/فارس نامه ناصری؛جلد دوم/ص 2155

بن مایه ها:
1)عبدالحسین سعیدیان/شناخت شهرهای ایران/انتشارات علم و زندگی
2)مژگان سبزیان و دیگران/کتاب جامع ایرانگردی
3)افشار سیستانی؛ایرج/پژوهش در نام شهرهای ایران
4)www.stahban.com