سيستان زادگاه نخستين ها

دکتر محمدعلی رئوفی (گروه نویسندگان مهرمیهن)

بنابر متون پيش از اسلام ، يازدهمين سرزميني است كه اهورامزدا بيافريد و چهاردهمين ساتراپي ( ايالت) در ساخت دولت ساساني محسوب مي شد . فراواني و تنوع اين نامها كه گاه ريشه هندواروپايي دارد دليل بر قدمت وقداست و ديرينگي اين سرزمين اسطوره اي است .

به نوشته ( واسيلي بارتولد ) مولف تذكره جغرافيايي تاريخي ايران ، بيشتر دانشمندان بر اين باورند كه مردم سيستان ، اصيل ترين ايرانيان و نمونه بارز نژاد آريايي وبومی ایران هستند كه بهتر از ساير اقليمهاي جغرافيايي ايران ، زبان و ويژگيهاي ايرانيان دوره هاي تاريخي را حفظ كرده اند و معتقد است كه مردم سيستان ، هزاران سال پيش ، نخستين دولتهاي سازمان يافته اريايي را در فلات ايران پديد آورده اند . اين حوزه فرهنگي ـ تاريخي كه  گاهواره فرهنگ ايران زمين  است  در زمان داريوش هخامنشي ، از سوي بطلميوس ، آريا پوليس (شهرآریایی) نام گرفته كه بيانگر يكي از كانونهاي بزرگ جمعيتي قوم آريا در سيستان است . سيستان برخاسته از دل تاريخ ، كه تمام هنگامه هاي تاريخي را با سرافرازي پشت سر دارد . از منظر تاريخي ،اساطير ملي و حماسي نيز سزاوار شايستگي است . سيستان خاستگاه نخستين تمدنهاي پيشرفته بشري ، كانون اجتماعات شهر نشيني ، پل ارتباط آسياي غرب با مناطق هندوچين ، ومعبر كاروانهاي تجاري بوده است . شهر سوخته با 5 هزار سال ديرينگي ، بهترين مركز شهرنشيني در عصر مفرغ ، و تركيب زيبايي از خلاقيت ، فراست -صنعت و فرهنگ گذشته ، دهانه غلامان ( يا دروازه بردگان ) نمونه معماري موفق يك شهر هخامنشي ، كوه خواجه  دژ سنگي و استوار برآمده از درون هزاران رمز و راز تاريخ اشكاني ، ساساني و هنر و تمدن و فرهنگ ايران باستان ، زاهدان كهنه يا به قول هنري ساوچ لندن آسيا ، زبان تصويرگوياي هزاره هاي تاريخ است.
سيستان زادگاه آسبادهای جهان و سهم ايران در شكل گيري زواياي تمدن است  سيستان گلوگاه هند زرخيز و خاور دور و مهد رادي و رادمردي در اساطير پهلواني پيشينيان بوده است و مورخان ، بناي سيستان را به 4 هزار سال قبل از بعثت پيامبر اكرم ( ص) و به دست گرشاسب نوشته اند .سيستانيان از آغاز پادشاهي گرشاسب تا طلوعدين احمدي از بام هدايت اسلام بر طريقت آدم ( ع) بوده و نام زيباي دارالولايه بزرگترين افتخار مردم سيستان است .سيستان انبار غله آسيا و بلحاظ  اقتصادي ، از كانونهاي اقتصاد آن روزگار است به گونه اي كه هردوت مورخ يوناني ، ماليات سيستان را در دوره هخامنشي پس از مصر و ميان رودان نام مي برد . اين جغرافياي اقليمي در دستگاه خلافت عباسي از چنان اهميتي برخوردار بود كه روزي ليث بن ترسل در برابر انجام خدمتي شايان ، از هارون ، خليفه وقت حكومت عباسي شنيد كه به او گفت : اي ليث ! اينك حكومت مصر را به تو مي دهم ، اگر در آنجا به نيكويي خدمت نمودي ، آنگاه حكومت سيستان را به تو واگذار مي كنم تا كارت بالا گيرد .
در حوزه علوم و حكمت سيستان چنان جايگاهي دارد كه نويسنده تاريخ سيستان مي نويسد : ... و علماي بزرگ برخاستند از سيستان اندر باب فقه و ادب و قرائت چنانكه حرمين شام و عراقين ، محتاج ايشان بود و بدين سبب است كه بسياري از پژوهندگان ومورخان ، تاثير فرهنگ ديرينه سيستان و حوزه فرهنگي هيرمند را بر ايران و جهان اسلام و حتي فرهنگ بشري ژرف و عميق دانسته اند . ميراث مكتوب سيستان ، چنان در سرشت فرهنگ غني ايران اسلامي اثر گذار بوده كه بدون تعريف جايگاه دانشمندان ، علما ، فيلسوفان ، شاعران ، فقها و حكمت آموختگان سيستان نمي توان حوزه فرهنگ و علوم اسلامي را تصوير كرد و براي اختصار تنها به چند فراز از معرفي اولين ها و برترينهاي مشاهير سيستاني میپردازیم .  ترجمه اولین قرآن ها در سیستان صورت گرفته , اين قرآن نفيس كه به قرآن قدس زيور نام يافته و به خط كوفي نوشته شده ، ترجمه آقاي دكتر علي رواقي  و پيدا شده در گنجينه كتب خطي استان قدس رضوي است . اين افتخار بر سيستانيان مبارك باد كه يكي از اولين  ترجمه هاي قرآن كريم به گويش سيستاني است . اولين پهلوان حماسي ايران ، و پاسدار فرهنگ و رادمردي ايرانيان ، رستم ، فرزند زال فرزند سام فرزند نريمان در شاهنامه ارجمند فردوسي از سيستان گزينه شده است . سورنا سردار رشید سپاه ایران در عهد اشکانیان از این دیار بوده است . يعقوب ليث صفاري نخستين شهريار ايران پس از اسلام و احياگر زبان و ادبيات و استقلال ايران از سيستان برخاسته است . رابعه بنت كعب قزداري ، نخستين شاعره پارسي گوي ايران سيستاني است . ام سلمه سجستاني نوه ابي داود سجستاني از محدثين اسلام و از اولين زنان محدثه سيستاني است . ابو سليمان سجستاني فيلسوف سده چهارم هجري و از مفاخر ايران و جهان در انتشار ميراث فرهنگي اسلامي ، زادگا وي سيستان است .
حزيربن عبداله سجزي ، از اولين فقهاي جهان تشيع و از شاگردان حضرت امام جعفر صادق برخاسته از سيستان است . خلف بن احمد صفاري ، نخستين كسي است كه به دستور وي در قبال يكصد هزار سكه زر قرآن خطي نوشته و طراحي شده زاده همين سرزمين ولايت مدار است . محمد بن وصيف سگزي ، اولين شاعر شعر مكتوب فارسي در نيمه اول قرن سوم هجري و پايه گذار شعر پارسي دري از افتخارات همين سرزمين است . اولين قوانين بيمه هاي اجتماعي رايگان در سيستان ، توسط يعقوب ليث صفاري نوشته شده است .
اولين آسبادهاي جهان  اختراع سيستانيان است . سيستانيان در مقابل خلفاي اموي ، سب مولي علي ( ع) نكردند و حاضر شدند گيسوان زنانشان را در ملاء عام بتراشند اما ننگ توهين به علي ( ع) آن مرد حق و انديشه و اولين امام شيعيان جهان را بر دست و پاي آزادي و وجدان بيدار خويش نبستند . به گواه تاريخ پرجمعيت ترين شهر دوران مفرغ شهر سوخته سيستان بوده است . اختراع خط معقلي در قرن اول هجري به ابراهيم سجزي و اختراع خط جليلي در اوايل اسلام به يوسف سگزي منسوب است . خواجه معين الدين محمد بن حسن سجزي سرسلسله چشتيه اجمير هند و از معارف و صاحبان كرامت وتقوا از افتخارات سيستان است كه مرتضي مطهري از او به عنوان صاحب كرامت ياد كرده است .اولين سرزميني كه نام مدينه العذرا يا شهري كه دروازه هايش به روي هيچ بيگانه اي گشوده نشد ، سيستان بود. اولين دانشمندي كه اسطرلاب زورقي را اختراع و زيج ماموني را بنياد كرد  استاد ابوسعيد سجزي ، اهل سيستان است . نخستين رصد خانه هاي ايرانيان ، از جمله رصد خانه زرتشت در دهانه غلامان سيستان داير شد . تنها سرزميني كه كوروش هخامنشي به مردمش لقب انصار داد ، سرزميني كه محل استقرار و زادگاه بزرگترين خاندان ايراني يعني خاندان سورن بود و شكوهمندترين پايتختهاي ايران در دوران صفاري سيستان است . اولين تصاوير انيميشن يا تصاوير متحرك سينما در شهر سوخته متعلق به سيستان است . اولين كوره هاي ذوب فلز جهان در سيستان فعال بوده است . در چند دهه اخير نيز ادامه اين افتخارات نام سيستانيان كه پرچم انگليس را در دوره قاجار از فراز سكوهه سيستان به زير كشيد و آتش زد يعني آيت ا... آقا محمد مهدي ، عالم روحاني و آگاه سيستان ، اولين شهيدان جنگ تحميلي ، اولين جوانان تير باران شده سيستاني در زندانهاي حكومت پهلوي ، اولين  زندانيان و تبعيد شدگان عصر ستمشاهي يعني اقاي محمد ابراهيم شريفي وحجت الاسلام سيد محمد تقي حسيني ، اولين خط شكنان جبهه مبارزه با كفر بودند .  امروز نيز عاشقاني سرفراز و سراپا ايثار ، پرچم فرهنگ و تمدن و تاريخ سيستان را برافراشته اند و داعيه پاسداري از اين سرزمين آغشته به عطر شهيدان را دارند كه به سلاح انديشه و علم و تقوا ،دل و جان را زيور داده اند و اين نامهاي عزيز و ارجمند رامي توان در ميان صدها استاد دانشگاه وفرزانه و خطيب و فرهيخته و طبيب و پژوهنده و شاعر و اديب و مورخ معاصر سيستان كه مبدا تحول در اين گوشه از ميهن تابناك اسلامي شده اند جستجو كرد .
اولین عمل جراحی رستمینه یا رستم زاد بر اساس کتب ادبی و تاریخی در سیستان است که البته اروپاییان آنرا بخاطر تولد ژولین سزار که پس از رستم بوده بخاطر نامش سزارین نامیدند .
حضرت نوح (ع) در این سرزمین دو ركعت نماز خوانده و در حق مردمش دعا كرده است. ( احیا‌الملوك)
سلیمان نبی(ع) باد را فرمود او را گرد جهان بگرداند و گفت مرا در معتدل‌ترین جا فرود بیاور . پس باد او را به سیستان فرود آورد . آنجا چاشت خورد و گفت اینجا خوشتر است. ( تاریخ سیستان)
سیستان دردوره پیشدادیان وکیانیان وصفاریان برایچندین قرن پایتخت ایران بزرگ بوده است ولی متاسفانه درکتب درسی ذکری نشده درحالیکه درمتون تاریخی به کرات ذکرشده است .
ابویعقوب سجستانی نویسنده كهن‌ترین كتاب نثر فارسی یعنی کشف المحجوب زاده سیستان است .
اختراع خط معقلی در قرن اول هجری به ابراهیم سیستانی و اختراع خط جلیلی در اوایل اسلام به یوسف سیستانی نسبت داده شده است .
اولین مردمی كه در برابر تیمور لنگ نام ایران بر زبان راندند ( كتاب منمتیمور جهان گشا – مارسل بریون – ترجمه محمود عرفان )وتیموردرسیستان لنگومجروح شدولی هیچگاه جرات انتقام گیری نداشت درحالی که اوبسیارخون ریزبودوبخش بزرگی ازجهان آنروزها راگرفته بود .
سیستانیان نخستین اقوامی بودند که به خونخواهی امام حسین (ع) قیام کردند.
و...