بهبهان؛ شهري از هزاره دوم پيش از ميلاد
- توضیحات
- دسته: سرزمین ایران
- بازدید: 5600
شهرستان بهبهان با وسعتي معادل 3195 كيلومتر مربع در جنوب غرب استان خوزستان قرار دارد.
اين شهرستان از سه بخش تشكيل شده است.
بخش مركزي: متشكل از شهر بهبهان و حومه و دهستانهاي دودانگه و تشان با وسعت 2086 كيلومترمربع.
بخش زيدون: به مركزيت شهر سردشت، مشتمل بر دهستانهاي سردشت و درونك با وسعت 990 كيلومترمربع.
بخش آغاجاري: با وسعت 119 كيلومترمربع. اين شهرستان زيبا از طرف شمال و شمال شرق به استان كهگيلويه و بويراحمد (دهدشت و ليكك)، از جنوب به بخش زيدون، از غرب به آغاجاري و شهرستان اميديه (جايزان) و از شرق به شهرستان گچساران محدود ميشود.
* ويژگيهاي طبيعي
كوهها: در شمال دشت بهبهان رشته كوه خوييز برفراز تنگ شيخ و كوه حاتم با ارتفاع بيش از 2100 متر قرار دارد. در جنوب اين دشت پازنان و دريزه كوه با حداكثر ارتفاع 600 متر، در غرب آلكوه و زرد با ارتفاع حداكثر 785 متر و در شرق كوه رمهچر (احمد و محمد) با حداكثر ارتفاع 700 متر واقع است.
آب و هوا: بهبهان آب و هواي نيمه بياباني يا كوهپايهاي دارد. حداكثر دماي بهبهان در تير و مرداد به بيش از 50 درجه ميرسد و حداقل آن صفر درجه است كه در آذر و دي شاهد آن هستيم.
رودها: شايد بتوان رمز موجوديت و حيات شهر بهبهان را اين پيشينه تاريخياش را در دو شريان طرفين آن يعني مارون و خيرآباد جستجو كرد.
* وجه تسميه بهبهان
در وجه تسميه بهبهان چند نظريه بيان شده است كه مهمترين آنها بهو به معناي كوشك است و كوشك به قصر و عمارت عالي خارج از شهر گويند كه در ميان باغ و بوستاني قرار گرفته باشد و بهبهون يعني بهترين كوشك. بهبهو به فضاي باز و جا و مكاني مناسب گفته ميشود كه عشاير و ايلات بويژه در فصل بهار در آن موقتاً اتراق ميكنند و چون اين مكان از نظر جغرافيايي با تعريف دشت همخواني دارد لذا بهو يعني دشت و بهبهو (بهبهان) يعني بهترين دشت. در غرب بهبهان كنوني (كوهپايههاي زاگرس) جايگاهي وجود دارد كه مربوط به بغ بغان يعني خداي خدايان (عهد باستان) است كه با گويش محلي بعبعو گفته ميشود. اين لفظ براثر تكرار در طول زمان به بهبهو و سپس بهبهون يا بهبهان بيان شده است.
* پيشينه تاريخي بهبهان
تاريخ بهبهان همواره و همهجا با تاريخ ارگان همراه بوده است و اساساً يكي محسوب ميشود. قدمت شهر قديمي بهبهان (ارجان) بواسطه اشيا به دست آمده در كشفيات باستانشناسي سال 1361 هجري شمسي به هزاره دوم پيش از ميلاد مسيح ميرسد. گور مكشوفه كتين هوتران فرزند پادشاه عيلامي كه در هزاره دوم پيش از ميلاد مسيح(ع) سلطنت ميكرده همراه با جام ارجان و حلقه قدرت، شوكت و عظمت فرهنگي و هنري ارجان را به نمايش ميگذارد و با عرضه اطلاعات گرانبهايي از تاريخ بهبهان، معلوم ميدارد كه اين شهر قديمي چگونه از نظر فرهنگي بر تارك منطقه ميدرخشيده است.
* صنايع دستي بهبهان
بهبهان از گذشته دور صنايعدستي متنوعي داشته است كه با برچيده شدن راسته بازار، تحولات اقتصادي و ظهور مشاغل جديد بيشتر آنها از بين رفتهاند. مهمترين صنايعدستي بهبهان: مسگري، ورشوسازي، ساخت قليان، ظروف سفالي، عبابافي، نمدمالي، لحافدوزي و توليد كلاه نمدي و گيوه بوده است كه از اين ميان فقط عبابافي، نمدمالي، لحافدوزي و گيوهدوزي باقي مانده است.
* حيات وحش و طبيعت
شهرستان بهبهان به علت واقع شدن در دشت و مجاورت با ارتفاعات رشته كوه زاگرس و بنادر جنوبي ايران و نيز قرار گرفتن در گذرگاه چهار استان و برخورداري از رودخانههاي پرآب مارون، خيرآباد و زهره از طبيعت بكر و زيبايي برخوردار است. در مناطق بكر اين شهرستان جانوران و پرندگان حمايت شده همچون كبك، تيهو، دراج، زنبورخوار، كل و بز ديده ميشود.
* منطقه گردشگري تنگ تكاب
اين روستا در 20 كيلومتري شمال بهبهان، نواحي اطراف كارخانه سيمان و در نزديكي سد مارون، در دامنه كوه تنگ تكاب واقع است. راه باريك و پرپيچ و خم كوهستاني ما را به اين منطقه خوش آب و هوا ميرساند كه به طور كامل بر شهر بهبهان و رودخانه مارون كه در پاي آن جريان دارد مسلط است. بويژه در شب چشمانداز شهر بسيار ديدني است. باغهاي انبوهي در دامنه كوه واقع شدهاند كه هركدام داراي چشمه و استخر هستند. كوهستاني بودن، وجود چشماندازهاي زيباي طبيعي و دور بودن از هياهوي شهر باعث شده است تا در همه فصول سال علاقهمندان زيادي براي تفريح و استراحت به اين منطقه بيايند. كوهستاني بودن منطقه به دوستداران كوهنوردي و صخرهنوردي امكان پرداختن به علاقه خود را ميدهد.
* منطقه گردشگري خاييز
اين روستا در شمال شرق بهبهان در دامنه كوه خاييز و با فاصله 22 كيلومتري اين شهر واقع است.
روستاي خاييز يادگاري از دوران پادشاهان ساساني است و آثار آن عبارتند از سنگچينيهاي راه شاهي و همچنين سه آسياب واقع در دهانه تنگ خاييز كه رونق منطقه را تا دورههاي اسلامي ميرساند.
امكان انجام فعاليت كوهنوردي در اين منطقه فراهم است و وجود گونههاي جانوري در محيط كوهستان، چشمه آب خاييز كه از تنگ خاييز سرچشمه ميگيرد و زيارتگاهي امامزاده محمد(ص) از جاذبههاي گردشگري خاييز به شمار ميآيد.
اين روستا در طول سال بويژه از ماه اسفند تا اوايل خرداد آب و هواي مطلوبي دارد و براي بهرهمندي از طبيعت، بسيار مناسب است.
* منطقه گردشگري پشكر
اين روستا در شمال بهبهان و در نزديكي سد مارون در پاي رشته كوه تنگ تنكاب قرار دارد، ميان كوه و درهاي به عمق 40 متر كه رودخانه خروشان مارون از آن ميگذرد. در اين روستا علاوه بر نخلستانها، باغهاي ليمو و نارنج در دو بخش شرق و غرب وجود دارد. همچنين در فاصله ميان روستا و باغهاي غربي حدود 200 متر تپههايي وجود دارند كه در ماههاي پرباران سال از چمن و گل پوشيده ميشوند. خانههاي روستا گلي و قديمي هستند و بافت قديمي آن پلكاني شكل و زيبا و با وجود غيرمسكوني بودن هنوز قابل استفاده هستند.
استعداد گردشگري اين روستا بيشتر مربوط به بافت قديمي و خانههاي زيباي آن و نيز نزديكي به رودخانه پرآب مارون است. با توجه به اين ويژگيها از بافت قديمي روستا براي ايجاد سفرهخانههاي سنتي استفاده شده است. ايجاد چنين سفرهخانههايي در پاي كوه لطف و صفاي ويژهاي دارد. ساحل رودخانه و استفاده از فضاي اطراف آن براي شنا و ماهيگيري و نيز كوهستاني بودن منطقه اين امكان را به دوستداران كوه و طبيعت ميدهد تا به علاقه خود بپردازند و از طرفي وجود جاده طولاني بين كوه و دره براي پيادهروي و دوچرخهسواري بسيار مناسب است.
* كاروانسراي خيرآباد
بناي كاروانسرا (مدرسه) خيرآباد كه با شماره 3840 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است، در 25 كيلومتري شرق بهبهان در روستاي خيرآباد (قلعه مدرسه) همزمان با سلطنت شاه سليمان صفوي، به دستور حسين عليخان زنگنه (حاكم ايالات بهبهان و كهگيلويه) ساخته شده است، از اين بنا كه داراي قسمتهاي مختلف از جمله مسجد، حجره براي معلمان، آشپزخانه، حمام و بازارچه بود، هماكنون فقط بناي اصلي مدرسه باقي مانده و بقيه بناها از بين رفته است. از سال 1135 ه.ق علماي اخباري در اين بنا اقامت كردند و از اين محل براي مقابله و مباحثه علمي با آيتالله وحيد بهبهاني استفاده ميشد و لذا از اين زمان به بعد مدرسه خيرآباد به قلعه مدرسه معروف شد. اين بنا نشان از علمدوستي مردم بهبهان دارد.
* امامزاده اباذر(ع)
بقعه امامزاده اباذر(ع) در 40 كيلومتري جنوب بهبهان در بخش زيدون سردشت واقع است. اين بنا با توجه به نقاشيها و مشبككاريها و گچبريهاي بهكار رفته در آن به كار استادكاران شيرازي روزگار زند و اوايل دوره قاجار شباهت دارد و از معدود بناهاي اين دوره است كه به طور كامل تخريب و بازسازي نشده است. اين بنا كه به صورت يك ايوان ساخته شده، در گذشته دو غرفه در طرفين ايوان سرتاسري داشته كه دو گوشواره با روكاري آيينهكاري داشت. بر هر طرف ايوان پايه مناره و گلويي مناره با كاشيكاري و نقش يامحمد، ياعلي، يافاطمه، ياحسن و ياحسين باقي مانده است. ايوان ورودي با گچبريها و طاقچه نماها و كاشيهاي سبز، سياه، سفيد و زرد كه كاشيكاري دوره قاجاري است، تزيين شده بود كه در چند سال اخير تخريب و بازسازي شده است. درون بقعه كه زير گنبد شلجمي قرار دارد مقرنسكاري و آيينهكاري نفيسي از دوره قاجار دارد. تفريحگاه ساخته شده در محوطه امامزاده اباذر(ع) شامل فضاي سبز و درياچه است كه محل مناسبي براي استراحت و تفريح زائران به شمار ميآيد.
* بافت تاريخي بهبهان
بافت تاريخي شهر بهبهان كه قديميترين منطقه بهبهان فعلي پس از ارجان است، از شمال به خيابان شريعتي، از جنوب به خيابان گرايمي، از شرق به نحوي و ادامه آن به موازات مسيل آبخروار تا خيابان شريعتي و از غرب به خيابان پيروز منتهي ميشود. خيابان عدالت و خيابان جوانمردي به صورت دو محور عمود بر هم از وسط اين ناحيه عبور ميكند كه خيابان جوانمردي فعلي، سالها پيش به صورت مسيلي از وسط شهر ميگذشته و حدفاصل بين دو قوم قنوات و بهبهان بوده است. مساحت كلي اين منطقه حدود 146 هكتار است. از ديگر ويژگيهاي اين بافت وجود 84 مسجد، حسينيه و امامزاده در لابلاي مكان مسكوني آن است. قدمت بيشتر خانههايي كه در بافت واقع شدهاند به دورههاي قاجار و پهلوي ميرسد. از ويژگيهاي معماري اين بناها ميتوان به وجود زيرزمين در اكثر آنها، وجود ايوان با ستونهاي مدور، سردرهاي قوسي به صورت نيم دايره و آجركاريهاي زيبا در نما اشاره كرد.
* راسته بازار
اين مجموعه كه با شماره 3769 در فهرست آثار ملي ثبت قرار دارد در حال حاضر قديميترين بازار شهر است. اين مجموعه كه در زمان گذشته مركز ثقل تجاري شهر بهبهان و حومه آن بوده است، چندين راسته داشته كه حرفههاي مختلف در راستههاي ويژه به خود فعاليت داشتند. در حال حاضر فقط يك راسته از آن باقي مانده است. برروي ديوار راسته باقي مانده دو كتيبه قرار دارد. مصالح به كار رفته در ساخت آن سنگ و گچ است و از ويژگيهاي آن ميتوان به سقف گنبدي حجرهها و كاربرد طاق و تويزه در پوشش سقف راستهها اشاره كرد.
مجموعه ارجان
حمام بكان: اين حمام متعلق به دوره ساساني و مرتبط با شهر قديم ارجان است و در كنار رودخانه مارون در نزديكي روستاي امام رضا(ع) واقع است. معماري اين بنا به صورت چهار ايواني است كه در حال حاضر به علت اينكه كف آن تا ارتفاع زيادي بر اثر ريزش سقفها و سنگهاي كناره دره پر شده است، پلان آن كاملاً ديده نميشود.
پل ارجان: اين پل كه در كنار رودخانه مارون در نزديكي روستاي امام رضا(ع) و قدمگاه امام رضا(ع) قرار دارد، متعلق به دوره ساساني است از اين پل دهانهاي طاقمانند در سمت راست رودخانه باقي مانده است. آثار پل كوچك ديگري نيز پايينتر از پل بزرگتر ديده ميشودپل سفلايي ارجان: اين پل كه در كنار رودخانه مارون واقع است 13 متر پهنا دارد. سمت غربي پل تقريباً سالم مانده ولي سمت شرقي كه در معرض جريان آب قرار داشته به شدت آسيب ديده است. قسمتهايي كه جريان آب به سوي آنها ميآيد از قسمتهايي كه آب از آنها دور ميشود باريكترند. اين پل ميتواند بر مبناي پل عليايي خيرآباد قابل نوسازي باشد. شيبهاي درازي از جاده تا نزديك آب وجود دارد و اين جاده از روي پلي با يك قوس بزرگ عبور ميكرده است.قدمگاه امام رضا(ع): بناي قدمگاه امام رضا(ع) در كنار رود مارون و حدود 10 كيلومتري شمال شرق بهبهان واقع است. برابر آنچه كه بين مردم سينه به سينه منتقل شده، اينجا محل استراحت امام رضا(ع) هنگام عزيمت به خراسان بوده است. قدمت بنا به دوره ديالمه ميرسد كه در دورههاي بعدي تعميراتي روي آن انجام شده است. بنا شامل يك حياط در سمت شمال است كه ساختمان اصلي در قسمت جنوبي آن قرار گرفته است. اين قسمت شامل يك بناي چهارگوش به ابعاد 15 متر در 17 متر است كه 6 ستون قطور آن را به صورت يك تالار ستوندار درآورده است.
بنا در گذشته و حال كاربري مذهبي داشته و محل زيارت اهالي اطراف است.
*مجموعه فرهنگي و تفريحي
فاز نخست اين مجموعه در شمال غرب بهبهان، در 3 كيلومتري جاده بهبهان ـ اهواز و در كنار رودخانه مارون ساخته شده است. نماي كلي اين مجموعه بيضيشكل است و بيشههاي طبيعي از انواع گون در مركز آن قرار دارد و جاده آسفالتي اطراف اين بيشهها كشيده شده است. در ضلع شرقي آن دو راه فرعي وجود دارد كه نخستين راه به درياچهاي كه با وسعت 1/5 هكتار و برخوردار از امكانات قايقسواري كه بزرگترين درياچه مصنوعي استان خوزستان است، منتهي ميشود و دومين راه به زمين فوتبال و واليبال ساحلي ميرسد ضلع غربي مجموعه موازي با رودخانه مارون است و ميان رودخانه و پارك يك جاده ساحلي به طول 1100 متر كشيده شده است كه در كنار آن، تعداد 140 سكو دايرهاي شكل براي استفاده خانوادهها به چشم ميخورد. امتداد اين سكوها به بيشهاي زيبا و طبيعي ختم ميشود كه همچنان دستنخورده باقي مانده است در قسمت جنوب غرب پارك پيست دوچرخهسواري به وسعت يك هكتار ساخته شده است.
*سد مخزني مارون
سد مخزني مارون بر روي رودخانه مارون در فاصله 19 كيلومتري شمال شرق بهبهان ساخته شده است. اين سد از نوع سنگريزهاي شني با هسته رسي است.رودخانه مارون در نزديكي بهبهان كه اهالي آن را رودخانه امام رضا(ع) مينامند از طريق جاده معروف به كارخانه سيمان به راحتي قابل دسترسي است. نام اصلي و قديمي رودخانه، تاب است اين رود از كوههاي ذيل و چشمهسارهاي دامنه كوههاي سادات از زاگرس سرچشمه سرچشمه گرفته و پس از طي مسافت 120 كيلومتر به درياچه سد مارون ميرسد و از طريق تنگ تكاب وارد دشت بهبهان ميشود و توسط سد انحرافي شهدا و شبكه آبياري بهبهان، دشت بهبهان و سپس از طريق سد انحرافي جايزان، دشت جايزان را مشروب و در محلي به نام قلعه شيخ، پس از دريافت رود اعلا رامهرمز، نام جراحي به خود گرفته و به هور شادگان ميريزد. اين رود در مواقع پرآبي از طريق خورموسي وارد خليج فارس ميشود.
*اماكن ديدني بهبهان
ديوار و خندق اطراف شهر، مسجدجامع و راسته بازار، نارين قلعه (تخريب شده)، مقوم (از بين رفته)، آب انبار و بركهها، بقعه بشيرنذير، عمارت كلاه فرهنگي (تخريب شده)، مجموعه ارجان (گور مكشوفه كيدين هوتران)، مجموعه بكان (پل، حمام)، پل خيري مح خان (خيرآباد)، قلعه مدرسه (خيرآباد)، آتشكده چهارطاق (خيرآباد)، كتيبه تنگ تكاب، برجهاي رضاخاني، خرابههاي كلگهزار و كتيبه تنگ سروك از اماكن ديدني شهرستان بهبهان به شمار ميآيد.
تنگ تكاب، تنگبن، تنگ خوييز، تنگ سروك، دره گرمابه و باغ بهو نيز جزو ديدنيهاي طبيعي بهبهان است.
همچنين پارك جنگلي سلمان فارسي (جاده اهواز)، پارك جنگلي ارجان (جاده سيمان ـ نرگسزار)، اردوگاه شهيد رجايي (جاده اهواز)، پارك ساحلي خارستان (جاده اهواز) و سيد مخزني مارون از نقاط گردشگري شهرستان بهبهان است.
*اماكن مذهبي بهبهان
امامزاده حيدر(ع)، امامزاده شاهمير عالي حسين(ع)، امامزاده شاهفضل(ع)، بيبي خديجه(س)، بيبي زبيده خاتون(س)، بيبي صالحه بيگم(س)، امامزاده ابراهيم(ع)، امامزاده شيرعلي(ع)، امامزاده ابوذر(ع)، سيدفقه و آخوند ملاعلي بهبهاني هم از اماكن مذهبي بهبهان به شمار ميآيند.