شباهت های تخت جمشید هخامنشی و اصفهان عصر صفوی-بخش پنجم و پایانی

5-  بررسی پیوندهای تاریخی تخت جمشید هخامنشی و اصفهان عصر صفوی از لحاظ پلان،فرم،مصالح وتزئینات

از لحاظ پلان:

1-بناهای تخت جمشید در روی سكوی عظیمی ساخته شده و هر یك از آنها می‌تواند سكوی جداگانه ای داشته باشد مانند تالار آپادانا. این سكو در بعضی از بناهای اصفهان چون تالار چهل ستون بكار رفته است.

2- در بناهای تخت جمشید حیاط چهارگوش و ایوان و تالارهای مربع به شدت مورد توجه بوده مانند حیاط و ایوان كاخ اختصاصی داریوش و ایوان و حیاط شمالی تالارصدستون و تالارهای مربع كاخ سه دروازه و اطاقهای مربع چهار ستونی حرمسرای شاهی. حیاط و ایوان و تالارهای مربع به كثرت در بناهای اصفهان بكار رفته است و حتی گاهی پلان این سه عنصر معماری در یك بنا قرار گرفته است مانند مسجد شاه اصفهان كه دارای یك حیاط اصلی و دو حیاط جنبی،چهار ایوان،سه تالار مربع است. تالار مربع مسجد شیخ لطف الله مثال مجلل دیگری از تالارهای مربع عصر صفوی است. تفاوت موجود مربوط به پوشش بنا است به این معنی كه چون سقف تالارها و ایوانهای هخامنشی مسطح بوده برای تحمل این نوع سقف استعمال ستون ضروری بوده است ولی در عصر صفوی كه برای پوشش از گنبد و یا سقف گهواره ای استفاده می شده احتیاجی به ستون نبوده است. بعلاوه در عصر صفوی ایوان ستوندار و دارای سقف مسطح نیز مورد توجه بوده است و مثال بارز ما ایوان بزرگ كاخ عالی قاپو است.

3- در بناهای مهم تخت جمشید معمولاً دروازه ای وجود داشته كه در واقع از طریق آن اذن دخول بكاخ حاصل می شده و بنابراین دارای اهمیت و احترام خاص بوده است مانند دروازة خشایارشا. این مدخل و یا بطور بهتر آستانه در كاخهای اصفهان عصر صفوی نیز وجود داشته مانند مدخل عالی قاپوی اصفهان كه به علت احترام و اهمیت خود این عنوان را به مجموع قسمتهای كاخ داده است.

4- تقریباً در همه بناهای تخت جمشید تالارهای ستوندار معمول و اكثر عظیم و وسیع بوده است مانند آپادانا و تالار صد ستون. این نوع تالارها در اصفهان عصر صفوی نیز معمول بوده و بهترین مثال ما چهل ستون اصفهان است .

از لحاظ فرم:

در این مورد به خصوص در پوشش بناها تفاوت وجود دارد به این معنی كه سقف اكثر بناهای هخامنشی از جمله تخت جمشید مسطح بوده و روی ستونهای سنگی و یا چوبی قرار داشته است ولی در عصر صفوی از جمله بناهای اصفهان اكثر سقف‌های گنبدی و ضربی و یا گهواره ای بكار رفته است. در عین حال از این لحاظ هم كم و بیش تشابه و پیوند حفظ شده است.

1-بطوریكه گفته شد سقف اكثر بناهای تخت جمشید مسطح بوده و ستونهای سنگی یا چوبی آنها را تحمل می  كرده است. در بضی بناهای مهم اصفهان نیز سقف مسطح است و روی ستونها قرار دارد مانند ایوان عالی قاپو و چهل ستون.

2- در بناهای تخت جمشید ستونهای سنگی و چوبی به كثرت استعمال شده است. در بناهای عصر صفوی نیز ستون بكار برده شده است ولی این ستونها بیشتر چوبی و آجری است مانند ستونهای ایوان عالی قاپو و ستونهای چهل ستون و ستونهای آجری بعضی از مساجد اصفهان.

3- در معماری هخامنشی،به خصوص در ستونها،خطوط عمودی و احساسات ناشی از این خطوط جالب توجه است. این خطوط نظر را به بالا می‌كشاند و به سوی آسمان متوجه می‌كند. در اصفهان عصر صفوی نیز خطوط عمودی و احساس ناشی از آن در مناره‌های رفیع چون مناره‌های مدخل و طرفین ایوان جنوبی مسجد جامع عباسی منظور و وجه مشتركی از این لحاظ ارائه گردیده است.

از لحاظ مصالح:

1- در تخت جمشید اكثر از سنگ استفاده شده و در اساس كار كمتر به مصالح دیگر توجه شده است. در دورة صفوی بیشتر از آجر استفاده شده ولی گاه و بیگاه سنگ نیز بكار رفته است مانند قطعات نازك و بلند سنگی كه در روی دیوارها و جرزهای مسجد جامع عباسی نصب شده است.

2- در مواردی خشت خام نیز در بناهای تخت جمشید و اصفهان عصر صفوی بكار رفته است.

3- در بعضی بناهای تخت جمشید ستونها چوبی بوده مانند قسمت مربوط به خزانه و در سقف نیز تیرهای چوبی بكار رفته و قاب بندی آن با چوب صورت گرفته است مانند تالار  آپادانا. در اصفهان عصر صفوی نیز از ستونها و قاب بندی چوبی استفاده شده است و مثالهای بارز ما ایوان عالی قاپو و چهل ستون است.

از لحاظ تزیینات:

1- در تخت جمشید نقوش برجسته روی سنگ به كثرت اجرا شده است. در درورة صفوی نقوش به این تفصیل و كثرت اجرا نشده ولی كار روی سنگ معمول بوده است مانند سنگهای حجاری شده مسجد جامع عباسی و پایه بعضی ستونهای كاخ و باغ چهل ستون.

2- در تزیین ستونهای تخت جمشید هخامنشی و اصفهان عصر صفوی شیار تزیینی بكار رفته است مانند ستونهای آپادانا و چهل ستون.

3- در مدخل بعضی بناهای مهم تخت جمشید و اصفهان مقرنس تزیینی بكار رفته است. ولی این تزیین در دورة هخامنشی به اختصاربر روی سنگ و در عصر صفوی به تفضیل با كاشی و موزائیك اجرا شده است مانند مدخلهای تالار صد ستون و كاخ سه دروازة تخت جمشید و مسجد شیخ لطف الله و مسجدجامع عباسی اصفهان.

4- در تزیین بناهای تخت جمشید و اصفهان صفوی پیچ تزیینی فنری بكار رفته است مانند سرستونهای آپادانا و نبش جرزهای تالار مربع مسجد شیخ لطف الله. البته پیچ سرستونهای آپادانا در روی سنگ و افقی است و پیچ نبش جرزهای مسجد شیخ لطف الله كاشی و بیشتر عمودی می‌باشد.

5- در تزیین اكثر بناهای تخت جمشید صحنه‌هائی از حوادث تاریخی: جلوس،پذیرائی،رفتن به درباروغیره نقش شده است. از این نوع صحنه‌های تاریخی در تزیینات بناهای اصفهان عصر صفوی نیز نشان داده شده است ولی صحنه‌های تخت جمشید،مانند نقوش پلكان كاخ آپادانا،با نقش برجسته و صحنه‌های اصفهان،مانند سر در قیصریه و چهل ستون با نقاشی اجرا گردیده است.

6- در نقوش تخت جمشید با نمایش لباسها و هیأت نمایندگان ملل مختلف یك مسأله مردم شناسی مطرح است كه در نقاشیهای عصر صفوی نیز مطرح می‌باشد.

پایان یافت