کلیسای «مریم مقدس» در ارومیه واقع شده است و برخی از تاریخ‌شناسان این کلیسا را دومین کلیسای بزرگ جهان پس از کلیسای «بیت‌لحم» فلسطین می‌دانند. کلیسای «ننه‌مریم» نه نیمکت دارد و نه جای‌گاهی برای اعتراف و وعظ کشیش. در ورودی به صحن، کم‌ارتفاع است. به نحوی که هنگام ورود بایستی سر خود را به پایین خم کنی و ناخودآگاه احترام بگذاری. درست مقابل در ورودی کتیبه‌ای که مضمون آن یادآور فرموده باری‌تعالی به «موسا پیامبر» است: نعلینت را از پادرآور، مکانی که در آن ایستاده‌ای مقدس است.
کلیسای ننه‌مریم که امروزه به‌نام کلیسای «شرق‌آشور» نامیده می‌شود، در خیابان «قدس شهر» ارومیه قرار دارد و یکی از آثار بی‌نظیر و تاریخی آشوری‌های ارومیه است. در سده‌های گذشته دفن اموات در این محل انجام می‌گرفت. این بنا در طی قرون مورد مرمت قرار گرفت.
نمای فعلی متعلق به دوره ساسانی است و دارای طاق‌های بسیار جالب و قرینه‌سازی کاملن زیبا و قابل مقایسه با معماری آتش‌کده‌های ساسانی است. طبق روایت نویسندگان آشوری و مسیحی این بنا قبلن آتشکده بود و یکی از معابد معروف زرتشتیان این دیار به‌شمار می‌رفت. ساختمان این بنا متعلق به دوران ساسانی است. هم‌چنین آمده است که سه نفر از موبدان زرتشتی در این مکان مشغول ادای فرایض مذهبی بودند که شبی شاهد حرکت ستاره‌ای درخشان در طرف شرق می‌شوند. این حادثه را نشانی از تولد نوزادی که ناجی خواهد بود دانسته و همان شب به جانب آن ستاره، «اورشلیم» روانه می‌شوند. مورخان مسیحی بر این عقیده‌اند که این سه موبد به شهر ارومیه مراجعت می‌کنند و بعد از چندی آتشکده خود را مبدل به کلیسا می‌کنند و به تبلیغ دین مسیح می‌پردازند و در همین مکان نیز چشم از جهان بسته و در جوار کلیسا به خاک سپرده می‌شوند.
بنا به استناد کتب مذهبی آشوری‌ها، این سه‌تن نخست نام‌های پارسی داشتند و بعدن نام‌های آشوری بر خود نهادند. نام دو تن در کتب به اسامی «ملکوم» و «بلشامر» آمده است، ولی از نام سومی اطلاعی در دست نیست. این روایات بر سنگ قبر «موبد» کلیسا نگاشته شده است. این سنگ قبر تا زمان جنگ جهانی اول هم در کلیسا نگه‌داری می‌شد در آن زمان سنگ قبر توسط قوای روسیه بدان‌جا منتقل شده و در حال حاضر در موزه کیف نگه‌داری می‌شود. حیاط کلیسا به وسیله دو ورودی به خیابان قدس و کوچه ضلع غربی راه می‌یابد. بخش قدیمی و اکثر ساختمان‌های کلیسا در ضلع شمالی صحن واقع شده‌اند، کلیسای ننه‌مریم بارها مرمت شده و شکل‌های ناهم‌گون پیدا کرده است.
دالان‌هایی تو در تو که با سنگ و ملات درست شده‌اند و سقفی کوتاه. در بخشی از آن محرابی بسیار ساده و در عین حال نفس‌گیر وجود دارد که در پشت آن دالانی آبی‌رنگ و تزیین‌شده با عکس «عیسی‌مسیح» قرار دارد و هنگام مراسم کشیش در آن‌جا می‌ایستد. کلیسای ننه‌مریم با قالی‌های دست‌بافت مفروش شده و فقط یک نیمکت کوچک برای سال‌مندان در انتهای سالن قرار دارد. محراب کلیسا اتاقکی گنبدی شکل و تو در تو است که فقط کشیش‌ها حق ورود به آن را دارند. روی پله و طاقچه کوچک جلوی محراب تصویر مسیح در حالت‌های مختلف و به شیوه‌های متفاوت به چشم می‌خورد.
از نقاشی و کوبلن‌دوزی مسیح به صلیب کشیده شده گرفته، تا تابلوی منبت‌کاری حواریون مسیح و مسیح در آغوش مریم مقدس و شمع‌هایی که چهره متبسم مسیح بر آن نقش بسته است. سمت راست محراب راه‌رویی است که زائران را به محل غسل تعمید و روشن‌کردن شمع‌ها هدایت می‌کند. اتاقکی 12 متری و مزین به تابلوهای معقر و نقاشی و گل‌دوزی و کوبلن‌دوزی که مسیح را در هیات‌هایی مختلف به تصویر کشیده‌اند.
کلیسای ننه‌مریم در طی قرون مختلف مورد مرمت قرار گرفته که معروف‌ترین مرمت آن از سوی یک شاه‌زاده چینی به‌نام «بافری» انجام شده است. بر اساس متون تاریخی شاه‌زاده چینی به‌نام «بافری» در سال 642 میلادی برای ملاقات با اسقف اعظم نینوا به بین‌النهرین می‌آید و از آن‌جا به ارومیه رفته و مدتی در این کلیسا مقیم می‌شود و آن را مرمت می‌کند. کلیسای ننه مریم صحن نسبتن بزرگی دارد که از سال 1342 شمسی برجی جدید نیز به‌عنوان سالن برگزاری مراسم رسمی به آن اضافه شده است. این کلیسا بیش‌تر به‌عنوان محلی برای دعا و نیایش و یک بنای تاریخی حفظ شده است. کلیسای ننه‌مریم کلیسای «شرق آشور» از قدیمی‌ترین کلیساهای ایران و جهان به شمار می‌آید.
آبشخور:
آراکلیان، واروژان، «تاریخ‌چه و روند شکل‌گیری بناهای مذهبی ارمنیان در ایران»، کنگره‌ی تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشو.
هویان، آندرانیک، ارمنیان ایران، تهران، مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها،
هویان، آندرانیک، کلیساهای ارمنیان ایران، تهران، معاونت معرفی و آموزش سازمان میراث فرهنگ
نفیسی، سعید، مسیحیت در ایران، تهران، نور جهان،
میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی
مهدی زیدآبادی نژاد
