مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

نوش آباد ، کهن شهری زیرزمینی

نوش آباد

یکی از شهرهای زیرزمینی در جزیره کیش نوش آباد است که زمانی کاریز بوده و نزدیک به 2500 سال قدمت دارد.

این شهر زیرزمینی اکنون محلی برای بازدید گردشگران است، اما از آن مهم تر شهر زیرزمینی سه طبقه نوش آباد معروف به اویی است که از ابتدا نیز یک شهر زیرزمینی بوده است این شهر باستانی که سال 83 کشف شد در هشت کیلومتری شمال کاشان و در کویر مرکزی شهرستان آران و بیدگل استان اصفهان قرار دارد و شواهد نشان می دهد که با وجود گذشت این سال ها هنوز بسیاری از هموطنان از وجود چنین شهری خبر ندارند و با وجود این که قابلیت ثبت جهانی دارد اعتبارات لازم برای شناساندن آن و تبدلیش به جاذبه ای گردشگری به درستی انجام نمی شود.

کشف این اثر گرانبها به صورت اتفاقی زمانی رخ داد که یکی از ساکنان نوش آباد در حال کندن زمین بود. بعدها در تحقیقات باستان شناسی معلوم شد که ساخت این شهر در دوران پیش از اسلام صورت گرفته و کاربردهای دفاعی داشته است.

شهر زیرزمینی نوش آباد (اویی) از نظر معماری و دست کن بودنش نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا منحصر به فرد بوده و مورد توجه باستان شناسان و کاوشگران است. این شهر زیرزمینی از مهم ترین آثار تاریخی شهر نوش آباد است که قدمتی هزار و پانصد ساله دارد و به دوره ساسانیان برمی گردد.

شهر زیرزمینی اویی شهری است باستانی که در زیر شهر نوش آباد با وسعتی حدود چند هزار متر قرار دارد. هدف از ساخت این شهر دفاع در مقابل دشمنان بوده و تا حدود صد سال پیش هم مورد استفاده بوده است.

این شهر زیرزمینی (اویی) به صورت کاملا دست کن ساخته شده و چند هزار متر وسعت دارد، کمترین عمق شهر 4 متر و بیشترین عمق آن 18 متر زیر زمین است. در معماری آن، فضاهای مختلفی مثل اطاق، راهرو، چاه ها و کانال های زیادی به روش کنده کاری با دست ایجاد شده است.

علت این که این شهر به نام اویی خوانده می شده این است که زمانی که مردم به آنجا پناه می بردند یکدیگر را با اوی صدا می کردند که طنین صدای آنها در پیچ و خم های راهرو ها صدای اویی را تداعی می کرده است.

برای وارد شدن به شهر زیرزمینی راه های مختلفی وجود داشته است در واقع راه ها به گونه ای بوده که در صورت ایجاد خطر امکان دسترسی سریع را برای اهالی شهر فراهم می کرده است. مثلا راه هایی به شکل مخفی در تنور مطبخ بعضی خانه های مردم یا محل های پرجمعیت یا داخل کانال پایاب هایی که از زیر خانه ها می گذشته وجود داشت همچنین چاه های داخل مساجد، باغ ها و بازارها یا داخل قلعه خشتی مجاور شهر از دیگر راه های تعبیه شده است. در زیر این تنورها راهی به شکل چاه قرار داشت که به شهر زیرزمینی مرتبط می شد. دهانه چاه را با تابه گلی مسدود می کردند و روی آن خاکستر می ریختند تا پیدا نباشد در مواقع خطر افراد از داخل تنور وارد شهر زیرزمینی می شدند و سپس دوباره انتهای تنور را می بستند به شکلی که هیچ اثری از ورودی پیدا نمی شد.

در طول مسیر شهر زیرزمینی اطاق هایی به اندازه های مختلف برای اسکان موقت ساخته شده است که در بدنه اطاق ها تعدادی طاقچه مشاهده می شود. معمولا اطاق ها 180 سانتی متر ارتفاع دارد. سازندگان این شهر برای امنیت بیشتر خود در داخل شهر زیرزمینی هم راهکارهایی اندیشیده بودند تا در صورت ورود دشمن به زیر زمین یا گمراه شود یا به دام افتد. آنها اطاق ها را به شکل تو در تو و با راهروهای زاویه دار که دید مستقیم را با فضای بعدی از بین می برد، ساخته بودند.

مثلا برای معطل نگه داشتن دشمن و ترساندن آنها تله هایی بر سر راهشان آماده کرده بودند به این شکل که در وسط اطاق ها چاه های بسیار عمیقی ایجاد کرده بودند که ابتدا با تخته سنگی خاص پوشیده شده و سپس روی تخته سنگ را با خاک می پوشاندند. دشمن پس از ورود به اتاق به دلیل تاریکی فضا با قرار گرفتن روی تخته سنگ سرنگون و به قعر چاه فرستاده می شد از طرف دیگر راه های گریز را به صورت راهروهای پیچ در پیچ ساخته بودند تا به محض ورود در فضاهای تودرتو قرار گیرند و به دور خود می چرخیدند و نمی توانستند راه خروج را پیدا کنند.

دالان ها و اتاق های این شهر زیرزمینی بسیار تاریک بود و اهالی برای روشنایی این مکان از چراغ پیه سوز استفاده می کردند به این شکل که حفره هایی در 20 سانتی متری زیر سقف و با فاصله یک متر در دیوار تمام اطاق ها برای قرار دادن چراغ ها تعبیه شده است. گفتنی است خمره هایی نیز در این محل کشف شده که از داخل و از بیرون لعاب داده شده است و به صورت گل های برجسته منقوش می باشند که برای نگهداری روغن همین چراغ ها یا آذوقه استفاده می شده است.

در زیر سقف راهروها و اتاق ها آثار لبه تیز کلنگ ها بخوبی دیده می شود. سختی زمین منطقه نشان می دهد که سر وسایلی که برای حفاری استفاده می کردند از جنس الماس بوده است. در بدنه دیوار اطاق ها و در برخی از آنها چاهک هایی مشاهده می شود که بسختی می توان وارد آن شد، ارتفاع این چاهک ها 3 تا 5 متر است که راه ارتباط به طبقات بعدی است.

در دهانه هر چاهک تعدادی سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک قابل رویت است که درمواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود می کرده اند. همچنین اگر دشمن قصد ورود به طبقات را داشته با سنگ ها از خود دفاع می کردند. راه های ورودی به طبقات بعدی به طوری ساخته شده که هرکس قصد ورود داشته باشد حتما باید از پایین به بالا حرکت کند، این کار باعث می شود قدرت دفاعی دشمن به حداقل برسد و به این شکل اهالی پناهنده به این مکان تسلط کافی را برای مقابله با دشمن داشته باشند.

هر فضا شامل چند اطاق، راهرو و توالت است که راهروی ورودی به این فضاها ظرفیت حداقل ده نفر را دارد. برای نگهبانی فضاها نیز در وسط راهروی اصلی و در قسمت پیچ آن سکویی ایجاد شده که نگهبان روی آن قرار گرفته و کنترل ورود و خروج افراد را انجام می دهد و همچنین خطر حضور دشمن را اعلام می کند به این شکل دیگر افراد داخل مجموعه با خاطری آسوده به استراحت می پردازند تا این که اعلام خطری از سوی نگهبان داده شود در این حالت بازهم در انتهای مجموعه راهی از طریق چاهکی مخفی برای فرار به طبقات بعدی پیش بینی شده است.

اگر چه فضاهای شهر زیرزمینی نوش آباد تودرتو است اما هیچ گونه مشکل تنفسی در آن وجود ندارد. این یکی از شگفتی های این شهر زیرزمینی بوده است. هوای داخل این مجموعه از طریق چاه هایی که به صورت غیرمستقیم به سطح زمین مرتبط است تامین می شده و آب مصرفی ساکنان داخل شهر زیرزمینی نیز توسط راه های مخفی که پایاب های مرتبط به رشته قنات ها بوده تامین می شده است.

شهر نوش آباد از توابع بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل از استان اصفهان است که در فاصله 7.5 کیلومتری از شهر تاریخی کاشان واقع شده است. نوش آباد دارای ۳۱ هکتار بافت تاریخی است و آن گونه که در کتاب های تاریخی آمده است «این دیه را از بهر آن بدین نام نهادند که یکی از اکاسره (ساسانیان) بدان ناحیت بگذشت. به چشمه که آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش یافت. بفرمود تا به آنجا دیهی بنا نهاد و انوشاباد نام کردند.» نوش آباد از جمله مناطق باستانی و تاریخی استان اصفهان است که وجود ده ها اثر تاریخی در این شهر از دوره های سلجوقی، مغول، صفویه و قاجار این ادعا را به اثبات رسانده است.

نوش آباد در اوایل دوران اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده، چنان که از انوش آباد به عنوان یکی از منزلگاه های راه باستانی ری و اصفهان یاد می کنند که پل باستانی اسحاق آباد، یادگار این مسیر مهم تاریخی است.

شاهکار هنر و معماری ایرانی را در آثار تاریخی این شهر در بنای مساجد، قلعه ها و آب انبارها می توان به تماشا نشست. در فصل گلابگیری مسافران زیادی به شهر کاشان می آیند که علاوه بر گلابگیری به بنا های تاریخی همچون حمام فین و خانه های بروجردی و آبشار نیاسر و محمد معصوم زاده (امامزاده محمد) واقع در نوش آباد بیدگل سر می زنند.

یکی از آثار نوش آباد، قلعه خشتی متعلق به دوره سلاجقه است که از جنس خشت خام و گل به مساحت یک هکتار و دارای ۹ برج دیده بانی است. این قلعه که نظامی بوده در اعصار بعدی، کاربری مسکونی پیدا کرده است.

مسجد جامع عتیق با مناره بلند و پرهیبتش از دیگر آثار این شهر است که در بخش مرکزی و در مجاورت محلی به نام تخته گاه قرار دارد. آن گونه که مردم می گویند، ابتدا این مکان آتشکده بوده و پس از اسلام به مسجد تغییر یافته، ولی در این باره هیچ گونه سند مکتوبی وجود ندارد و پژوهشی نیز صورت نگرفته است.

منطقه کویری نوش آباد دارای آثار متعدد تاریخی همچون قلعه های گوناگون با نام های جلال آباد، فخر آباد، دی مورچون، سی زان، شجاع آباد و فیض آباد است.

از صنایع دستی قدیم شهر مانند جولابافی، شعربافی و پرورش کرم ابریشم اثری برجا نمانده، ولی قالیبافی کماکان در چرخه اقتصادی و اجتماعی مردم نقش دارد. نوش آباد علاوه بر آثار ذکر شده، دارای ابنیه مذهبی همچون مسجد علی (بنا شده در دوران سلاجقه) و زیارت فیض آباد و پل تاریخی اسحاق آباد و چند رشته قنات است.

برگرفته از : جام جم آنلاین

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML