مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

صنعت ایران در زمان ساسانیان

فلزکاری: فلزکاری در زمان ساسانیان به اوج شکوفایی خود رسید. یکی از فلزات بسیار رایج نقره بود. از طلا برای زراندود کردن ظروف نقره ای و روکش استفاده می شد. بیشترین آنها در موزه ارمیتاژ و برخی از موزه های اروپا و آمریکا نگهداری می شوند. این اشيا برای هدیه یا معاملات پایاپای با کالاهای محلی و تجارت به مناطق شمالی راه یافته است.


آنچه که در ایران به دست آمده، ظروف نقره ای مانند: بشقاب ها، کاسه های نیم کره و بیضی شکل با لبه های صاف و دالبر دار، تنگ و ریتون است. ظروف نقره ای به دو سبك رسمی و درباری و سبك محلی و غیر رسمی تقسیم می شوند، که این تفاوت در نوع فرم ظروف و نقش آن دیده می شود. نمونه هایی از این ظروف نقره مانند تنگ زراندود با نقش رامشگران، جام های نقره با نقش پادشاهان در حال شکار و نقوش نوازندگان با سازهای رایج آن روزگار مانند سرنا، بربط، قاشقك و ارغنون و جام نقره ای با روکش طلا دارای نقوش برجسته مختلف انسان بالدار، حیوانات اساتیری و واقعی است. تكنيك ساخت این ظروف چکش کاری بوده که با شیوه های مختلف تزیین می گردید. قسمت های برجسته به صورت قطعات پیش ساخته، آماده و سپس به بدنه ظرف متصل می شد. طلا کاری از دیگر تكنیكهایی بود که در تزیین اشیا استفاده می شد. نقش های گوناگونی چون شکارگاه های سلطنتی، مراسم تاجگذاری، مهمانی، رقص و نقش مایه های حیوانات واقعی و خیالی و نقوش گیاهی مانند پیچكها، برگ های مو، میوه انار و نقوش قلبی، ظرفهای نقره را می آراست. برخی از ظروف دارای کتیبه هایی به خط پهلوی و سغدی، نام دارنده ظروف و وزن آنهاست.
از مفرغ و آلیاژ مفرغ در ساخت ابزار جنگ، قلاب کمر، مجسمه های كوچك حيوانات، پایه میز با تزیینات طلا استفاده می شد. در مواردی که امکان استفاده از نقره برای طبقات مختلف مردم امکان پذیر نبوده آلیاژ مفرغ و سرب در ساخت ظروف بکار برده می شد.
شیشه گری:
ساخت آثار شیشه ای همانند دوره پارتی به دو روش دمیدن در قالب و دمیدن آزاد اجرا می گردید و دو نوع ظروف به صورت جداره ضخیم و جداره نازك تولید می شده است. تزیینات به شکل تراش، قالبی، پرمانند، رشته های افزوده، لکه های تزیینی بوده است. شکل های مختلف ظروف شیشه ای در موزه ایران باستان عبارتند از: پیاله های مختلف، تنگ ها، عطردان و ظروف سه پایه ای که از گیلان، شوش و نهاوند به دست آمده است.
مینا کاری:
میناکاری هنری با پیشینه ای نزدیک پنج هزار سال است. این هنر ترکیبی از آتش و خاک است که با هنر نقاشی آمیخته می گردد و نقش های زیبایی را می آفریند. علینقی وزیری در کتاب تاريخ عمومی هنرهای مصور قبل از تاریخ تا اسلام می نویسد: از جمله هنرهای دستی ایرانیان در گذشته های دور تزئین و کنده کاری روی فلزات است. ظروف فلزی بدست آمده از فلزات گوناگون ساخته شده که مهمترین آنها عبارتست از : طلا، نقره، مس، برنز، برنج، آهن، فولاد، سرب، آلومینیوم و کرم. این فلزات برای زینت آلات و ظروف گوناگون بکار می رفته زیرا که امکان ساختن ابزار لازم در یک ورق فلز چندان مشکل و ناممکن نبوده از جمله موارد فلز کاری می توان از ترصیع یعنی به جا نشاندن قطعات کوچک فلزهای مختلف روی سطح فلزی از نوع جنس دیگر و ایجاد تناسب میان قطعات با در نظر گرفتن رنگ و اشکال هندسی آنها و ایجاد شکل یا نقش وسیله آنها و مینا کاری نام برد. بررسی هایی که در مورد مینا سازی شده نشان می دهد میناهایی که بنام بیزانس مشهور است از مینا سازی ایرانی اقتباس شده است. قدیمی ترین نمونه های مینا کاری موجود موید این ادعاست که مینا کاری نیز مانند بسیاری از هنرهای دیگر برای اولین بار در ایران پیدا شده و از ایران به سایر کشورها راه یافته است.
بشقاب های ساسانی که در ارمنستان کشف شده و در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری میشوند، نمونه های از آثار باستانی میناکاری ایرانی می باشند. همچنین در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از مینا کاری ایرانی موجود می باشد.
سفالگری:
کانون های بزرگ سفال سازی در دوره ساسانی چنین است: شوش، ری، دامغان، قصر ابونصر (فارس)، گیلان، سیستان و مکران، نینوا، تیسفون، کیش و میاندورود . از شکل های سفالینه در این دوره می توان به کوزه های بزرگ با گردن کوتاه، با دسته یا بدون دسته، کوزه هایی با دهانه گلابی شکل و دسته عمودی، کوزه های سه پایه، قمقمه های مسافرتی با دسته های گرد، کاسه ها و پیاله های دسته دار، صافی های سفالی، ظرفهای سفالین به شکل حیوانات، پیکرهای سفالین از زنان، مرد طبل زن، پیه سوزهای مختلف اشاره نمود. برخی از این سفالینه ها بدون لعاب و پاره ای دارای لعاب سبز و آبی فیروزه ای و بهره ای شیری و قهوه ای رنگ می باشند.
تزیینات ظروف سفالی به صورت طرح های هندسی، گیاهی یا نقوش افزوده، نقش مایه های پیچیده قالبی، نقوش مهر زده، مدالیون با نقش حیوان و انسان است.
موزاييك:
پژوهش ها نشان میدهد که تاق کسرا دارای تزیینات موازييك کاری بوده که از میان رفته است.یکی از بهترین نمونه های موزاييك از این دوره در بیشابور پارس است که چندین قطعه بسیار زیبا از سنگ های رنگارنگ می باشد. در همان جا طرحهایی از زنان را با پوشش بلند، ظریف و سبك در حال رقص و پایکوبی و نواختن چنگ یا در حال بافتن تاج گل می توان دید. برخی از زنان درباری با دسته گل و یا در حال بادزدن خود به وسیله بادبزن می باشند. این کاشی ها و سفالها به آشکار نشان می دهد که زنان ایرانی در این زمان ارج بسیار و در زمینه های گوناگون اجتماعی نقش مهمی داشته اند. ده ها تندیس از شاهبانوان و ایزدبانوان این زمان در گوشه و کنار ایران به دست آمده که در موزه هایی مانند لوور نگهداری می شوند. وجود این تندیس های کوچک در شمار فراوان و کم بودن نگارگری زنان بر ساختمانهای بزرگ می تواند گویای آن باشد که تا آنجا که توانسته اند کوشیدند تا این نقش و نگارهای زنانه را از میان بردارند.
کنده کاری:
ساختمان سازان ساسانی سنت های نقوش برجسته روی سنگ را حفظ کرده و بیش از سی نقش برجسته در صخره ها و کوهپایه ها بویژه در پارس از خود به جای گذاشتند. این نقوش سیر تحول و تکامل هنر دوره ساسانی را در طی چهار قرن نمایان ساخته و عظمت نقوش برجسته دوران هخامنشی را حفظ کرده است.
گچبری:
گچبری های تمام رنگی با تكنيك قالبی به دیوار و سقف بناها چسبانده می شده است. این نقش ها به صورت گل و بته، انار، انگور، طرح های هندسی و جانوری به شکل گراز، آهو، مرغابی و نقوش انسانی با موضوعات شکار، مهمانی، نقوش شاهانه و نقوش آیینی با تكنيك قالبی بوده است. نمونه هایی که از گچبری های این دوره باقی مانده، گل و بته، نقوش آهو و قوچ و گراز و نقوش انسانی از منطقه حصار دامغان است. از ناحیه چال ترخان ری در جنوب تهران نیز گچبری هایی به دست آمده است.
این نمونه ها تصویر شکار بهرام پنجم یا بهرام گور با آزاده و نقش صورت آناهیتا است. این گچبری ها دارای ویژگی های خاص دوره ساسانی است.
نمونه های دیگری که با نقوش گل و بوته و نقوش هندسی ونیم تنه های گچی شاهان ساسانی و مجسمه های کوچک کودکان و زنان از حاجی آباد پارس بدست آمده است. برخی از گچبری های شکار بهرام و بهرام و آزاده در موزه ی ایران باستان نگه داری می شود.
گچبری های به دست آمده در سالهای اخیر در بندیان درگز، بزرگترین گچبری ساسانی و به درازای سی و پنج متر، خود تاريخ مصور دوران بهرام پنجم و گنجینه بی مانندی از تاریخ و هنر ایرانی است. در این گچبری یک نشست بزرگ مهمانی با اهورامزدا و آناهیتا و بر تخت نشستن شاه ایران و دیگر رویدادهای تاریخی آن زمان چونان یک شاهکار جهانی تصویر شده است.
بافندگی:
پارچه بافی نیز در این دوره گسترش یافت، زیرا راه ابریشم از ایران می گذشت و کشور ایران بین دو کشور بافنده، یعنی چین و روم قرار داشت. ساسانیان این هنر را در ایران رواج دادند و در پی پیروزی های خود در سوریه، دسته ای از هنرمندان این رشته به ایران کوچ داده شد و در خوزستان و ایوان کرخه و گندی شاپور و شوش مستقر گشتند.
بافت پارچه های طرح دار با نقوش هندسی و گیاهی نیازمند دستگاه های بافندگی کارآمد است. وجود پارچه هایی با طرح های گیاهی، جانوری و هندسی که از روزگار ساسانی باقی مانده است، وجود دستگاه های بافندگی پیشرفته ای را نشان می دهد.
زربفتهای روزگار ساسانیان نامبردار بود و از تمام گیتی خواستار آن بودند و وقتی کسی به ایران مسافرت می کرد، بهترین هدیه ای که می توانست به میهن خود ببرد یک قطعه زری بود. برای نمونه، باقی مانده های چلیپای مسیح را صلیبیون در زریهای ایرانی می پیچیدند و به همراه خود به اروپا می بردند.
از دوره ساسانی پارچه های ابریشمی بسیاری باقی مانده که نشان از تولید انبوه این بافته ها دارد. مهم ترین و بزرگ ترین کارگاه های حریر بافی در زمان ساسانیان در خوزستان، به ویژه شهرهای شوش، شوشتر و گندی شاپور قرار داشتند. در خراسان، تبرستان، گرگان، آذربایجان و پارس نیز پارچه بافی رونق فراوانی داشته است. بافندگان ری در بافت نوعی پارچه ابریشمی معروف به "دورو" مهارت بسیاری داشته اند. پیگولو سکایا مینویسد: در اوایل سده ی میانه خوزستان یکی از مراکز بزرگ بافندگی ایران بود و دو شهر شوشتر و اهواز مراکز عمده ی نساجی به شمار می رفتند.
خوزستان تبدیل به مرکز بزرگ نساجی گردید که تا خلافت عباسیان به اقتدار خود ادامه داد.
واندنبرگ در مورد پارچه بافی دوره ساسانی می نویسد:
بسیاری از موضوع های بافته های شکوهمند این دوره پس از سرنگونی سلسله ساسانی با اندک زمانی در سده های ۱ و ۲ هجری با جانی تازه به حرکت خود ادامه داد و نگارگری های شگفت عصر ساسانی در هنر اسلامی زنده شد.

هزاره ی ققنوس - از ساسانیان تا سامانیان - محمود کویر

در همین زمینه

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML