پیام شاهنامه به دیکتاتورهای جهان

برگرفته از : سرای دانای توس

جمشید شاه پس از بدست گرفتن زمام امور و حکومت بر آدمیان و دیوان و چرندگان و خزندگان و ماهیان، گمان کرد کسی شده و قدرت و خواست خود را مطلقه پنداشت:

زمانه بر آسود از داوری

به فرمان او دیو و مرغ و پری

+++

یکایک به تخت مهی بنگرید

به گیتی جز از خویشتن را ندید

منی کرد آن شاه یزدان شناس

ز یزدان بپیچید و شد ناسپاس

او تمام بزرگان (مهان) و سپاهیان و شیوخ و موبدان را گرد آورد و مطلقه شدن حکومتش را به آنها ابلاغ کرد:
گرانمایگان را ز لشگر بخواند --- چه مایه سخن پیش ایشان براند

چنین گفت با سالخورده مهان

که جز خویشتن را ندانم جهان

هنر در جهان از من آمد پدید

چو من نامور تخت شاهی ندید

جهان را به خوبی من آراستم

چنانست گیتی کجا خواستم**

خور و خواب و آرامتان از منست

همان کوشش و کامتان از منست

بزرگی و دیهیم شاهی مراست

که گوید که جز من کسی پادشاست

موبدان (که دانشمندان و روشنفکران و صاحب نظران آن زمان محسوب می شدند)، به مقتضی دانش خود وفادار نماندند و این گونه واکنش نشان داند:

همه موبدان سرفگنده نگون*

چرا کس نیارست گفتن، نه چون

بیچاره آنها که سرافکندگی شان را کسی چون دانای توس بر لوح تاریخ ثبت کرد تا درسی باشد برای دانشمندان هر زمان.

و اما نتیجه زیاده خواهی حاکمان را فردوسی اینگونه به تصویر می کشد. این است سرانجام خودکامگی:

چو این گفته شد فر یزدان از اوی

بگشت و جهان شد پر از گفت​وگوی

منی*** چون بپیوست با کردگار

شکست اندر آورد و برگشت کار

چه گفت آن سخن​گوی با فر و هوش

چو خسرو شوی بندگی را بکوش

به یزدان هر آنکس که شد ناسپاس

به دلش اندر آید ز هر سو هراس

به جمشید بر تیره​گون گشت روز

همی کاست آن فر گیتی​فروز

و این هم سرانجام تراژیک شخص جمشیدشاه. مردم بر او می شورند و با کمک ضحاک او را سرنگون می کنند. ضحاک نیز پس از بدست آوردن جمشیدشاه او را با اره دو پاره می کند:

چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ

یکایک ندادش زمانی درنگ

به ارش سراسر به دو نیم کرد

جهان را ازو پاک بی​بیم کرد

شد آن تخت شاهی و آن دستگاه

زمانه ربودش چو بیجاده کاه

--------
* نگون: آویزان

** یعنی جهان همانگونه است که من اراده کرده ام

*** خودکامگی