بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی این بیت یکی از بیت های نامور ادب پارسی است که بسیاری از ایرانیان آن را در ویر (ذهن) خود دارند و با شنیدن نام فردوسی آن را بر زبان می رانند . این بیت نامور در نوشتار اصلی شاهنامه نیست . با بررسی و نگرشی که من به نمونه های (نسخه های) شاهنامه داشتم این بیت در شاهنامه های : چاپ مسکو – چاپ ژول مول – شاهنامه ویرایش مهدی قریب – شاهنامه ویرایش خالقی مطلق – شاهنامه ویرایش فریدون جنیدی – شاهنامه ی امیربهادری(امیرکبیر) – شاهنامه ی بایسنقری ، در متن اصلی یافت نشد و تنها در مقدمه ی منثور برخی از این نمونه ها ، در سروده هایی که هجو نامه ی فردوسی خوانده می شود ، جای داشت . ناگفته نماند که هر ایرانی که یکبار شاهنامه را خوانده باشد و با گفتار آهنگین فردوسی آشنا باشد، به خوبی در می باید که دست کم 90% این هجو نامه از فردوسی نیست.
به هر روی بیت بالا به باور بسیاری از شاهنامه پژوهان از آن فردوسی نیست, اما اگر بپنداریم که بیت بالا سروده ی خود فردوسی است و یا سروده ی یک ایرانی میهن دوست دیگر، نخستین نتیجه ای که هر ایرانی از آن میگیرد این است که فردوسی میگوید زبان پارسی را زنده کرده است . اما : این یک ساده انگاری و ظاهر نگری است . از آن روی که مردمان امروز ایران از واژگان کهن پارسی و دستور پارسی سره دور شده اند, برخی از ابیات شاهنامه را دگرگون معنی می کنند .
معنی درست بیت اشاره شده :
بسی رنج بردم در این سال سی = در این سی سالی که از سرایش شاهنامه میگذرد رنج های فراوانی بردم . عجم زنده کردم بدین پارسی : ایران و تاریخ ایرانیان را با گفتار پارسی زنده کردم .
چنانکه میبینیم منظور در مصرع دوم زنده کردن زبان پارسی نیست . منظور زنده کردن تاریخ عجم (عجم = ایرانیان ) با گفتار شیرین پارسی است . چنانکه در بخش های دیگری از شاهنامه میبینیم که فردوسی از گفتار های پهلوی یاد می کند .
نگه کن سحرگاه تا بشنوی/ ز بلبل سخن گفتن پهلوی پس از تازش اعراب, ایرانیان به کلی تاریخ خویش را فراموش کردند . تا بر آمدن یعغوب لیث صفاری و ابومنصور عبدالرزاق ایرانیان از گذشته خویش آگاهی درستی نداشتند . بسیاری از اسناد ملی ایرانیان نابود و ناپدید شده بود . تا آنکه این دو برامدند و آتش میهن دوستی را در جان ایرانیان بر افروختند و دستور به گردآوری نامه های کهن ایران برای نگارش تاریخ ایران باستان دادند . سپس دقیقی و فردوسی پدید آمدند و آن را به شعر در آوردند و جان و روان ایرانیان را روشن کردند .
ناگفته نماند ،با نگرش بر این بیت هرگز نباید گمان برد که فردوسی (اگر این بیت از او باشد) منت بر سر ایرانیان میگذارد ، زیرا به گفته ی خود او رنج بردن برای دانش سزاوار است :
به رنج اندر آری تنت را رواست
که خود رنج بردن به دانش ، سزاست !
گوشزد » رنج بردن در شاهنامه به معنی کار و کوشش ،بسیار بکار رفته است .
....
مهدی زیدآبادی نژاد (گروه نویسندگان مهرمیهن)