مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

نوای خوش در شاهنامه

اشاره ی فردوسی در پیدایی نوای خوش (موسیقی) به اواسط دوران «جمشید» بازمی­گردد و این عهد تقریبا بین ده هزار تا هفت هزار سال پیش است و این است گفتار فردوسی درباره ی آن :

جهان انجمن شد بر تخت اوی   

از آن برشده، فره و بخت اوی

به جمشید بر گوهر افشاندند  

مر آن روز را روز نو خواندند

سر سال نو هرمز فرودین [1]    

برآسوده از رنج، تن دل ز کین

بزرگان به شادی بیاراستاند    

می و رود و رامشگران خواستند

پس از دوران «فریدون» و آغاز جنگ­های آریاییان (سلم، تور و ایرج) که در آن پروای زخمه ی چنگ نیست ... نخست بار پس از دوره ی جمشیدی در دوران «منوچهر» سخن از ساز و آواز در جشن پیوند «زال و رودابه» می­رود. که این خود آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران و معادل چهار هزار و پانسد سال پیش است :

بفرمود تا زنگ و هندی درای  

زدند و گشادند پرده سرای

بزد نای رویین، و بربست کوس    

بیاراست لشکر چو چشم خروس

اباژنده پیلون و رامشگران      

زمین شد بهشت از کران تا کران

چه آواز نای و چه آواز چنگ     

خروشید بوق و آوای زنگ

همه شهر ز آوای هندی درای     

ز نالیدن بربط  و چنگ و نای

تو گفتی در و بام رامشگر است    

زمانه به آرایش دیگر است

همه شب پیلان پر از کوس و نای  

در و دشت پر بانگ نغمه سرای

در این جشن، نام چندین ساز آمده که برخی از آن­ها چون :

«بوق»، «درای هند»، «کوس»، «زنگ» و «نای رویین» ... ویژه ی جنگ و حرکت سپاهیان است و برخی چون «چنگ»، «بربط»، «نای» ویژه ی رامشگران.

در زادن رستم جهان پهلوان ... و آمدن سام به دیدار رستم نیز از رامش خبری هست. و در آن :

همی خورد هر کس به آوای رود   

همی گفت هر کس به شادی سرود

یکی دیگر از آلات موسیقی جنگ نیز جامی بوده است که بر آن مهره می­زده­اند و چنین پیداست که آواز آن بسیار دور رَوَنده بوده است :

بزد مهره در جام، بر پشت پیل   

وز او پر شد آواز، تا چند میل [2]

در داستان «هفت خوان رستم» که از افسانه­های خیالی شاهنامه در خوان چهارم است، هنگام روبرو شدن با زن جادو از «تنبور» و «رود» یاد می­شود :

ابا می، یکی نغز تنبور بود

بیابان چنان خانه ی سور بود

تهمتهن مر آن را به بر درگرفت

بزد رود و گفتارها برگرفت

همچنین در داستان «بیژن و منیژه» سخن از گروه زیادی از رامشگران است :
در آن خانه سیسد پرستنده، رامشگر، خنیاگر و خدمتکار بودند. اما به هر صورت این خود اشاره به دسته ی ارکستر بزرگی می­کند که تعداد آنان هر چه بود در خور نگرش است.

از شاهنامه چنین پیداست که «کرنای»  یا «نای» بسیار بلند که در آن می­دمند و هنوز در نقاره خانه­ها و در تعزیه­ها هنگام جنگ نواخته می­شود، در دورانی پیش از جمشید یعنی دوران «تهمورث»[3] پیدا شده است :

ز بس های و هوی و جرنگ و درای

به  کردار  تهمورثی کرنای

در دوران «نوذر» که به زبان اوستایی «نئوتر» خوانده می­شود و آن اشاره به فرمانروایی نژاد «مانوش» (مانوش چیترَ یا منوچهر) دارد که حکومت مرکزی ایران را در دست گرفتند، یکبار اشاره به «رود» و «رامشگر» می­شود (منظور از «رود»، چیزی است که امروزه با واژه ی «ساز» می­شناسیم)

به درگه یکی بزمگه ساختند  

یکی هفته با رود و مــَی باختند

در بخش دیگری از شاهنامه در جایی که «رستم» به فرمان «زال» برای آوردن «کی­قباد» به البرز کوه می­رود و این روزگار پیرامون چهارهزار سال پیش و آغاز دوره ی پهلوانی در تاریخ ایران است، در نخستین دیدار رستم و کیقباد باز سخن از «سرود» و «خنیاگری» است :

برآمد خروش از دل زیر و بم    

فراوان شده شادی، اندوه کم

نشستند خوبان بربط نواز       

یکی عود سوز و یکی عود ساز

سراینده ای این سخن ساز کرد

دف و چنگ و نی را هم آواز کرد

که امروز روزی است با فر و داد  

که رستم نشسته است با کیقباد

به شادی زمانی برآریم کام     

ز جمشید گوییم و نوشیم جام

در شاهنامه از سازهای دیگری نیز نام برده شده :

برآمد خروشیدن گاو دم    

دم نای سرغین و روئینه خم

که در این شعر، «نای سرغین» و «گاو دم» سازهای بادی، و «خم رویین»(خم فلزی) نیز آلتی طبل مانند بوده است که با نواختن دست یا ضربه­های جسم دیگر از آن بانگ بلند می­شده، «تبیره» نوعی طبل است که از دیگر آلات موسیقی­ای بوده که در جنگ استفاده می­شده :

تبیره زنان پیش بردند پیل    

برآمد یکی گرد چون کوه نیل

......

^[1] ایرانیان برای هر روزی از ماه نامی داشتند و روز نخست ماه «هرمز» روز یا «اورمزد» روز بود، «هرمز فرودین» یعنی یکم فروردین ماه
^ [2] میل واحد اندازه گیری بیابان واژه ای ایرانی ایت که در انگلستان بصورت مایل و در فرانسه نیل خوانده می شود.
^ [3] دوران تهمورث یک دوره پیش از دوره ی تابندگی زندگی آریاییان یعنی زمان برگرفتن اسلحه، رام کردن اسب، پیدای خط و دین و پیروزی بر نیروهای زیانکار طبیعت است.

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML