مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

منظومه خواني از ديروز تا امروز

ايرج نعيمايي

--------
چاشني عشق و غيرت

درباره تاريخ منظومه خواني مطلب دقيقي در دست نيست و با آنچه كه مسلم است منظومه خواني از پيش از اسلام در ايران رواج داشته است . چرا كه اصولا ً يكي از راههاي انتقال فرهنگ ازگذشته به آينده و از نسلي به نسلي همواره بوسيله افرادي صورت ميگرفته است كه بصورت نثر ونظم منظومه خواني ميكردهاند.
برخي از اين افراد روايتهاي خود را برگرفته از متون و براساس روايتهاي منقول شده نقالي ميكردند و برخي ديگر صرفاً براساس روايات شفاهي و سينه به سينه داستان ،حكايات و منظومهها را بيان ميكردند.
ساخت ،انتقال و حفظ وگسترش اساطير نيز مديون همين نقاليها و منظومه خواني ها است. از بعد از اسلام ودر ابتداي شكلگيري زبان فارسي به شكل كنوني اولين منظومهاي كه بوجود آمد شاهنامه بود كه خود بر اساس منظومه هاي كوچكتر و پراكنده وجود داشته است و بصورت شفاهي در جامعه آن زمان رواج داشته است و اين بدين معني است كه منظومه فرهنگ ايران از سابقه ديرينهاي برخوردار است . به همين جهت اولين حركت براي ثبت هويت و حيثيت ملي و براي حفظ بقاي فرهنگ و زبان ايران بوسيله حكيم بزرگي چون فردوسي به نظم در ميآيد. البته اينجا اين سئوال پيش ميآيد چرا فردوسي كه جامع علوم و حكيم فرزانه دوران خود است هيچگاه به علوم رايج مثل رياضي و علوم تجربي نميپردازد بلكه به ثبت منظومه هايي ميپردازد كه اساطيري است . او ميتوانست مثل بيروني، شهيد بلخي و ديگر دانشمندان آن دوران ،علوم ديگري را در قالب زبان پارسي كند ولي او موضوعي را انتخاب كرد كه ريشه در اعماق و تفكر ايراني دارد. پاسخ اين سئوال نيز در تمام سطور شاهنامه مستتر است چرا كه فردوسي بارها و بارها در شاهنامه تأكيد ميكند كه فقط به حفظ و ماندگاري اساطير افسانه هاي كهن مي انديشد كه از ايران باستان باقي مانده است.
پس منظومهها به تعبيري سبب پيدايش اساطير و قصه هاي عاشقانه و حماسي ميشوند. اصولاً در تمام منظومه ها براي انتقال صفات حميده وحسنه و به خاطر جلوگيري از صفات سيئه و زشت و بيان هر دو حالت به حد ممكن افراط و تفريط شده است . به همين جهت است كه داستانها در منظومه به سرعت به سمت اساطير نزديك شده و دور از واقع مينمايد.
پس اگر منظومه خواني گاه مترادف با شاهنامه خواني است به اين جهت است كه شاهنامه بخش عظيمي از هويت فرهنگي ـ ملي را شامل ميشود و چون امكانات انتقال آموزش به اشكال ديگري كه در جامعه كنوني رواج دارد موجود نبود ـ مثل محدوديت اسباب كتاب و نبود رسانه هاي ديگرـ به ناچار معاني و مفاهيم و فرهنگ وهنر بوسيله نقالي بصورت منظومه يا منظومه خواني رواج پيدا كرده و اين نحوه انتقال بخصوص براي ساختار فرهنگ عمومي جوامع بسيار موثر واقع ميشد. بنابراين به نظر ميرسد منظومهخواني رواج پيدا كرده و اين نحوه انتقال بخصوص براي ساختار فرهنگ عمومي جوامع بسيار مؤثر واقع ميشد. بنابراين به نظر ميرسد منظومهخواني از ويژگيهاي فرهنگ آريايي است . البته منظومهخواني كمابيش در ديگر فرهنگهاي تمدن كهن نيز وجود داشته است،ليكن در فرهنگ آريايي به دليل پيوند اساطير از تقدس و توجه خاصي برخوردار بوده است. رابطه بين منظومهخواني و موسيقي نيز از جهت نسب و درج عامه وخاص همين وجه است. يعني بعضي از نمونه هاي موسيقي منظوماند و بعضي نيستند. همچنين بعضي از منظومه ها همراه موسيقي و بعضي مستقل از موسيقي اجرا ميشوند. ولي اغلب منظومه ها همواره همراه با موسيقي اجرا ميشد. به ويژه پس از اسلام ما شواهد بسياري داريم كه اينگونه بوده است. همواره انسان براي زيبايي بيان و اهميت موضوع و عظمت قصهها از بيان عادي وقايع دوري جسته و سعي كرده است از هر يك از اشكال هنري براي بيان مطالب و معتقدات خويش استفاده كند. چه مطالبي كه در حوزه حركت شكل ميگرفته است مثل قصه، داستان، شعر، نثر و نظم ، چه مطالبيكه در حوزه حركت شكل ميگرفته است مثل رقص اعم از آييني و غيرآييني ،چه مطالبي كه در حوزه تجسمي شكل ميگرفته مثل مجسمه ،شيشه ،گچ و … و چه مطالبي كه در حوزه موسيقي شكل مييافتهاند اعم از ساز و آواز . بخصوص در مواردي كه بشر از توصيف و بيان مطالب در قالبهاي ادب و رقص باز ميماند به موسيقي پناه ميبرد كه دقيقتر و لطيفتر از باقي هنرها است.

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML