مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

ویژگیهای ادبی عصر قاجار

محققانی که در تاریخ ادب عصر قاجاریه تتبع کرده اند دو دسته اند: یک دسته عقیده دارند که در این عصر شاعری مبتدع و مبتکر ظهور نکرده است و همه از مقلدین و پیروان استادان قرنهای گذشته اند. دستهٔ دیگر بزرگان شعرای این عصر را با استادان متقدم همسنگ می شمارند. بدیهی است این هردو گروه راه افراط و تفریط می پیمایند زیرا بنظر چنین می آید که در زمرهٔ شاعران این عصر، هم مبتکرانی صاحب سبک خاصی چون قاآنی و ایرج میتوان یافت و هم استادانی عالی مقام چون محمودخان صبا و نشاط و سروش و امثال آنان. این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت بنظر میرسد که شاعران عصر قاجاریه درصدد نبوده اند که مکتبی خاصی ایجاد کنند و بطور کلی به این موضوع توجه نداشته اند. همت آنان براین مقصود بوده که ادبیات ایران را از بن بست سبک هندی و پیچیدگی های آن که در دوره صفویه ایجاد شده بود رهائی بخشند و در این کار نیز توفیق یافته اند غیر از صبا دیگر شاعران عصر قاجاریه چون : قاآنی، نشاط، سروش، سپهر، شیبانی، فروغی بسطامی، یغمای جندقی، و امثال آنان مقام و عنوانی همانند صبا دارند یعنی در پیروی از شاعران صاحب سبک استادانی بلندپایه هستند و در میان آنان شاعرانی چون قاآنی و ایرج میرزا را میتوان صاحب مکتب و صاحب سبکی شناخت. مزیت و فضیلت قاآنی و ایرج غیر از تازگی شیوه و طرز سخن ریزی اینست که در آثار و اشعار آنان اشتباه و مسامحه دستوری و قواعد صرفی و نحوی نیست و اگر هم به زعم خرده بینان باشد، بسیار کم است. فتحعلی خان صبا که همهٔ تذکره نویسان و هم عصرانش او را بر همهٔ شاعران این دوره مقدم دانسته اند و از استادان مسلم بشمار میرود مسامحات و اشتباهاتی مرتکب شده که موجب حیرت است. دور از تصور است که بطور مثل فتحعلی خان نمیدانسته که «مانی» را نمی توان به «مانا» و فربی را به «فربا» تبدیل و با مینا و دیبا قافیه کرد، اما چون غروری ادیبانه داشته اعتنائی بدین مسامحت نکرده و شاید هم بی اطلاع بوده چون اشتباه هائی عجیب تر از اینها دارد. اشعاری هم که سپهر کاشانی در برائت این هم شهری بلند مقام خود در مقدمهٔ کتاب براهین العجم خود آورده تفریحی در این موارد است.

اشتباههای دستوری و لغوی سروش بیش از صباست زیرا این شاعر معلومات و مطالعات کافی نداشته بطوری که او را از نظر فضایل اکتسابی باید از اقرانش فروتر شمرد. از این دو تن که بگذریم در دیوان های دیگر شاعران این عصر غلط های نا به هنجار نیست که هم تحصیلاتی و هم مطالعاتی بیش داشته اند. به طور مثل محمودخان ملك الشعرا اگر مقامی در سبکی خاصی هم نداشته در پیروی از متقدمان نهایت استعداد و ذوق طبیعی را نشان داده و ترکیباتی بدیع و دلکش آفریده که در شیوهٔ خودش بی مانند و بی لغزش است.

میرزا عبدالوهاب نشاط را هم در فضائل اکتسابی مقام عالی است .او در زبان عربی و ترکی که در آن عصر رواج داشته مهارتی تمام دارد و آثارش از نظم و نثر بدین دعوی گواهی می دهد. نمونهٔ اشعار عرفانی وی که در تذکرهٔ ریاضی العارفین نقل شده مضمون های عالی در قالبی پسندیده است که لطافت و روح اشعار عرفانی سعدی را در آن میتوان یافت. شاعری دیگر که در فن خود صاحب مکتب است یغما جندقی است. یغما در هجا و طیبت روشی دارد که آشکار است از شاعران پیش از خود تقلید نکرده. سوزنی، عبیدزاکانی و شهاب ترشیزی در فن هجا استادانی مسلم اند، ولی شیوهٔ یغما غیر از شیوهٔ آنهاست. مزیت دیگر یغما در فارسی نویسی اوست، نامه ها و داستان هائی که  به فارسی سره  نوشته کم مانند است. در اشعار و نگارش های یغما اشتباه ها و مسامحه های دستوری و لغوی نیست جز اینکه جای جای در نشر لغاتی را که صاحب برهان قاطع اصیل تشخیص داده بکار برده است. اعلم و اشعر شاعران عصر قاجار قاآنی شیرازی است. قاآنی در شیراز و مشهد ادبیات عربی را بخوبی آموخته و در تهران زبان فرانسه و انگلیسی را فرا گرفته و این دو زبان را نیز بیش و کم میدانسته است. تذکره  نویسان به تحصیلات انگلیسی او اشارتی نکرده اند. ولی خودش در شرح حالی که از خود نوشته و معتبرترین سندی است که میتوان بدان اعتماد کرد. این مطلب را تصریح نموده ا ست. از استادان اواخر این دوره تقی دانش و میرزا صادق خان امیری «ادیب الممالایی فراهانی» را نباید از یاد برد که در زبان و ادب عربی تبحری استادانه داشته اند.

عبدالرفیع حقیقت - تاریخ نهضت های فکری ایرانیان در دوره ی قاجاریه

در همین زمینه

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML