مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

ویژگی های زبان عرفانی شمس تبریزی

زبان عرفانی با گونه¬های مختلفش، زبانی است که عارفان به وسیلۀ آن معانی بلند عرفانی، عواطف فردی و تجربه¬های روحی خود را بیان مي كنند. هدف از این نوشتار، مطالعۀ موردی ویژگیهای زبان عرفانی در مقالات شمس تبریزی است. بررسی زبان عرفانی شمس در مقالاتش، ضمن آنکه ما را با دنیای خاص عارفان آشنا می¬کند ، موجب فهم بهتر آموزه ها¬ی او و زمینه¬ساز حلّ بسیاری از مشکلات مثنوی مولانا خواهد شد. مهمترين ويژگيهاي زبان عرفاني شمس عبارت اند از: اقتدار، شفّافيّت، متناقض نمايي، هنجارگریزی، محاوره اي و عاميانه بودن، روايت گري، تأویل گرایی وآهنگين بودن كه ميزان غلظت آنها بنابر موقعيتهاي گوناگون تغيير مي¬كند. اين خصوصيّات با اندكي تفاوت در زبان ساير عارفان نيز ديده مي شود امّا آنچه زبان شمس را از زبان ديگران ممتاز مي كند بازتاب يافتن نگاه انتقادي او در زبانش است كه از سلوك رندانه و جسورانة او نشأت مي گيرد.

عارفان از زبان فراوان سخن گفته اند؛ به ویژه از تنگنای زبان خود در بیان حقایق معنوی و محدویت فهم مخاطبان در دریافت آن حقایق. گروهی در مواجهه با این مشکل خاموشی پیشه کرده و زبان سکوت برگزیده اند. برخی نیز به اصطلاح سازی روی آورده و باورها و تجربه های روحی خود را در زبانی رمزی و نمادین عرضه کرده اند اما شمس تبریزی از آنانی است که زبان خود را به سطح زبان عوام تنزل داده و بی پیرایه با مخاطبانش سخن گفته است . از این رو سخنان شمس بر خلاف بسیاری از آثار نشر صوفیه که بعدها در پرنیان ادب با صورتهای گوناگون خیال عرضه می شده، برجستگی و لطف و شکوه خود را به صورت زبان ساده و بلاغت طبیعی گفتاری نشان می دهد. البته زبان شمس گاهی اوج می گیرد و تصویری و رمزی می شود به طوری که فهم آن برای عموم دشوار می گردد.

فراز و فرود زبان شمس بدان جهت است که مقالات، مجموعه ای از سخنانی است که او در زمانهای گوناگون و در حالات مختلف و با اهداف متفاوت بر زبان جاری کرده است. طبیعی است که زبان تعلیمی او هنگام آموزش باورها و چگونگی سلوک عرفانی به مخاطبان با زبان احساسی او در گزارش تجربه های روحی خود متفاوت باشد.

اقتدار، شفافیت، متناقض نمایی، هنجارگریزی ، محاوره ای و عامیانه بودن، روایت گری ، تأويل گرایی و آهنگین بودن از مهمترین ویژگیهای زبان عرفانی شمس به شمار می روند که میزان شدت و غلظت آنها بنابر موقعیتهای گوناگون تغییر می کند. این خصوصیات با اندکی تفاوت در زبان سایر عارفان نیز دیده می شود اما آنچه که زبان شمس را از زبان دیگران ممتاز می کند نگاه انتقادی اوست که در زبانش بازتاب یافته است و ریشه در سلوک رندانه و جسورانه او دارد.

دکتر احمد رضی - عبدالغفار رحیمی

مجله ی دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی مشهد

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML