مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

نظامی گنجوی،آفریدگار عاشقانه های ماندگار

نيايش شيرين

خداوندا شبم را روز گردان
چو روزم ، بر جهان ، پيروز گردان

به آب ديده ی طفلان محروم
به سوز سينه ی پيران مظلوم

به بالين غريبان بر سر راه
به تسليم اسيران در بن چاه

به داور داور فرياد خواهان
به يارب يارب صاحب گناهان

به دامن پاکی دين پرورانت
به صاحب سری، پيغمبرانت

به محتاجان در برخلق بسته
به مجروحان خون برخون نشسته

به دور افتادگان از خانمان ها
به واپس ماند ه گان از کاروان ها

به وردی کز نوآموزی ، بر آيد
به آهی ، کز سر سوزی ، برآيد !

به ريحان نثار اشکريزان
به قرآن و چراغ صبح خيزان

به نوری کز خلايق در حجاب است
به انعامی که بيرون از حساب ، است

به مقبولان خلوت بر گزيده
به معصومان آلايش نديده

بدان آه پسين کز عرش، بيش است
بدان نام مهين کز فرش ، بيش است

که رحمی بر دل مسکينم آور ،
ازين غرقاب غم، بيرونم آور !

در قرن ششم هجری ، سه دبستان شعری در ايران در کنار هم، متداول بوده است :
نخست : سبک خراسانی ، که شاعرانی هنوز بر همان سياق و سبک کهن، آثاری  ايجاد ميکردند ؛ البته کميت اين تقليد گران در حدی نيست که قابل اعتنا باشد!
دوم : سبک آذربايجانی که از حوزه ی « اران » برخاست و نماينگانی چون خاقانی، نظامی، مجير و فلکی يافت!
سوم : سبک بينابين : يعنی حد فاصل خراسانی و عراقی . سبک بينابين پاره ای از مختصات اسلوب خراسانی را با خود دارد و هم جلوه های از دبستان معروف عراقی را منعکس ميکند که روزگاری بعد در ايران ، مروج شد.

حکيم الياس بن زکی بن مويد ملقب به جمال الدين معروف به نظامی گنجه ای ( گنجه وی) از سرآمدان شعر کلاسيک پارسی و يکی از نخبه گان اسلوب آذربايجانی است. از نظر نقد ادبی، نظامی از شاعران استاد است و مبتکر مکتب خاص. بارز ترين هنر او در آرايش سخن، التفات به صنعت « استعاره » است . و تشبيه وکنايه. صور خيال نظامی به حدی ، تازه است و بديع که صدای شاعر گنجه را از ميان صدها آوا، در سده های متوالی، مشخص و يگانه ، ساخته است!

نظامی ، مثنوی پرداز است و شايد از همه آوا ها ی گيتی، از صدای عشق، آوازی خوشتر و ماندنی تر ، پيدا نکرده است.

مثنوی های عاشقانه نظامی، صدها ،  هواخواه ومقلد ، يافت که شايد توانسته باشند ، چراغ مثنوی سرايی غنايی را زنده نگهدارند، اما هرگز به گرد سمند نظامی گنجه ای، نرسيدند!

نظامی ، عشق و عاطفه بشری را مايه کار خويش قرار داد ؛ وی هرگز زبان به مديحه نگشود و دريوزه گی، پيشه نکرد!

زبان نظامی، زبان تصويری و کنايی است. استعاره های شاعرانه او بر غنای ادب فارسی، افزوده است و ريزه کاری های شاعر ، در توصيف عروسان شعر پارسی، بی بديل است!

نظامی در شعرش، از سنايی و فردوسی با احترام نام برده است و کلام وی با حکمت و حماسه و عرفان ابتدايی، درآميخته است.

نظامی پنج دفتر شعر دارد که به پنج گنج نيز ، شهرت يافته است.گويا نخستين مثنوی شاعر، مخزن الا سرار است که رنگ عرفان و تعليم دارد و کم وبيش ، اثراتی از حديقه سنايی در کلام وی، مشهود است.نظامی درين منظومه ، تا حدی ، پيچيده و غامض ، سخن زده است.

مثنوی « خسرو وشيرين» نظامی ، سرگذشت اعجاب انگيز روح بشری و زيباترين داستان عاشقانه ادب پارسی است.

در مثنوی « ليلی و مجنون» بازهم نظامی، سرودی ديگر از قصه ی نامکرر عشق ، سرداده ،  که شايد بتوان آنرا ( عشق افلاتونی ) يا عشق آميخته با عفاف ، ناميد!

شايد سرگذشت و سيمای عاشقانه ليلی و مجنون برای نخستين بار در شعر پارسی به خامه توانای نظامی ، نقاشی شده باشد ؛ اما روايت وحکايت شيرين به گونه ای ديگر ، قبل ازين در شاهنامه فردوسی، منعکس شده بود.

مثنوی حکمتانه ( تعليمی) ديگر نظامی ، هفت پيکر است ؛ گويا موضوعات اين اثر، از فرهنگ عامه و سنت شفاهی، برداشته شده است . هفت پيکر بيشتر بر حالات و سرگذشت افسانه ای بهرام گور ساسانی ، استوار است.
اسکندر نامه نظامی مشتمل است بر شرفنامه و اقبالنامه و روايتی است بسيار افسانه ای و کمتر تاريخی، از کار و کردار اسکندر يونانی !

نظامی و هنر شاعری او از سوی سخن سنجان، اديبان و ناقدان ، همواره مورد ستايش و پژوهش قرار داشته است. استاد ذبيح الله صفا، اديب نامور ايرانی درين مورد ميگويد : «نظامی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب ، ايجاد ترکيبات خاص و ابداع معانی و مضامين نو،  تصوير جزئيات و دقت در وصف وايجاد مناظر دلپذير و بکار بردن تشبيهات و استعارات مطبوع و نو ، در شمار کسانی است، که بعد از خود ، نظيری نيافته اند...»

نظامی مقارن سال ۵۳۰ هجری از مادری کرد، در گنجه بزاد و گويا همه عمر را درين خطه با زهد وعزلت بسر برد .

واينک ابياتی از ليلی و مجنون :

مجنون چو حديث عشق بشنيد
اول بگريست، پس بخنديد

از جای چو مارحلقه برجست
در حلقه زلف کعبه زد دست

ميگفت گرفته حلقه دربر
کامروز منم چو حلقه بر در

در حلقه عشق، جان فروشم
بی حلقه ی او مباد ، گوشم

يارب به خدايی خدائيت
وانگه به کمال پادشاهيت

کز عشق به غايتی رسانم
کو ماند ، اگرچه من نمانم !

گرچه زشراب عشق مستم
عاشق تر ازين کنم که هستم!


نویسنده: دکتر عارف پژمان - رادیو نوای ایران

در همین زمینه

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML