چکیده ای پیرامون زرتشت و دین او :
مزدیسنا نامِ دینِ پیامبرِ ایرانی، زرتشت اسپنتمان است. مزدَیَسنا صفت است و بمعنای پرستندهٔ اهورامزدا است. مزدا هم همان خدای یگانه‌است. مزدَیَسنا ضدِ دیویَسنا است. دیویَسنا هم بمعنی پرستندهٔ دیو یا دَئِوَ می‌باشد و ضدِ آن واژهٔ وی-دَئِوَ یا ضدِ دیو است. مزدَیَسنا پیرامونِ ۱۲۰۰ (پیش از میلاد) تا ۱۴۰۰ (پیش از میلاد) از سوی پیامبر ایرانی، زرتشت اسپنتمان، پایه‌گذاری شد.
در اینجا میبینیم که نام خدای یگانه که در اسلام الله و در آیین های دیگر با نام های دیگری خوانده می شود در آیین زرتشت به نام اهورمزدا که به معنی سروردانا می باشد خوانده می شود . پس اهورا مزدا به معنی خدای یگانه است.
در پیشگفتاری که ابراهیم پور داود برای کتاب گاتها نوشته است چنین آمده است :
در دین زرتشت خدای یگانه چه نام دارد؟
در دین زرتشت خدای یگانه به نام مزدا اهورا (سرور دانا) شناخته می شود. در گات ها (سروده های زرتشت) گاهی مزدا و اهورا هر یک به تنهایی نیز به کار می روند. در کتیبه هخامنشی به نام اورمزد یا هرمزد هم برمی خوریم.
پیش از ظهور زرتشت ایرانیان و هندی ها گروهی از خدایان آریایی را می پرستیدند. این خدایان قوای طبیعت بودند. اما زرتشت تمام این خدایان را رد کرد. از نظر زرتشت "تمام عظمت و جبروت مختص اهورامزدا است و او آفریننده یکتا و خدای توانا است".
آیا از نظر زرتشت اهریمن در مقابل اهورامزدا است؟
برخلاف تصور برخی، از نظر زرتشت اهریمن در مقابل اهورامزدا قرار ندارد. آنها از دین زرتشت چنین تصور می کنند که اهورامزدا خالق خوبی و اهریمن خالق شر است. در حالی که براساس نظرات زرتشت، اهورامزدا یگانه آفریدگار جهان مادی و سرچشمه همه نیکی ها و خوبی ها است و در مقابل او آفریدگار شر وجود ندارد و"انگره مینو" که همان خرد خبیث است (نام او به تدریج به اهریمن تبدیل شده) و زشتی های جهان به خاطر اوست در مقابل اهورامزدا نیست. بلکه انگره مینو در مقابل "سپنتامینو" است که "خرد مقدس" است.
برای اثبات این گفتار می توان به مناظره ای که میان مانی و موبد ساسانی انجام می پذیرد اشاره کرد . پس از آنکه مانی ادعای پیامبری می کند و خود را واپسین پیامبر می داند ، به دربار شاپور ساسانی می رود تا ادعای خود را آشکارا بیان کند . شاپور فرمان می دهد که موبدان با او به مناظره بپردازند و ببینند ادعای او تا چه اندازه درست است. در این میان موبد در پاسخ به مانی می گوید :
بدو گفت کای مرد صورت پرست
به یزدان چرا آختی خیره‌دست
کسی کو بلند آسمان آفرید
بدو در مکان و زمان آفرید
کجا نور و ظلمت بدو اندرست
ز هر گوهری گوهرش برترست
شب و روز و گردان سپهر بلند
کزویت پناهست و زویت گزند
همه کرده‌ی کردگارست و بس
جزو کرد نتواند این کرده کس
به برهان صورت چرا بگروی
همی پند دین‌آوران نشنوی
همه جفت و همتا و یزدان یکیست
جز از بندگی کردنت رای نیست
اگر اهرمن جفت یزدان بدی
شب تیره چون روز رخشان بدی
از بیت پایانی می توان دریافت که موبدان زرتشتی تا آن زمان به خداوند یگانه باور داشته و هرگز برای او جفتی در شمار نمی آورده اند ، اگر چه ممکن است پس از آن با تحریفاتی که در دین زرتشت صورت گرفت ، اصل و ریشه باورهای زرتشتیان دگرگون شده باشد.
اهورامزدا، انگره مینو (اهریمن) و سپنتامینو، هرکدام چه اثری بر جهان دارند؟
از نظر زرتشت جهان مادی آمیزه ای از بدی در مقابل خوبی، سیاهی در مقابل سفیدی و تاریکی در مقابل روشنی است. ذات مقدس اهورامزدا عاری از این است که انسان را در طول زندگی دچار گرفتاری و زجر و ناخوشی و آزار کند و از او جز سود و نیکی چیزی سر نمی زند. هرچه زشتی در جهان است به خرد خبیث منسوب است. سپنتامینو که خرد مقدس یا قوای نیکی است از آن اهورامزدا است و در مقابل آن انگره مینو یا خرد خبیث و قوای زشتی قرار دارد. جهان هم در واقع محل زد و خورد میان قوای خوبی و بدی است.
در چنین جهانی وظیفه انسان چیست؟
از نظر زرتشت جهان عبارت است از نبرد جاودانی خوبی و بدی. آرزوی هر کسی هم باید این باشد که دیو بدی مغلوب شود و راستی و خوبی پیروز شود. وظیفه انسان در این دنیا این است که بکوشد از بهشت و بخشایش اهورامزدا بی بهره نماند و بکوشد که به لشکر دروغ شکست وارد شود.
زرتشت در قطعه هشتم یسنا 30 می گوید:"کشور جاودانی (بهشت) از آن کسی خواهد بود که در زندگانی خویش با دروغ بجنگد و آن را در بند نموده به دست راستی بسپرد".
اساس دین زرتشت چیست؟
"هومت و هوخت و هوورشت" یعنی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک از خصوصیات دین زرتشت است.
نظر زرتشت درباره زندگی دنیوی چیست؟
زرتشت به زندگی دنیوی بی اعتنا نیست. در قطعه 11 یسنا 34 می گوید:"آری ای مزدا از پاداش گرانبهای تو در همین جهان کسی بهره مند شود که در کار و کوشش است و چهارپایان و ستوران را می پروراند". زرتشت عقیده دارد که نباید تسلیم عفریت خشکی شد. باید فرشته زمین را یاری کرد. کوشش دایمی برزیگران (کشاورزان) سبب پیروزی فرشته زمین می شود. زرتشت به آبادکردن زمین و کشت و زرع اهمیت زیادی می دهد و از بیابان نوردی و چادرنشینی روگردان است. او می خواهد که مردم به زراعت بپردازند و گاو و گوسفند بپرورانند. چراکه تمدن با زندگی ایلی و صحراگردی نمی سازد.
براساس تعالیم زرتشت پاداش ایزدی چه در این جهان و چه در سرای مینوی تنها در مقابل تسبیح و ستایش و نماز داده نمی شود. بلکه باید کار هم کرد. کاری که برای خود و دیگران آبادی به همراه بیاورد. همچنین نمازگزاردن و در زندگانی کار و کوشش کردن هم کافی نیست. بلکه اندیشه هم باید پاک باشد و هیچ وقت خیال زشت از مغز آدم نگذرد. در واقع اندیشه نیک سرچشمه همه خوبی های دنیا است.
نظر زرتشت درباره قیامت، صراط و بهشت و دوزخ و برزخ چیست؟
براساس آیین زرتشت خود زرتشت موظف است تا زمان رستاخیز پندار و گفتار و کردار مردم را در گنجینه اعمال نگهداری کند. در روز حساب هم آن چه بدی و خوبی در طول زندگانی انسان از او سر زده سنجیده می شود. اگر در ترازوی اعمال کفه خوبی سنگین تر شد، این به معنی پیروزی راستی و شکست دروغ است. خود زرتشت نیز داور محکمه اهورامزدا است.
پس از آن هنگام گذشتن از "پل چنوات" است که این پل روی رودی از فلز گداخته برافراشته شده. نیکوکاران خوش و خرم از روی این پل می گذرند و به کشور جاودانی و بارگاه اهورامزدا وارد می شوند و به پاداش وعده داده شده می رسند و آن چه که در جهان خاکی آرزوی داشتن آن را داشتند به آنها بخشیده می شود. اما اگر در روز اماره (حساب) بدی شخص بیشتر باشد، انسان گناهکار هنگام عبور از پل چنوات در رود عمیق فلز گداخته سرنگون می شود و به کوخ دیو و کلبه دروغ می رود. اگر بدی و خوبی فرد یکسال شود نه از بخشایش بهره مند می شود و نه از شکنجه جهنم در آزار می شود. بلکه جای او سرایی است به نام برزخ است که در پهلوی به آن "همستکان" نام داده اند که به معنی "جاودان آرام" و "همواره یکسان" است. این جا جای کسانی است که در طول زندگانی خویش در تردید زندگی می کردند.
چرا پیروان زرتشت به سوی آتش عبادت می کنند؟
هر یک از آیین گزاران بزرگ برای پرستش خدای یکتا قبله یا پرستش سویی معین کرده تا در هنگام نیایش با خداوند رو به سوی آن کنند تا اولا هنگام نماز گروهی قانون و ترتیب خاصی باشد . ثانیا با نگاه کردن به یک سمت و یک نقطه تمام قوای فکری پرستش کننده یکجا متمرکز شده و بدینوسیله بتواند بر خیالات نفسانی غلبه نماید .
تعيين قبله از سوی پيامبران به همين منظور بوده در حالی همه ميدانيم خداوند يکتا همه جا حاضر بوده و در هر زمان در کنار ما است . قبله مسلمانان کعبه است و بعلاوه شيعيان مهری را که از خاک تربت است جلو خود می گذارند و به عبادت می پردازند . ساختمان کليسای عيسويان طوری است که محراب کليسا رو به مغرب است. در نتيجه عيسويان هنگام نماز در کليسا رو به شرق و خارج از کليسا مقابل عکس عيسی و حضرت مريم و يا صليب مقدس به پرستش می پردازند .
کليميان نيز هنگام نماز اورشليم را مکان مقدسی برای تعيين قبله می دانند .
پرستش سو ( قبله ) زرتشتيان نور و روشنايی می باشد بهر شکلی که تجلی نمايد خواه اين نور از خورشيد و ماه باشد يا از شعله آتش و يا چراغ فروزان ، بعلاوه بر زرتشتيان امر شده است که چهار آخشيج را که عبارت از آتش و آب و باد و خاک باشد احترام بگذارند .
با اين وجود عده ای که از فلسفه مزديسنا ( زرتشتيان ) آگاهی نداشتند را بر آن داشت که زرتشتيان به خطا آتش پرست خوانده شوند با اين تفاصيل از انصاف به دور است که زرتشتيان آتش پرست خوانده شوند ، زيرا زرتشتيان به دستور اشو زرتشت تنها اهورا مزدا ( خداوند ) يکتا را سزاوار و شايسته پرستش می دانند .
جایگاه آتش در دین زرتشتی :
در دین زرتشتی نیز مانند دین ودایی، مهم‌ترین عنصر در تشریفات و مراسم مذهبی؛ آتش مقدس است. آتش یا آذر نمادی از نور خرد و دانش است. آتش در آسمان به سان خورشید می‌درخشد، در فضا چون آذرخش می‌فروزد، و در زمین از سایش دو چوب خشک پدید می‌آید. آذر در مزدیسنا یکی از بزرگ‌ترین داده‌های اهوره‌مزداست و میانجی میان آفریدگان و آفریدگار است و هم‌اوست که نیایش‌ها و دعاهای مردمان را به بارگاه اهوره‌مزادا می‌رساند (یسنا ۳۶:۱:۲:۷۷) در یسنا، چندین دفعه آتش پسر اهوره‌مزدا خوانده شده‌است و از پنج نوع آتش نام رفته‌است: آتش بهرام، آتش تن مردمان و چهارپایان، آتش رستنی‌ها، آتش ابرها، آتش گرزمان (یسنا:۱۱)
برپایه نوشتار بالا دیدگاه دیگری نمایان می شود که نشان می دهد در دین زرتشت آتش جایگاه مقدسی دارد و ادعای فرستادن دعا و نیایش به سوی آتش و... تحقق می یابد ! اما نکته مهم این است که هرگز دعا و نیایش به سوی آتش فرستاده نمی شود و در واقع آتش را نوعی واسطه میان خدا و آدمی می دانند .
در شریعت اسلام هیچ چیزی به جز وحی و ... واسطه میان انسان و خدا نیست اما در آنجا نیز می بینیم که مسلمانان دعا و نیایش خود را در واقع به واسطه مقدسات به خداوند می رسانند که می توان مهر نماز .تصبیح و ... را نام برد .
نکته : پرستش آتش به معنی نگهداری از آتش است .
بررسی پایانی:
بنابراین ازین نوشتارهای گوناگون می توان دریافت که زرتشتیان خدای یگانه را با نام اهورامزدا ستایش و پرستش می کنند و آفرینش جهان را از او می دانند . اما همانگونه که در آیین های دیگر مقدساتی وجود دارد در دین زرتشت هم آتش مقدس شمرده می شود . از آنجا که زرتشت جزو پیامبران الهی بوده پیامبران الهی وظیفه ای جز آگاهی مردم از وجود خدای یگانه نداشته اند. گروهی گمان می کنند فراخوان پذیرش اسلام برای ایرانیان از سوی پیامبر اسلام به این دلیل بوده است که زرتشتیان خداپرست نبوده اند در حالی که چنین نیست و پیامبر بنا بر وظیفه ی خود می بایست هم مشرکان و کافران و هم پیروان دین های پیشین را به دین نوین (اسلام) فرا بخواند،(همانگونه که یهودیان و مسیحیان را هم به پذیرش اسلام فراخواند ) زیرا دین های پیشین دچار کژی و دستکاری شده بودند و نیاز به یک بروزرسانی و تکامل داشتند .
در شاهنامه چنین آمده است:
نیا را همی بود آیین و کیش
پرستیدن ایزدی بود پیش
نگویی که آتش پرستان بدند
پرستنده پاک یزدان بدند
بدان گه بدی آتشی خوبرنگ
چو مر تازیان راست محراب سنگ
..............
گردآوری و پژوهش : مهدی زیدآبادی نژاد