کریم خان زند , شهریاری فرهنگ دوست
- توضیحات
- دسته: بزرگان ایران
- بازدید: 6043
زندگی نامه
کریمخان زَند (۱۱۹۳ – ۱۱۶۳ ه.ق) (حکمرانی : ۱۱۷۹ - ۱۱۹۳ ه.ق) که خود را وکیل الرعایا میخواند و نه پادشاه، یک ایلیاتی بانفوذ از طایفه زند بود که به فرمانروایی ایران رسید و بنیانگذار پادشاهی زندیان شد .کریمخان توانست پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخشهای مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، صادق خان، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ ق . بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این راه، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی دریای پارس مسلم گرداند .
او را نیکوترین فرمانروا پس از تازش اعراب به ایران دانستهاند. کریمخان از طایفه زند بود. پدرش «ایناق خان» نام داشت و رئیس ایل بود. کریم خان در آغاز یکی از سربازان سپاه نادرشاه افشار بود که پس از مرگ نادر به ایلش پیوست. کم کم با سود بردن از جو به هم ریخته پس از مرگ نادر کریمخان نیرویی به هم زد و پس از چندی با دو خان بختیاری به نامهای ابوالفتح خان و علیمردان خان ائتلافی فراهم ساخت و کسی را که از سوی مادری از خاندان صفوی میدانستند، به نام ابوتراب میرزا را به شاهی برگزیدند. در این اتحاد علیمردان خان نایبالسلطنه بود و ابوالفتح خان حاکم اصفهان و کریمخان نیز سردسته سپاه بود. اما چندی که گذشت علیمردان خان، ابوالفتحخان را کشت و بر دیگر همراهش کریمخان هم شورید ولی سرانجام پیروزی با کریمخان بود. چندی هم با محمد حسن خان قاجار دیگر مدعی پادشاهی ایران درگیر بود که سرانجام سربازانش محمد حسن خان را در حالی که رو به گریز بود کشتند. او بازمانده افغانهای شورشی را نیز یا تار و مار کرد و یا آرام نمود. سر انجام با لقب وکیل الرعایا (نماینده مردم) در ۱۷۵۰ به فرمانروایی بخش بزرگی از ایران به جز خراسان رسید که آن را به احترام نادرشاه در دست نوه او شاهرخشاه باقی گذاشت .
پادشاهی آرام و مردم دوست
کریمخان بسیار هوشمند و باتدبیر بود و به آرامش و رفاه مردم اهمیت میداد و به دانشمندان ارج میگذاشت. وی کارخانههای چینیسازی و شیشهگری در ایران احداث کرد. صنایع و بازرگانی در دوره وی رونق فراوان یافت. با این وجود غربیان وی را «پادشاهی بزرگ» نمیدانستند چرا که در دورهٔ زمامداری او بهایشان امتیازی داده نشد؛ البته او خود نیز چنین ادعایی نداشت و خود را وکیل الرعایا میخواند. کریمخان با توجه به پیشهاش که سرپرستی ایل بود از نزدیک با مشکلات مردم آشنا بود و سپس سپاهیگری آن هم در ارتش نادری، که درگیر جنگهای پیاپی بود به او نشان داد که بار جنگ های پیاپی به دوش خراج مردم است؛ پس، بیشتر آرامش و درگیر نکردن کشور در درگیریها را میپسندید تا مبادا آشوب و یا جنگی به کشور و مردم آسیب برساند .
نمایی از مجلس کریمخانی
تنها جنگ دوران فرمانروایی کریمخان، جنگ بصره و ستاندن این شهر از عثمانیان بود. او در این جنگ به دلیل بدرفتاریها و اخاذی از بازرگانان ایرانی توسط حاکم بصره درگیر شد. در زمان او بندر بوشهر مرکز تجارت و داد و ستد شد. کریم خان از انگلیسیها دل خوشی نداشت و همیشه میگفت که انگلیسیها میخواهند ایران را مانند هند کنند؛ بنابراین با دیگر کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و هلند به امور بازرگانی میپرداخت .
در زمان کریمخان چند آشوب کوچک از جمله طغیان میرمهنا دزددریایی معروف خلیج فارس و شورش حسینقلی خان جهانسوز رخ داد اما در کل در زمان او مردم ایران روی آرامش دیدند .
کوشش های فرهنگی کریم خان
کریمخان زند شهر شیراز را پایتخت خود ساخت و بناهای بسیار زیبایی از خود در این شهر به یادگار گذاشت که از آن جمله میتوان به حمام وکیل، بازار وکیل، ارگ کریمخان و مسجد وکیل اشاره کرد .
نمایی از ارگ کریمخانی شیراز
از دیگر اقدامات سازنده وی ساخت باغ نظر، ساخت بنای باغ جهان نما، ایجاد دیوار و عمارت براي بقعه چهل تنان، سنگ قبر شاه شجاع، ایجاد حصار و گذاشتن سنگ مرمر برای آرامگاه حافظ، همچنین ساخت امارتی برای آرامگاه سعدی و روانه کردن آب رکن آباد به سوی شهر می توان نام برد. او به خوشنويسي، نقاشي و موسيقي نیز توجه ويژه داشت.
نمایی از بنای باغ جهان نما - ساخته شده بدست کریم خان
درگذشت کریم خان
کریمخان در ۱۱۹۳ هجری قمری (۱۷۹۹ میلادی) درگذشت. پس از مرگش او را درعمارت کلاه فرهنگی شیراز به خاک سپردند اما آقا محمد خان قاجار در سال ۱۲۰۶ شمسی به دلیل کینه توزی دستور نبش قبر وی را داد و استخوان های او را به کاخ گلستان منتقل کرد ولی سرانجام در زمان پهلوی اول استخوان ها نبش قبر گردید و به شیراز برگردانده شد. فرزندان او هفت تن، چهار پسر و سه دختر بودند.پس از مرگش بزرگترین پسرش ابوالفتحخان به فرمانروایی رسید.
آرامگاه کریم خان زند در موزه پارس شیراز
..................................
بن مایه نوشتار :
طباطبایی، جواد . تأملی دربارهٔ ایران، جلد نخست، دیباچهای بر نظریهٔ انحطاط ایران . نشر نگاه معاصر.تهران. چاپ پنجم. ۱۳۸۵ . ISBN 964-93579-1-2
نوایی، عبدالحسین. کریم خان زند
کریم خان زند، جان رپری، ترجمه محمد علی ساکی
دیدگاهها