كرمان با 1755 متر ارتفاع از سطح دريا شرايط مطلوبي براي رشد گياهان دارويي دارد. اين استان با داشتن هر چهار فصل سال مي‌تواند در توليد گياهان دارويي پيشتاز باشد و در حقيقت ظرفيت باروري گياهان دارويي و معطّر در استان كرمان از ديگر محصولات آن همچون پسته و خرما بيشتر است.
برخي از گياهان دارويي بيشترين سطح زير كشت و استفاده را در كرمان دارند به طوري كه هر جا نامي از اين گياهان به ميان مي‌آيد ذهن سريعاً به سمت كرمان مي‌رود.
طبّ سنّتي و عطاري‌ها جزيي جدانشدني از زندگي مردم كرمان است به طوري كه در هر كوي و برزنِ شهر كرمان يك دكان عطاري با عطر و بويي ويژه به چشم مي‌خورد.
به طور كلي اين گياهان نه تنها مصرف و نگهداريشان در خانواده‌هاي كرماني نفوذ كرده بلكه تجارتي ريشه‌دار در اين بخش در كرمان شكل گرفته است. اين گياهان توسط عشاير يا ديگر افراد جمع‌آوري مي‌شود و به فروش مي‌رسد كه البته سود قابل توجهي دارد.
استان كرمان رويشگاه 300 نوع گياه دارويي است كه برخي از اقلام آن ويژه اين استان است.
از جملة گياهان دارويي ويژه كرمان مي‌توان به نغُوزه، زيره كرمان (زيره جزو سوغات كرمان نيز هست) اشاره كرد.
اقليم كرمان براي رشد انواع گياهان دارويي مناسب است و برخي از اين گياهان به صورت خودرو نيز در دشت‌ها و بيابان‌ها رشد و نمو مي‌كنند.
از اين پتانسيل استان كرمان به خوبي مي‌توان براي توسعه و رشد اقتصاد عشاير و روستائيان استفاده كرد. البته بايد به برداشت بي‌رويه، خشكسالي و چراي دام به عنوان عوامل اصلي در ضربه به اين پتانسيل در كرمان توجه داشت.
اين عوامل تهديدي جدي در روند رويش گياهان دارويي كرمان به شمار مي‌آيند و در حقيقت بايد به صورت هدفمند كشت گياهان دارويي دنبال شود و از اين سرمايه بومي نهايت استفاده را برد تا به عنوان يك صنعت بومي شكل گيرد. رزماري، اسطوخودوس، گشنيز، رازيانه، زيره سبز، روناس، حنا، وسمه، ختمي، آويشن، بادرنجبويه و گاوزبان از مهمترين گياهان دارويي اين استان است كه بيشتر در شهرستان‌هاي كرمان، بافت، كوهبنان، راور، شهربابك، زرند، رفسنجان، شهداد و بم برداشت مي‌شود و جا دارد خوانندگان نيز بيش از پيش با خواص و كاربرد اين گياهان آشنا شوند.
رزماري (اِكليل كوهي) :
اين گياه با گل‌هاي سفيد، صورتي، بنفش و آبي مي‌رويد و از برگ‌هاي تازه و خرد شده آن به دليل داشتن اسانس و روغن در تهيه سالاد و غذاها استفاده مي‌شود. پودر برگ‌هاي خشك آن به تنهايي يا به همراه ادويه به عنوان چاشني در پخت غذاها به كار مي‌رود. اين گياه اثر ضدعفوني‌كننده و معرق دارد و جريان خون را در اندام‌هاي شكمي افزايش مي‌دهد و در تحريك ميزان ترشح شيره‌هاي گوارشي و صفرا بسيار مفيد است. رزماري براي معالجه رماتيسم، فلج و سُستي اعضا، تشنج و اختلالات عصبي و تنفسي و همچنين نارسايي كبد و كيسه صفرا مفيد و مؤثر است.
اين گياه در كشورهاي اروپايي جايگاه ويژه‌اي در آشپزخانه‌ها دارد و در تهيه سس‌ها و پخث غذاهاي گوشتي استفاده مي‌شود. مصرف اين گياه سبب گشادي رگ‌ها و تقويت گردش خون مي‌شود و به صورت خوراكي در درمان اضطراب، سردرد، ميگرن و فشارخون و به صورت موضعي براي درمان رماتيسم استفاده مي‌شود ولي در برخي افراد ممكن است سبب حساسيت پوستي شود و حساسيت به نور ايجاد كند و زيادي مصرف آن موجب تشنجات صرع مي‌شود.
* اسطوخودوس ـ اين گياه خودرو آرامش‌بخش است و با مخلوطي از تخم خربزه، زنجبيل، مغز پسته، نخودچي و ميخك از داروهاي گياهي پرخواص به شمار مي‌آيد كه براي رفع بيخوابي، سرگيجه، بيماري اعصاب، دندان درد، نفخ، خشكي، تقويت حافظه و ناتواني كهنسالي مفيد است.
* زيره سياه ـ اين گياه از نوع علفي است كه ارتفاع آن به 40 سانتي‌متر مي‌رسد و شامل زيره سياه، سبز و كوهي مي‌شود. پودر ميوه اين گياه كه به شكل بيضي است به عنوان طعم‌دهنده در تهيه غذاهاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
زيره سياه و سبز هر دو طبيعتي گرم و خشك دارند و سرشار از ويتامين‌ها هستند. زيره تقويت‌كننده و نيروبخش بدن است و خاصيت آن اگر با عسل مخلوط شود افزايش مي‌يابد و در درمان اختلالات گوارشي و نفخ و ترش كردن معده مؤثر است. خوردن آن براي رفع بيماري ضعف اعصاب نيز توصيه مي‌شود ولي مصرف زياد آن سبب زردي رنگ چهره مي‌شود.
* گشنيز ـ اين گياه نيز از نوع علفي است و به صورت تازه‌خوري و يا در تهيه خورش و آش استفاده مي‌شود.
ميوه آن به عنوان دارو مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين گياه به هضم غذا كمك مي‌كند و جوشانده آن تسكين‌دهنده سيستم اعصاب است و از دم كرده آن براي باز شدن صدا و درمان گلودرد، سرماخوردگي، حالت تهوع، بيماري ديابت و كم كردن كلسترول خون و تسكين دردهاي مفصلي استفاده مي‌شود.
* رازيانه ـ اين گياه دو ساله است كه طول ساقه آن به 2متر نيز مي‌رسد. رازيانه بيشتر به شكل خودرو در كوه‌هاي شمال غرب ايران مي‌رويد و تخم آن صادر مي‌شود.
اين گياه عطري ملايم دارد و ميوه آن داراي اسانسي روغني است. دانه‌هاي رازيانه آرام‌كننده دل‌درد است. دم كرده تخم رازيانه شير مادران را زياد مي‌كند و اسپاسم و قولنج كليه و روده را برطرف مي‌كند.
براي اسهال و يبوست نيز مفيد است در درمان بيماري‌هاي مجاري ادراري و ديابت توصيه مي‌شود. چنانچه موهاي چرب با اين دم كرده شسته شود چربي زياد پوست برطرف مي‌شود و موها درخشان خواهد شد. رازيانه در تهيه صابون‌هاي عطري و نوعي ادكلن، خميردندان و مربّا نيز به مصرف مي‌رسد.
* حنا ـ اين گياه درختچه‌اي بلند با برگ‌هاي بيضي و نوك‌تيز است كه ارتفاع آن به 5 تا 6 متر مي‌رسد و در مناطق گرمسيري مي‌رويد. حنا خاصيت آنتي‌بيوتيك دارد و گل‌هاي آن خواب‌آور است.
گل‌هاي اين ماده در كشور هند و چين براي درمان جذام، يرقان و شوره سر استفاده مي‌شود. جوشانده ريشة حنا براي درمان سينه درد و برونشيت مناسب است. برگ حنا نيز به صورت ضماد براي ناراحتي‌هاي پوستي استفاده مي‌شود.
از پودر برگ حنا براي تقويت موي سر و رنگ كردن آن استفاده مي‌شود.
* گز شهداد ـ اين گياه به شكل درختچه با ارتفاع 5 تا 10 متر عمدتاً در مناطق استپي و شوره‌زار مي‌رويد.شيرابه مترشحه از ساقه‌هاي جوان درختچه گز را اصطلاحاً گز انگبين مي‌نامند اين شيرابه بر اثر نيش حشره‌اي در روي ساقه گياه به بيرون تراوش مي‌كند و داراي موادي قندي است.اين شيرابه سفيد رنگ با طبعي خنك در درجه حرارت بالاي فصل تابستان منطقه شهداد شروع به تراوش مي‌كند.
پوست آن تقويت‌كننده معده و اشتها‌آور است و گرد آن در مداواي زخم‌هاي مرطوب به كار مي‌رود. ريشه گز در درمان جذام، ورم طحال و گرفتگي و انسداد مجاري طحال و كبد و يرقان استفاده مي‌شود و دم كرده برگ آن براي تقويت لثه و دندان مفيد است. از دم كرده گل و دانة گز نيز براي نرم كردن و كوچك كردن طحال استفاده مي‌شود. اين گياه در شيريني‌سازي نيز كاربرد دارد.
* آويشن ـ گونه‌هاي مختلف آويشن مطبوع‌كننده و طعم‌دهنده است. همچنين ضدسرفه، نفخ، ميكروب و قارچ و اسپاسم است و به عنوان فرآورده‌هاي دهاني مورد استفاده قرار مي‌گيرد و جويدن آن در تسكين درد دندان مؤثر است.
گزارش: الهام حرّي - روزنامه ی اطلاعات
مهدی زیدآبادی نژاد
