ساري مرکز استان مازندران از بزرگترين شهرهاي ناحيه شمالي ايران است. بنيان و نامگذاري بناي ساري مرکزاستان مازندران را به طوس بن نوذر نسبت مي‌دهند که در قرن اول هجري به دست فرخادبن دابويه تجديد بنا شده است. ريشه نام ساري نامشخص است. چند گمانه‌زني غير علمي در اين مورد وجود دارد از جمله: يونانيان باستان آن را زادراکارتا، پايتخت تمدن هيرکانيا، ذکر مي‌کنند، اشپيگل شرق?شناس و نئونازيست آلماني آورده که نام ساري کنوني برگرفته از نام قوم سائورو بوده که پيش از آمدن اقوام آريايي به ايران در شهر باستاني اسرم، که هم اکنون نام دهي در 10 کيلومتري ساري است، زندگي مي‌کرده‌اند. ادوارد پولاک گمان دارد که نام ساري دگرگوني واژگاني سادراکارتا است. دکتر اسلامي نيز در کتاب خويش نوشته که احتمال آنکه زادراکارتا از نام زردگرد، باشد نيز وجود دارد. در کتاب تاريخ باستان نام سارو به معني شهر زرد براي ساري به کار مي‌رود، که دليل آن را وجود درختان متعدد مرکبات بويژه نارنج و ليمو مي‌داند. همچنين ذکر مي‌کند که احتمالا زادراکارتا و سارو يکي هستند.
از اواخر دوره ساسانيان تا اوايل دوره صفويان شهر ساري پايتخت دو سلسله باونديان و قارنونديان بود. سلسله قارنونديان در زمان هارون‌الرشيد با مرگ مازيار برافتاد ولي باونديان تا 750 هجري در ساري و فريم حکومت مي‌کردند. در اين سال حکومت تازه بنيان کياهاي جلال باونديان را سرنگون کرد و در ساري مستقر شد. ولي مردم از اين شاهان زورگو راضي نبودند بنابراين مرعشيان و سپس صفويان به اين شهر دست يافتند. شاهان صفوي به اين شهر علاقه‌مند شدند و در زمان ايشان پايتخت تابستاني صفويان در فرح‌آباد ساري بود. پس از صفويان ساري به دست نادرشاه افتاد. وي به خاطر نزديکي با مردم بابل اين شهر را مرکز مازندران ناميد. پس از مدتي دوباره قاجاريان مرکزيت را به ساري برگرداندند و تا کنون ساري مرکز استان مازندران مانده‌است.
*موقعيت جغرافيايي و زبان
شهر ساري واقع در کوهپايه‌هاي رشته کوه البرز داراي دو بخش کوهستاني و دشت است. از درون شهر ساري رودخانه تجن عبور مي‌کند. اين رود در شرق ساري جريان دارد.اين رودخانه از سه شاخه اصلي زارم رود در شمال و شاخه اصلي تجن در مرکز و شاخه سفيد رود در جنوب حوزه آبريز تشکيل مي‌شود و افزون بر آنها در مسير خود ريزابه‌هايي مانند دره ببرچشمه، پلاروي، شيرين رود، سالار دره، آب تيرجاري و جز آنها را دريافت مي‌دارد.
آب و هواي شهر ساري در تابستان‌ها معتدل و نمناک و در زمستان‌ها نسبتا سرد و خشک است.
زبان عمده مردم ساري تا دوره صفويان فقط زبان طبري (مازندراني) بود ولي با از بين رفتن سلسله باونديان که حامي زبان طبري بودند، اين زبان از رسميت افتاد و زبان فارسي جايگزين آن شد. تا پيش از سقوط باونديان زبان مازندراني با خط پهلوي نگاشته مي‌شد و هنوز هم در گنبد لاجيم يا رسکت نمونه آن موجود است.
* جاذبه‌هاي گردشگري
عمارت کلبادي: اين مکان زيبا و قديمي واقع در مرکز شهر ساري که در حال حاضر محل اداره ميراث فرهنگي است، پيشينه‌اي 120 ساله دارد. ويژگي‌هاي اجزاي معماري آن همچون اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشين، گرمابه، اصطبل، حياط و هنر به‌کار رفته بر روي پنجره‌ها و ارسي‌ها و آراستن آنها با شيشه رنگي در نوع خود بي مانند است.
حمام وزيري: اين بنا نيز در مرکز شهر ساري و در کنار خانه کلبادي قرار دارد و از نظر نوع معماري، مصالح و ويژگي‌هاي ساختماني از ابنيه ديدني و مشهور مازندران به شمار مي‌رود. اين بنا از دوران قاجاريه به يادگار مانده است.
مجموعه تاريخي فرح‌آباد: اين مجموعه در 28 کيلومتري شمال شهر ساري و در ورودي خزر آباد و در 3 کيلومتري ساحل درياي مازندران قرار دارد.
اين مجموعه شامل مسجد، پل و ديوارهاي بر جاي مانده از يک کاخ سلطنتي است که به دستور شاه عباس صفوي ساخته شده و تفرجگاه ساحلي صفويان بوده است. مسجد اين مجموعه با ايوان‌هاي بلند، شبستان‌ها. حجره‌هاو مناره‌ها از مهمترين بناهاي تاريخي استان مازندران به‌شمار مي‌رود.
دروازه‌هاي ساري :ساري در گذشته داراي چهار دروازه در چهار سمت شهر بوده که عبارت بودند از: دروازه بابل، دروازه گرگان، دروازه فرح آباد و دروازه نوباغشاه.
برج رسکت: اين برج در 40کيلومتري جنوب غرب شهر ساري قرار دارد و مسير دسترسي به آن از ساري آغاز شده و پس از گذر از دو راهي کياسر و سد سليمان تنگه به سوي غرب منحرف مي‌شود که بيشتر بخش‌هاي آن آسفالته است. اين بناي آجري در بخش دودانگه ساري قرار دارد و رايه‌هاي آن شامل مقرنس کاري دو کتيبه آجري به خط کوفي و پهلوي ساساني است. احتمالاً مقبره يکي از شهرياران آل باوند بوده و مربوط به سده پنجم هجري قمري است.
امامزاده عباس(ع): اين امامزاده در حاشيه شمالي ورودي شرقي شهر ساري واقع شده و از نظر شيوه معماري، گنبد هرمي شکل و صندوق چوبي نفيس، يکي از بناهاي معروف استان مازندران است. تاريخ ساخت آن 897 هجري قمري است و چهار امامزاده بنام‌هاي عباس و زيد و محمد و حسن(ع) در آن مدفون هستند.
امامزاده جبار(ع): اين امامزاده در جنوب شرق شهرستان ساري درکيلومتر 5 جاده ساري به نکا پشت پارک جنگلي شهيد زارع در شرق روستاي خارکش واقع است و از نوادگان امام موسي کاظم(ع) به شمار مي‌آيد.
برج سلطان زين‌العابدين: اين بنا با گنبد مخروطي هشت‌ترک از نظر نوع معماري و تزئينات کاشيکاري و در و صندوق چوبي نفيس، جزو مهمترين بناهاي تاريخي ساري به‌شمار مي‌رود.
*پارک‌هاي جنگلي
پناهگاه حيات وحش دشت‌ناز: اين محوطه زيبا با 55 هکتار وسعت در 35 کيلومتري شمال شرق ساري قرار دارد و براي دسترسي به آن در 12 کيلومتري ساري به بهشهر در سه‌راهي اسلام‌آباد از جاده اصلي جدا شده و پس از گذر از مسافت 23 کيلومتري به اين مکان خواهيم رسيد. فضاي جنگل جلگه‌اي آن از سال 1346 به صورت محل تکثير گوزن زرد خالدار ايراني در آمده‌است. دوستداران طبيعت و حيات وحش دراين پناهگاه تنها با مجوز سازمان محيط زيست مي‌توانند به تماشاي گوزن و پرندگان زيبا همانند قرقاول و کبوتران بپردازند.
پناهگاه حيات وحش سمسکنده: اين منطقه با 1000 هکتار مساحت در 10 کيلومتري جنوب شرق ساري واقع شده است. براي دسترسي به آن بايد فاصله ساري تا سمسکنده راپيمود و سپس با گذشتن از يک جاده روستايي به درون محوطه راه يافت.پوشش گياهي آن گونه‌هاي جنگلي و جلگه‌اي است و بخشي از آن مانند دشت‌ناز به عنوان زيستگاه گوزن زرد ايراني مورد بهره‌برداري قرار گرفته‌است.
پارک جنگلي شهيد زارع: پارک جنگلي شهيد زارع در 3 کيلومتري شرق شهر ساري و در حاشيه جاده ساري به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپه‌هاي جنگلي کم ارتفاع در دامنه البرز، بسيار زيبا و چشمگير است. اين پارک نيز داراي امکاناتي براي ماندن کوتاه مدت گردشگران است. به‌ويژه بهترين مکان براي کساني است که مي‌خواهند به‌صورت رايگان شب اقامت داشته باشند.
پارک جنگلي ميرزاکوچک خان:اين پارک زير نظر سرجنگلداري ساري اداره مي‌شود و در کيلومتر 18 جاده آمل به تهران واقع شده‌است. درحال حاضر اين پارک مورد استفاده مسافران بين راهي و شهروندان آملي قرار مي‌گيرد و داراي امکانات تفرجگاهي مانند: آلاچيق، آب آشاميدني، اجاق، ميزو نيمکت است. اين پارک در روزهاي تعطيل مورد استفاده اهالي شهرهاي همجوار مانند آمل و بابل قرار مي‌گيرد. رودخانه هراز که از ضلع شرقي اين پارک مي‌گذرد، جلوه ويژه‌اي به آن بخشيده‌است.
*درياي مازندران
درياي مازندران با وسعتي حدود 438 هزارکيلومتر مربع بزرگترين درياچه کره زمين به شمار مي‌رود که از طريق رود ولگا و ولگا - دن به درياي سياه و درياي بالتيک راه داردوبنادر درياي مازندران را به بنادر شمالي وجنوبي اروپا متصل مي‌کند.
عمق اين دريا از شمال به جنوب افزايش يافته به طوريکه عمق نواحي شمالي از 16متر تجاوز نکرده و درجنوب و جنوب غربي عميق‌ترين نقطه آن به 1000 مترمي رسد. 80 درصد آب ورودي درياي خزر از طريق رود ولگا تامين مي‌شود. طول درياي خزر حدود 1205 کيلومتر و عرض متوسط آن 554 کيلومتر است. طول سواحل ايران دراين دريا از خليج حسينقلي تا آستارا به 995 کيلومتر مي‌رسد که استان‌هاي گيلان و مازندران و بخشي از گلستان را در برمي گيرد.
درياي خزر در 35 کيلومتري شمال شهر ساري واقع است. اين شهربه‌وسيله بولوار و جاده زيباي فرح‌آباد با ساحل ارتباط دارد.
*سد و آب انبارهاي ساري
سد سليمان تنگه: اين سد در 45 کيلومتري جنوب غرب ساري در نزديکي روستاي افراچال در منطقه‌اي کوهستاني و سر سبز واقع شده‌است. در اين سد امکانات قايقراني و اسکي روي آب براي گردشگران فراهم است. دهکده آرامش، تاج سد، اسکله شيرين رود و قهوه خانه تلاونگ از جمله مکان‌هاي تفريحي سد سليمان تنگه يا همان سد شهيد رجايي هستند.
ساري پنج آب انبار معروف داشت که هم اکنون بناي سه آب انبار آن موجود است.
آب انبار ميرزا مهدي:اين بنا واقع در مرکز شهر ساري مربوط به دوران افشاريه يا زنديه است. منبع اصلي به وسيله پلکاني به پاي شير و انبار آب دسترسي دارد. پلان آن گرد و با گنبد هلالي است که همه آن با آجر و ملات ساخته شده و در بخش دوگاني گنبد دريچه‌هايي براي فراهم آوردن روشنايي درون آب انبار تعبيه شده است.
آب انبار نو: اين آب انبار نيز در مرکز شهر ساري و در بافت قديمي در نزديکي خيابان قارن کنوني قرار دارد. آب انبار نو از نظر نوع کاربري همچون آب انبار ميرزا مهدي است.بلنداي آن از کف آب انبار تا سقف آن 21/40 متر است.
*آموزش
نخستين مدارس مازندران در دوره تسلط علويان طبرستان بر ساري به شکل مکتب خانه‌اي ساخته شد. اين مدارس ابتدا ويژه پسران بود و فقط فقه و مسائل ديني در آن تدريس مي‌شد.
نخستين مدرسه مدرن شهر ساري در سال 1284 خورشيدي توسط جمعي از سياسيون ساري تأسيس شد. اين مدرسه در سال بعد با پشتيباني لطفعلي خان ميرپنجه سالار مکرم (سردار جليل) سالاريه خوانده شد. مدرسه سالاريه با 70 نفر دانش?آموز آغاز به کار کرد. اين مدرسه داراي سه کلاس ابتدايي، سطحي يا فارسي و علمي بود. در 4 بهمن 1300خورشيدي نيز نخستين مدرسه دخترانه ساري با نام تربيت بنات،گشايش يافت.
*بازار
درساري همانند برخي از شهرهاي شمالي ايران بازارهاي دوره‌اي برگزار مي‌شود.شنبه بازاردر تقاطع کارمندان و آزادي،يکشنبه بازار در بخش هشت (خيابان قره جه)، دوشنبه بازار در خيابان وصال (ساري کنار)، سه شنبه بازار در کمربندي جنوبي، چهارشنيه بازار در خيابان معلم ميدان معلم انتهاي بولوار پرستارو پنج شنبه بازار در خيابان پيام نور برپا مي‌شود.
بازار امام رضا(ع) و 22بهمن نيزاز جمله بازارهاي منطقه‌اي شهرداري است. بازار امام رضا(ع) در بولوار امام رضا(ع) قبل از پل فرآورده‌هاي نفتي ساخته شده‌است.
بازار ماهي فروشان: بازار بزرگ ماهي فروشان ساري در انتهاي خيابان نادر و در مجاورت با بازار نرگسيه قرار دارد. که البته جديداً کل بازار به ابتداي پل تجن انتقال يافته است. دومين بازارماهي فروشان واقع در بزرگراه قائمشهر، داراي امکانات از جمله استخر ماهي و رستوران ماهي است.
بازار نرگسيه و رجايي:بازار نرگسيه در مجاورت کاخ قديمي آقا محمد خان قاجار قرار دارد، و از طرف کوچه مسجد جامع خيابان انقلاب، کوچه نواب نادر و کوچه پشت استانداري ورودي دارد. درا ين بازار مجموعه پوشاک و کفش و تربار عرضه مي‌شود. بازار نرگسيه يکي از قديمي‌ترين و پر رفت آمدترين بازارها در استان مازندران است که قسمتي از آن را مسجد جامع ساري در بر مي‌گيرد.
بازار ترکمنان:بازار ترکمنان در خيابان ملامجدالدين ساري قرار داشت که در سال 1389 به نزديکي پل تجن انتقال يافت. اين بازارچه از جاهاي گردشگري ساري است و از تمام استان و استان‌هاي همجوار براي خريد به اين بازار مي‌آيند. پوشاک و منسوجات عرضه شده دراين بازار بيشتر توسط بازرگانان ترکمن از مرز اينچه برون وارد مي‌شود.
بازار روز راه آهن و کشاورز:اين بازارکه در جنوب شهر واقع است، يکي از قديمي‌ترين و پررونق‌ترين بازارهاي ساري به شمار مي‌آيد.
*محلات وخيابان‌هاي ساري
محلات به نام ساري شامل سبزه ميدان، نقاره خانه، اوصانلو محله، امامزاده يحيي(ع)، بلوچي محله، کردمحله، بلوچي خيل، اصفهاني محله، افغون محله، چاله‌باغ و کهنه است.
از خيابان‌هاي اصلي ساري مي‌توان به بزرگراه ولي عصر(عج) غربي و شرقي و بزرگراه‌هاي بادله و رينگ در حال ساخت ساري و کمربندي سليم بهرامي و همچنين از خيابان‌هاي مهم مي‌توان به طبرسي، فرهنگ، ميرزماني، قارن، انقلاب، نادر، مدرس. سلمان فارسي، مازيار، رازي، فردوسي، شاه عباس(18دي)، شهبند، چنار بن، ملامجدالدين، دروازه بابل، بولوار فرح آباد، معلم، شهيد اندرخورا، ارتش، صبا و خيام و مناطق معروف به 600 دستگاه. کوي برق. سيدالشهدا(ع). طبيعت 1و2، ساري کنار، طبرستان، مهدي‌آباد در شمال شهر، راهبند سنگتراشان، دخانيات ِراهبند در جنوب شهر و مختاريه و ميدان شهدا(دروازه گرگان)در مرکز شهر اشاره کرد.
*ميدان ساعت
ساعت نام ميداني در مرکز شهر ساري است. اين ميدان داراي برجي با ساعت عقربه‌اي بزرگ و مجهز به صداي زنگ ناقوس است که هنگام تغيير ساعات به شماررقم ساعت آن لحظه به صدا در مي‌آيد و در سکوت شب‌هاي ساري صداي ساعت 12 شب را بدليل تعداد بالاي دفعات آن و نيز سکوت شب تا دورترين خيابان‌هاي ساري مي‌توان شنيد. ساخت برج اين ميدان درسال1355 آغاز شد و در سال 1357 پايان يافت.
*راه‌آهن
ساخت راه‌آهن سراسري ايران از ساري آغاز شد.اين خطوط ريلي از شعب اصلي راه آهن سراسري ايران است که در سال 1308 خورشيدي، نخستين فاز آن بين شهرهاي ساري بندر تركمن گشايش يافت و هميشه يکي از مهمترين راه‌هاي ايران به شمار مي‌رفته است. ساخت اين راه‌آهن باعث شد تا امروزه شهر ساري به دو قسمت شمالي و جنوبي تقسيم شود. هم‌اکنون به قسمت جنوبي شهر راهبند گفته مي‌شود. در سال 1384 نخستين پل رو گذر در شرق مازندران ساخته شد. اين پل که بعدها سردار نبوي نام گرفت، راهبند را به مرکز شهر متصل مي‌کند.
*غذاهاي سنتي
غذاهاي سنتي ساري شامل آلوکباب با مرغ محلي، ماهي دزينگه، سبزي‌پلا، استامبولي‌پلا، عجي‌مجي‌پلا، ساک‌خارش، ترش آش، گزنه آش، ميرزاقاسمي، کئي پلا، نازخاتون و کيي خارِش، قيسي خارش، تاس کباب، فسنجون با اردک، ته‌چين و غيره است. مرباها و شربت‌هاي مختلفي از جمله دشو (مثل انجيل دشو) و هلي ترشي نيز ويژه اين منطقه است.
همچنين انواع مرکبات، کاندس، ازگيل، تمشک وحشي، زردکيجا (نوعي قارچ‌خوراکي)، گزنه و کدو از ميوه‌هاي ساري است.
*صنايع دستي
صنايع‌چوبي، صندوق‌مزار، ارسي، لاک‌تراشي، جوله، کلز، کيله‌لاک، قند چوله، تنباکو چوله، سيرکوب، حصيربافي، گليم‌بافي، جاجيم‌بافي، جوراب‌بافي، موج‌بافي، پارچه‌بافي، نمدمالي، سفالگري از صنايع دستي ساري به‌شمار مي‌آيد.
روزنامه اطلاعات