مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

آب و هوای سرزمین ایران

ایران در منطقه ­ی معتدله ­ی خشک شمالی و در عرض متوسط روی کره زمین در ناحیه­ ی جنب استوایی و استوایی قرار دارد. همین موقع جغرافیایی با دوری از دریاهای بزرگ، به ویژه جریانات هوایی موجب شده است تا آب و هوای ایران خشک و بَری باشد، اما به سبب وسعت بسیار و وجود عوارض گوناگون طبیعی مانند ارتفاعات بلند در شمال و مغرب و پستی­های وسیع، چون دشت­های مرکزی در داخل فلات و افزون بر آن، مجاورت دریای مازندران و خلیج فارس و اقیانوس هند ـ که هریک از این افق­ها، اقلیمی جداگانه می‌سازند، ایران از اقلیم مختلف و آب و هوای متنوع برخوردار است.ایران فلاتی مرتفع، نزدیک به دشت­های وسیع آسیا که ارتفاع متوسط آن حدود 1200 متر از سطح دریاست. وضع چین‌خوردگی­ها و ارتفاعات که بلندی برخی از آن­ها از 4 هزار متر بیشتر است و وجود دریاهای شمال و جنوب که دور از نواحی مرکزی قرار دارند، به ویژه وضع قرار گرفتن کوه­ها که بر گرد ایران حلقه زده‌اند این کشور را از جمله کشورهای نادر جهان قرار داده است که می‌توان در آن انواع آب و هوا را شاهد بود.

ارتفاع کوه­های ایران بقدری بلند است که از تأثیر بادهای مرطوب دریای مازندران، دریای مدیترانه و خلیج فارس در نواحی داخلی ایران جلوگیری می‌کند. به همین سبب، دامنه‌های خارجی این کوه­ها دارای آب و هوای مرطوب بوده و دامنه‌های داخلی آن خشک است. در کرانه‌های جنوبی دریای مازندران، آب و هوا معتدل و میزان بارندگی آن به ویژه در سواحل غربی گیلان بیشتر از دیگر نقاط است.مقدار متوسط گرمای سالانه در حدود 18 درجه سانتیگراد است. آب و هوای قسمت غربی کشور مدیترانه‌ای است و در نواحی جنوبی آن، آب و هوای نیمه صحرایی گرم نیز بر آن تأثیر می‌گذارد. در این نواحی، تابستان­ها با گرمای سختی در دره‌ها و هوای معتدل در ارتفاعات همراه بوده و در زمستان­ها هوای معتدل در دره‌ها و سرمای سخت در ارتفاعات حکم فرماست.


در نواحی جنوبی، با وجود هوای مرطوبی که در سرتاسر این منطقه حاکم است، میزان حرارت بالاست، به طوری که حداکثر گرما در خوزستان به 54 درجه سانتیگراد نیز می‌رسد. از ویژگی­های این ناحیه تابستان­های گرم و زمستان­های معتدل است و اختلاف درجه حرارت در فصول مختلف و شب و روز زیاد نیست. به سبب وجود کوه­های البرز در شمال و رشته کوه­های ابرسن در غرب کشور، نواحی داخلی فلات ایران دارای آب و هوای خشک و بیابانی است. با توجه به مطالب بالا، سه نوع آب و هوا به طور کلی در ایران دیده می‌شود :آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی، آب و هوای معتدل کوهستانی و آب و هوای معتدل مازندرانی.

تنوع آب و هوایی ایران

آب و هوای ایران به دلیل وسعت و متنوع بودن زمینهای ایران، بسیار متنوع است. ایران از نظر اقلیمی از مناطق بسیار گرم و خشک تا مناطق معتدل و سرد برخوردار است. برخی از ویژگی‌های آب و هوای ایران عبارتند از:

1. منطقه‌های گرم و خشک: جنوب و جنوب‌شرق ایران دارای اقلیم گرم و خشک هستند که در تابستان‌ها دماهای بالایی دارند.

2. منطقه‌های معتدل و مرطوب: شمال و شمال‌غرب ایران دارای اقلیم معتدل و مرطوب هستند که تابستان‌های نسبتاً خنک و زمستان‌های سرد دارند.

3. کوهستان‌ها و مناطق بلندسر و سرد: مناطقی مانند کوهستان‌های البرز و زاگرس دارای اقلیم سرد و برفی هستند.

4. بیابان‌ها و مناطق خشک: منطقه‌هایی مانند کویر، دشت لوت و سایر بیابان‌ها دارای اقلیم خشک و گرم هستند.

5. تغییرات اقلیمی: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد که می‌تواند به کاهش بارش‌ها و افزایش دماها منجر شود.

در مجموع، آب و هوای ایران به دلیل تنوع جغرافیایی و وسعت زمینهای خود، انواع اقلیم‌ها و شرایط آب و هوایی مختلفی را در ارتفاعات، بیابان‌ها، مناطق ساحلی و شهرهای مختلف ارائه می‌دهد.

بخش بندی آب و هوای ایران

(بخش بندی آب و هوای ایران)

عوامل ایجاد آب و هوای ایران را می‌‌توان به دو دسته‌ درونی و بیرونی تقسیم کرد: کشور ایران به سبب گستردگی عرض زیاد و وجود کوهستانهای بسیاری که آنرا در بر گرفته‌ اند و همچنین صدها هزار کیلومتر مربع زمینهای بیابانی و همجواری با دو دریای بزرگ در شمال و جنوب (عوامل درونی) و نیز به علت قرار داشتن در مجاورت نسبی اروپا و دریای مدیترانه و صحرای بزرگ افریقا و اقیانوس هند و مرتفعات داخلی آسیا و سرزمین وسیع سرد سیبری (عوامل بیرونی)، دارای آنچنان تنوعی در اقلیم است که در کمتر کشوری دیده می ‌شود. دمای هوا از‌ کمتر از 30- (اردبیل) تا بیشتر از 60 درجه سانتی ‌گراد (برخی مناطق جنوبی و یا کویرهای مرکزی ایران) تفاوت می‌ کند و باران متوسط سالانه ‌ی آن از کمتر از 5 سانتی‌ متر تا نزدیک 2 متر تغییرپذیر است و در میان این متغیرهاست که آثار عوامل درونی و بیرونی آب و هواهای متعدد و متنوعی پدید می‌‌آورد. عرض جغرافیایی و ارتفاع از مهمترین عوامل ایجاد تغییرات آب و هوا در ایران می‌باشند. جنوبی ‌ترین نقطه ایران تنها یک تا دو درجه با مدار راس السرطان فاصله دارد و در نتیجه نواحی جنوبی کشور در تمام سال دستخوش گرماست. از طرف دیگر در بخشهای شمالی (به استثنای سواحل خزر که تحت تاثیر آن دریا قرار دارند) و همچنین در کوهستان‌‌ها گرما در تابستانها به ندرت بروز می‌‌کند و اغلب در سال، 3 تا 4 ماه هر روز یخبندان،‌ یعنی سرمای زیر صفر دارند.

اثر دوری و نزدیکی دریا را می‌‌توان از مقایسه باران بسیار و پوشش گیاهی غنی و شرایط انسانی سواحل دریای خزر با بیابانهای خشک، بی‌ آب و علف و خالی از سکنه مرکز ایران به خوبی درک کرد. امتداد رشته کوه‌ها و قرار داشتن آنها در مقابل یا موازات بادها و جریانات هوا نیز از عواملی است که همواره در تغییر آب و هوا مؤثر است. در رشته کوههایی که در مقابل بادهای مرطوب قرار دارند، میان دامنه ‌های رو به باد و پشت به باد تفاوت زیادی از نظر مقدار باران و پوشش گیاهی وجود دارد. سه نوع آب وهوا را می توان در ایران تشخیص داد:

‌أ. آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی: بخش های وسیعی از سرزمین های داخلی و کناره‌های جنوبی ایران دارای این نوع آب و هواست. از ویژگی های این نوع آب و هوا وجود دوره گرمای خشک و طولانی است که گاه بیش از هفت ماه از سال را در بر می‌گیرد. میزان بارش سالیانه در این نواحی بین 30-25 میلی متر متغیر است.

‌ب. آب و هوای کوهستانی: که خود به دو نوع آب و هوای سرد کوهستانی و آب و هوای معتدل کوهستانی تقسیم می شود.

آب و هوای سرد کوهستانی که حدود 40000 کیلومتر مربع از خاک ایران را به خود اختصاص می دهد. میزان بارش سالیانه در این نواحی بیش از 500 میلی متر است.
· آب و هوای معتدل کوهستانی که حدود 300000 کیلومتر مربع از خاک ایران را به خود اختصاص داده و میزان بارش سالیانه آن از 250 میلی متر تا 600 میلی متر متغیر است.

‌ج. آب و هوای خزری: که ناحیه باریک و کم وسعتی است میان دریای خزر و رشته کوه البرز، با میزان بارش سالیانه بین 600 تا 2000 میلی متر.

عوامل مؤثر بر آب و هوای ایران

تفاوت دمای سردترین و گرم ترین نقاط مختلف ایران زیاد است. هنگامی که در شمال غرب و غرب کشور هوا سرد است در جنوب کشور هوای گرم دیده می شود. کشور ما از گوناگونی اقلیمی برخوردار است. در حالی که زندگی مردم اردبیل با برف و سرما آمیخته شده، ساحل نشینان دریای پارس و دریای عمان ممکن است سال ها بارش برف را در محل زندگی خود نبینند. یا در زمانی که مردم بندرانزلی بیش از ۱۸۰۰ میلی متر بارش را در یک سال دارند، مردم شهر میرجاوه در استان سیستان و بلوچستان بارشی کمتر از ۵۰ میلی متر دارند. این گوناگونی آب و هوایی، سبب تنوع در چشم اندازهای طبیعی و فرهنگی ایران شده است که در کمتر کشوری از جهان دیده می شود؛ به گونه ای که ایران ما به کشور چهار فصل معروف است.

میانگین دمای سالانه ی ایران

به طور کلی علت های تنوع آب و هوایی کشور را می توان در سه عامل جغرافیایی مورد بررسی قرار داد:

ا- موقعیت جغرافیایی

عرض جغرافیایی، پرفشار جنب حاره ای و دوری و نزدیکی به دریاها؛ مهم ترین عوامل ناشی از موقعیت جغرافیایی است که برآب و هوای کشور اثر دارد.

الف) عرض جغرافیایی: در مناطق جنوبی کشور، که در عرض های پایین جغرافیایی قرار دارند (به خط استوا نزدیک ترند)، زاویه تابش خورشید هنگام ظهر، نزدیک به عمود است و به همین دلیل در این نواحی، مقدار تابش ورشید بیشتر و هوا گرم تر است؛ مانند استان های هرمزگان و جنوب سیستان و بلوچستان، ولی در مناطق شمالی کشور که در عرض های بالای جغرافیایی قرار دارند و زاویه تابش خورشید مایل تر است، مقدار تابش کمتر و هوا سردتر است؛ مانند استان های آذربایجان غربی و شرقی در کشور ما به طور میانگین، میزان دما از شمال به جنوب بیشتر می شود.

ب) قرار گرفتن ایران در کمربند پرفشار جنب حاره ای: در اطراف خط استوا به دلیل گرم بودن و صعود هوا، کمربند کم فشار حازهای تشکیل می شود و دارای آب و هوای گرم و مرطوب است. در اطراف مدار رأس السرطان و رأس الجدی، به دلیل سنگینی و فرونشینی هوا، کمربند پرفشار جنب حاره ای تشکیل می شود و دارای آب و هوای گرم و خشک است که مانع از صعود هوا و تشکیل ابر و بارندگی می شود. مهم ترین کمربندهای خشک و بیابانی کره زمین در اثر عامل پرفشار جنب حازهای به وجود آمده است که کشور ما هم در داخل این کمربند خشک قرار دارد. عامل پرفشار جنب حاره ای در تابستان به داخل کشور پیشروی می کند و مانع ریزش بارش در دوره گرم سال در کشور می شود.

٢- میزان ارتفاع و جهت کوهستانها

با افزایش هر ۱۰۰۰ متر ارتفاع، در لایه تروپوسفر" جو زمین دمای هوا به طور میانگین حدود ۶ درجه سانتی گراد کاهش می یابد. پس در نواحی کوهستانی کشور، آب و هوا سردتر و در دشت های داخلی کشور، که ارتفاع کمتری دارند آب و هوا گرم تر است. جهت رشته کوههای بلند مانند البرز و زاگرس نیز در پراکندگی جغرافیایی بارش کشور اثر دارد. این عامل موجب بارش های بیشتر در دامنه های شمالی البرز و دامنه های غربی زاگرس شده است.

٣- ورود توده های هوا به کشور

توده هوا، حجم بزرگی از هوا است که ویژگی فیزیکی آن به خصوص از نظر دما و رطوبت، در سطح افقی در صدها کیلومتر تقریبا همسان باشد. در طول سال، انواع توده های هوا وارد کشور ما می شوند و آب و هوای ایران را تحت تأثیر قرار می دهند. این توده ها شامل توده هوای غربی، توده هوای سیبری، توده هوای سودانی، توده هوای گرم و خشک و توده هوای مرطوب موسمی است.

سرچشمه های آبی کشور ایران

رودخانه ها:

هرگاه نقشه فلات ایران را به دقت بررسی کنیم ، از لحاظ اندك بودن تعداد رودخانه های دائمی ، فقر آب این فلات نيك روشن میشود . زیرا بسیاری از رودخانه های ترسیم شده در این نقشه رودخانه های فصلی هستند ، یعنی در زمستان و مواقع بارندگی و آب شدن برفها مقداری آب در آنها جریان پیدا می کند ، ولی در فصل خشکی حتى يك قطره آب در مسیر آن ها دیده نمیشود . و رودخانه های دائمی معمولا از کوه های مرتفع سرچشمه میگیرند و دارای مایه های برفی و یخی هستند. منابع آبهای زیرزمینی در بعضی موارد موجب افزایش آب رودخانه ها میشوند ، ولی در موارد دیگر ممکن است عکس این عمل صورت گیرد یعنی آب های سطحی به محل منابع آبهای تحت الارضى نفوذ نمایند.

مقدار بارندگی در کرانه های دریای مازندران بیش از سایر نقاط فلات ایران است ولی بواسطه کوتاه بودن طول رودخانه و فقدان ذخائر آبی از قبیل یخچالهای طبیعی و منابع آب زیرزمینی ، حتی در این مناطق نیز رودخانه هائی که جریان دارند موسمی هستند.

از خصوصیات دیگر رودخانه های ایران زاینده بودن آنهاست . یعنی آب رودخانه در بعضی قسمت های مسیر خود در طبقات شن و ماسه بستر رودخانه فرو میرود و از نظرها ناپدید می گردد ، ولی پس از برخورد به طبقات غير قابل نفوذ که معمولا در عمق بسیار کم از کف رودخانه قرار دارند، ذخیره میشوند و در همانجا جریان پیدا می کشند، در نتیجه آبهای نفوذی زیرزمینی مجددا از کف رودخانه میجوشند و بار دیگر در سطح زمین ظاهر می گردند . کشف رود خراسان یکی از رودخانه های زاینده ایران است ، و زاینده رود اصفهان نیز بهمین سبب نامش زاینده رود شده است .

آب رودخانه ها تا هنگامی که از طبقات میوسن که محتویات نمکی آنها زیاد است عبور نکرده اند ، شیرین هستند ولی بمحض رسیدن به اینگونه طبقات ، املاح زیادی در آنها حل شده و شور و تلخ میگردند. و غالب رودخانه های ایران را رودخانه شور می نامند و علت این شوری وجود نمك هائی است که گاهی آنقدر در این آبها افزایش می یابند که استفاده از آنها برای شرب یا کشت و زرع مقدور نیست.

از این نوع رودخانه ها، رودخانه کلشور (Kalschur) است که در دشت لوت جریان دارد . در اطراف این رودخانه طبقات نمك فراوان دیده میشود و غلظت آب آن کاملا نمایان است.

بطور کلی رودخانه های ایران را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

رودخانه هائی که در داخل فلات مرکزی و حوزه های مسدود آن جریان دارند و رودخانه هائی که به خارج فلات یعنی دریای مازندران ، دریای پارس و دریای عمان میریزند.

بعنوان مثال می توان یادآور شد که پیدایش چشمه تپه باستانی سيالك يا سيلك در جنوب کاشان که در نزدیکی چشمه باغ فین قرار گرفته است به دوره ماقبل تاریخ مربوط میشود . چشمه های محلات در محلات و چشمه گیلاس در مشهد و چشمه علی در شهر ری و آب طاق بستان در کرمانشاه نیز نمونه های دیگری از چشمه های بزرگ و کهنسال فلات ایران می باشند.

دریاچه ها:

در مرکز حوزه های داخلی ، اغلب دریاچه های آب شیرین و کم عمق دیده می  شود. گاهی نیز آب این دریاچه ها تلخ وشوراست

دریاچه های بزرك رضائیه حوض سلطان - گاوخونی - نیریز – بختگان و امثال آنها در شمار اینگونه دریاچه ها هستند. در کوهستان های مرتفع ایران نیز گاه دریاچه های کوچکی دیده می شود مانند دریاچه تارو مومج در کوه دماوند ودر یاچه قوری گل در سهند.

آبهای زیرزمینی:

ساختمان طبیعی حوزه های آبی ایران طوری است که فلات ایران دارای منابع سرشار آبهای تحت الأرضی میشود.

آبهای بارندگی یا از روی زمین یا از زیرزمین به پست ترین نقاط حوزه ها جریان دارند و در نقطه ای مشخص دریاچه های کم عمق شیرین یاشور تشکیل میدهند در صورتی که مقدار آب تبخیری از مقدار آبهای سطحی و نفوذی که در سطح زمین جای میگیرند بیشتر باشد ، بجای دریاچه های کم عمق باطلاق های نمکی بوجود می آید.

خصوصیات آبهای زیرزمینی هر حوزه ، بستگی به ساختمان طبیعی آن دارد، در اینجا نمی توان ، جز آنچه در بالا ذکر شد ، برای جریان آنها نظام معین و مشخصی قائل شد. بطور کلی می توان پدیده طبیعی را ، در باره آبهای زیرزمینی ذکر کرد . طبق آزمایش ها و مطالعات عمیقی که در سالهای اخیر صورت گرفته است هر قدر از دامنه کوه ها به سمت دشت پیش برویم ، عمق آبهای زیرزمینی در حوزه های مسدود از سطح زمین کمتر میشود و مقدار املاح محلول در آب ( مانند نمك ) افزایش می یابد .

بن مایه : کتاب آب و فن آبیاری

دیدگاه‌ها  

+26 # نیوشا 1394-07-30 23:08
عالی بود واسه پاور پونت مدرسه میخواستم
پاسخ دادن

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML