ادیب الممالک

زندگی نامه و آثار

ميرزا محمد صادق اميري فرزند حاج ميرزا حسين و نواده ميرزا معصوم متخلص به محيط مي باشد. لقبش در ابتدا امير الشعرا بود و بعد به اديب الممالک مشهور گرديد و تخلص وي به اميري نيز بدين جهت بوده است. ولادتش به نوشته خود او در روز پنجشنبه 14 محرم 1277 هجري قمري(1237 خورشيدي) در قريه گارزان از توابع اراک اتفاق افتاد.

او پانزده سال بيشتر نداشت که پدرش به سال 1291 هجري قمري درگذشت و نظم خانواده اش برهم ريخت. او به دربار شاهزاده طهماسب ميرزا مويدالدوله راه يافت و با حسنعلي خان امير نظام گروسي که در آنزمان وزير فوايد عامه بود آشنا شد و به مناسبت او نام و تخلص خود را از پروانه به اميري مبدل ساخت. در سال 1309 هجري قمري به اتفاق وي به کرمانشاه رفت و تا سال 1313 هجري با او در کرمانشاه بود تا در اواخر آن سال به تهران بازگشت.

در سال 1316 معاون و نايب رئيس مدرسه لقمانيه تبريز شد. در اوايل 1318 هجري قمري به قفقاز و از آنجا به خوارزم رفت و چندي نزد محمدخان - خان خيوه به سر برد. از آنجا به مشهد آمد و تا سال 1320 قمري در مشهد زيست و در اواخر آن سال يا اوايل سال بعد به تهران آمد. در سالهاي 1321 و 1322 هجري قمري نويسنده مهم و درجه اول روزنامه ايران سلطاني بود؛ در سال 1323 هجري قمري سفري کوتاه به باکو کرد و در آنجا با روزنامه ارشاد ترکي همکاري داشت و ورقه ضميمه آنرا به فارسي انتشار ميداد.

در شعبان سال 1324 هجري قمري که مجلس شواري ملي گشايش يافت، در تهران بود و سردبيري روزنامه مجلس را که ميرزا محمد صادق طباطبايي تأسيس کرده بود بر عهده داشت. در سال 1327 هـ.ق. جزء مجاهدان فاتح مسلمان وارد تهران شد و چندي بعد به خدمت وزارت عدليه درآمد و حملات او به ادارات و روساي عدليه از همين تاريخ شروع شد. اميري در سال 1335 که مأمور عدليه يزد بود سکته کرد و به تهران آمد و روز چهارشنبه 28 ربيع الثاني آن سال در 58 سالگي در تهران درگذشت.

او در انواع شعر بجز غزل و مخصوصاً در قصيده سازي بسيار توانا بود. در شيوه سخن سرايي پيرو استادان قديم و در دوره تجديد حيات ادبي همطراز قاآني و سروش است. او هم مانند اسلاف خود شعر و شاعري را از مداحي آغاز کرد و به قصد صله پاداش و تأمين وسايل زندگي قصايد تملق آميز و بلند بالا در وصف امرا و ارکان زمان خود سروده است. او حتي بعد از انقلاب مشروطيت و اعلان آزادي هم که به کشمکشهاي سياسي و مطبوعاتي افتاد صفت اصلي شعر خود را که همان قصيده سرايي است از دست نداد. او در علوم ادب لغت فارسي و عربي استاد بود و حافظه اي قوي داشته که اين حافظه به وي قدرت آنرا ميداده که در اشعار خود از تمام علوم و محفوظات استفاده کند.

در علم حکمت، رياضي، نجوم، رمل، اسطرلاب و کفبيني نيز بيشتر از آنچه که يک شاعر بايستي مطلع باشد، آگاهي داشت؛ از زبان روسي، کلداني، ترکي و پهلوي آگاه بود و نيز قدري فرانسه و انگليسي ميدانست.

زندگي ادبي اديب الممالک را ميتوان به دو دوره تقسيم کرد؛ نخست از آغاز شاعري تا سالهاي پيش از جنبش مشروطيت و ديگر از سالهاي نزديک به اوج گيري نهضت مشروطه تا پايان عمر.