كمالالدين فارسي فيزيكدان برجسته ايراني، در سال 645 خورشيدي (665مهي/ 1267م) در شيراز به دنيا آمد. وي در روز 30 دي ماه 697 (19 ذيقعده 718/ 12 ژانويه 1319) در تبريز، چشم از جهان بست. كمالالدين شيرازي از دانشمندان نامدار دانش فيزيك در رشته نور بود و كتابي به نام «تنقيح المناظر» (تنقيح به معناي پاكيزه و خالص كردن) درباره ماهيت نور نوشت.
«كريستيان هويگنس» فيزيكدان نامآور فرانسوي، حدود 377 سال بعد از درگذشت كمالالدين فارسي، در فرانسه به دنيا آمد. او از دانشمندان نامدار دانش فيزيك در رشته نور بود و كتابي به نام «فيزيك نور» نوشت...
كمالالدين فارسي در كتاب خود دربارهي نور چنين نوشته است:
نوري كه از جسم نوراني خارج ميشود، در اصل از جنس حرارت و آتش است؛ زيرا اگر نور آفتاب را به آيينه مقعر
(كاس) بتابانيم، در يك نقطه جمع ميشود و هر گاه در آن نقطه، جسم قابل سوختني باشد، آن را ميسوزاند.
چهارصد سال بعد از كمالالدين فارسي، هويگنس در كتاب خود در مورد نور، چنين نوشته است:
نور از جنس آتش است و همه ميدانند كه از شعله آتش، نور به وجود ميآيد. هر گاه نور را بر آيينه مقعر ]كاس[ بتابانيم و آن را در يك نقطه متمركز كنيم، نقطهاي نوراني توليد ميشود كه اين نقطه نوراني سوزاننده است و حرارتي دارد كه اگر جسم قابل سوختني را در برابر آن نگه داريم، آن را مانند آتش ميسوزاند.
«ماكسول» از دانشمندان معروف فيزيك و رياضي است كه در سال 1860 ميلادي نظريه خود را به نام «الكترومانيتيك» بعد از تجربههايي به اين شرح انتشار داد:
نوري كه ما ميبينيم، عبارت است از دو بردار الكتريكي و مغناطيسي عمود بر هم بر شعاع نوراني كه هميشه در حال ارتعاش است. چنين حالتي نور طبيعي را ايجاد ميكند.
اما كمالالدين فارسي پيش از ماكسول گفته بود:
هر گاه نور به طور مايل از محيطي به محيط شفاف ديگري داخل شود، ميتوان حركت آن را نتيجه دو حركت دانست: يكي حركت در جهت عمودي و حركت ديگر در جهتي كه عمود بر عمود اول است.
كمالالدين دانشمندي است كه براي اولين بار در اثبات نظريههاي خود، از قوانين و قضيههاي هندسه در فيزيك نور استفاده كرد. اين كار در آن زمان بسيار نو بود و در فعاليتهاي علمي ارزش زيادي داشت. افزون بر اين، يكيديگر از كارهاي كمالالدين، ساختن تاريكخانه و تاباندن پرتو نور از سوراخ و روزنه بود كه 270 سال بعد، «دكارت» دانشمند فرانسوي آن را تكرار كرد.
كمالالدين فارسي اولين كسي بود كه نظريه خطاي چشم را شرح داد و براي بهبود خطاي چشم، استفاده از عدسيهاي مختلف را پيشنهاد كرد. اين نظريهٌي جالب و بينظير سبب شد كه بعدها در قرن نوزدهم ميلادي در اصول عكاسي و ساخت ميكروسكوپها و تلسكوپها از عدسيها استفاده شود.
اما نكته مهم اين است كه در گذشته ترجمه لاتين كتاب «تنقيح المناظر» كمالالدين فارسي، مانند بسياري از كتابهاي دانشمندان ايراني، به كتاب خانههاي اروپا راه يافته بود. در بسياري از موارد، نام نويسنده و يا صاحب اثر، در ترجمه، آورده نشده است. بدين سان، غربيها با قصد و عمد، اين آثار ازرشمند را بدون صاحب اعلام كرده بودند، تا هر كس زودتر از راه رسيد، آن را به نام خود ثبت كند. بدينسان، بسياري از نظريهها و تجربههاي كمالالدين از كتابها و زبان دانشمندان غربي سر در آورده است!
البته اين امر، محدود به كمالالدين فارسي نيست. در بسياري از رشتههاي دانش شگردشناسي نيز اروپاييها، دست آوردهاي ايرانيان را به نام خود كردهاند. از نمونههاي بسيار گوياي آن، عزيز الدين نسفي و داروين است. با فاصله چند صد سال، داروين نظريهي تكامل عزيزالدين نسفي را به نام خود به ثبت رسانيد. البته بايد توجه داشت كه نظريهي عزيزالدين نسفي، كاملتر و ژرفتر ازآن چيزي است كه داروين ميگويد.
اين وظيفه مهم به عهدهي مركزهاي علمي، دانشگاهها و نيز وزارت علوم است كه با گسيل هياتهاي كارشناسي به كتابخانههاي بزرگ اروپا و به ويژه «واتيكان»، اين كار بزرگ را پيگيري ميكنند.
بن مایه : پایگاه فر ایران