كشور بزرگ، بافرهنگ و متمدن ایران، علاوه برطبیعت منحصر به فرد خود، ازجاذبه های بی شمار فرهنگی نیز برخوردار است. صنایع هنرمندانه و زیبای دستی ایران؛ تبلور فرهنگ و روحیه هنرشناسی و هنر دوستی ایرانی است، لباس های رنگارنگ محلی كه هریک دنیایی حرف و سخن دارند، موسیقی و نمایش های ملی و محلی، زبان، خط و ادبیات حاكم بر مناطق مختلف، درمجموع دیدنی های كم نظیری را فراهم نموده و از این لحاظ نیز ایران را به یكی از متنوع ترین و دیدنی ترین كشورهای فرهنگی جهان تبدیل كرده است.
تفاوت آب و هوا در مناطق مختلف ایران، اختلاف محیط طبیعی و فراز و نشیب های تاریخی از دلایل اختلاف فرهنگی در مناطق مختلف كشور است. به عبارت دیگر تأثیر طبیعت بر شیوه زندگی، موجب بروز گوناگونی در سبك معماری، شكل بناها، مصالح ساختمانی و تنوع آن ها شده و هر یك از اقوام ساكن در نقاط مختلف ایران با توجه به مواد اولیه موجود در طبیعت و خلاقیت خود به شیوه ای متفاوت در امر مسكن روی آورده اند كه از جمله جاذبه های ایران به شمار می آیند.
چنان كه در مناطق كوهستانی ایران، غالباً خانه‌ها در دامنه كوه به شكل طبقه طبقه و مشرف بر یكدیگر بنا شده و دیواره‌ها از سنگ و سقف مسطح و گل‌اندود است. نمای بنا به گونه‌ای است كه سقف خانه زیرین، حیاط یا ایوان (به اصطلاح قدیم مهتابی و اصطلاح امروز تراس) خانه بالایی است. به عنوان نمونه می‌توان از روستاهای مناطق كوهستانی در كردستان یاد كرد.
در دشت ها، به ویژه منطقه كویری و خشك، بناها از خشت خام، سقف ها گنبدی شكل و دیواره‌ها قطور وگاهی بیش از ۷۵ سانتی‌متر است.
درمناطق مرطوب و جنگلی باران‌خیز، خانه‌ها اغلب از چوب و با سقف شیب‌دار كه پوشش آن سفال یا تخته است، ساخته می‌شوند. در نزد ایلات و عشایر كوچنده، نوع رایج مسكن در سردسیر (= ییلاق) و گرمسیر (= قشلاق) سیاه چادر است كه پارچه‌ای است از موی بز موسوم به «دوار» كه با چند تیر بلند به نام دیرك یا دیلك افراشته می‌شود و هیچ شباهتی با انواع دیگر ندارد، ولی از لحاظ كاربرد در زندگی عشایر، دارای همان نقش انواع دیگر مسكن است.
ایرانیان هم چنین از دیر باز در خلق هنرمندانه ترین صنایع دستی جهان شهرتی ویژه داشته اند و از این لحاظ نیز معدن زیباترین و ماهرانه ترین صنایع دستی جهان است. تقریبا در تمام نقاط ایران صنایع دستی وجود دارد.
به طور كلی صنعت فرش بافی در طرح ها و نقش های گوناگون در نزد تمامی شهرها و روستاهای ایران وجود دارد ولی بسته به مواد اولیه موجود در منطقه، اقلیم، سابقه تاریخی، قدرت ذهنی و خلاقیت و... صنایع خاص محلی نیز وجود دارند. فرش و گلیم ایران به سبب طرح، بافت و رنگ ثابت آن، از امتیازات ویژ‌ه‌ای برخوردار است.
این صنعت دستی امروزه، چه به صورت كارگاه های بزرگ و چه خانگی در سطح وسیعی از ایران وجود دارد. زنان كوچ‌نشین در زمان فراغت خود، انواع ساده‌ای از آن به نام «جاجیم» تهیه می‌كنند كه سبك‌تر و نرم‌تر از گلیم است. سه استان اصفهان، خراسان و آذربایجان شرقی به ترتیب، بیش ترین تعداد شاغلان در صنعت قالی، قالیچه و گلیم را به خود اختصاص می‌دهند. قالی‌های بافته شده در روستاها و شهرهای این استان ها سابقه و كیفیتی ممتاز دارند. اصفهان بهترین و بزرگ ترین قطب صنایع دستی ایران به شمار می آید كه از شهرت جهانی برخوردار است. صنایع دستی كه توسط عشایر ایران نهیه می شوند با این كه از نظر كیفیت با صنایع دستی شهرها و روستاها تفاوت دارد ولی روح زندگی متجلی در آن ها سبب شده كه این صنایع طرفداران داخلی و خارجی زیادی داشته باشند.
صنایع سرامیک و كاشی‌سازی، بهترین تجلی خود را در نمای هندسی مساجد و بناهای تاریخی نشان داده‌اند. رنگ و كیفیت سرامیک و كاشی ایران از آن چنان مرغوبیتی برخوردار است كه توانسته قرن ها در مقابل شرایط سخت اقلیمی وفرسایشی به خوبی دوام یابد. دركنار این صنعت، باید از صنایع كوزه‌گری، شیشه‌گری و چرم‌سازی نام برد كه به شكل‌های زیبا و هنرمندانه در طرح های گوناگون به بازار عرضه می‌شوند. صنایع دستی فلزی و چوبی، مانند محصولات برنجی و مسی، نقره كاری، قلم‌كاری، منبت‌كاری، خاتم‌كاری و دیگر محصولات ظریفی كه ازفلز، چوب و استخوان ساخته می‌شوند، از سابقه دیرینی در ایران برخوردار هستند.
مجموع صنایع دستی ایران به تنهایی یكی از جذاب ترین جاذبه های فرهنگی ایران زمین است. موزه هاو گالری های بزرگ ایران بیش تر در شهرهای بزرگی چون تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و مشهد بر پا شده است. به طور كلی موزه های ایران را می توانیم به موزه های هنری، موزه های تاریخی، موزه های تخصصی، موزه های علمی و موزه های فنی و صنعتی تقسیم بندی كنیم. تقریبا در تمام شهرهای بزرگ ایران یک موزه تاریخی وجود دارد و در برخی از شهرهای دیگر چون تهران از تمام انواع موزه ها می توان یافت. هم چنین گالری های خصوصی و عمومی زیادی در سطح شهرهای بزرگ بر پا می شوند كه دیدار از این گالری ها و موزه ها سبب آشنایی بازدید كنندگان از آثار تاریخی، هنری، فرهنگی، علمی و ... خواهد بود.
مهدی زیدآبادی نژاد
