مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

زاهدان كهنه،دومين پايتخت سيستان در دوران اسلامي

زاهدان کهنه

فرستنده ی نوشتار برای مهرمیهن : دکتر محمد علی رئوفی

آثار زاهدان کهنه در27 كيلومتري شرق زابل ، در بخش پشت آب زابل و حدود 9 كيلومتري شمال تپه شهرستان و در روي بلندي واقع شده است . جي . پي . تيت انگليسي بر اين باور است كه اين خرابه ها مربوط به شهر زرنج ( زرنك يا زرنگ) مي باشد كه 420 سال پيش از او توسط تيمور لنگ و با توجه به ويراني بندهاي ( سدهاي ) سيستان به اين صورت درآمده است .
هنري ساوج لندور ، جهانگرد باستان شناس و جغرافي دان انگليسي كه در سال 1901 به سيستان سفر كرده است ، شهر زاهدان كهنه را به لندن شرق تشبيه كرده است .(بعلت عبور رودخانه پرآب هیرمند از این شهر بزرگ که درحال حاضر خشک شده است.)

در محل زاهدان كهنه و اطراف آن ، مجموعه اي از بناها دوران اسلامي وجود دارد كه يكي از اين مجموعه ها در فاصله 250 متري شمال شرقي ارگ زاهدان كهنه قرار دارد . از شهر زاهدان کهنه امروزه فقط برج و باروي آن و قلعه تيمور باقي مانده است .

زاهدان كهنه (دومين پايتخت سيستان در دوران اسلامي )
بقاياي اين شهر از پنج بخش مجزا به نامهاي قلعه ، ارگ اول ، ارگ دوم ، شارستان و ربض تشكيل شده است .
غير از ربض شهر كه فاقد حصار است ، هر يك از ديگر بخش هاي اين محوطه عظيم با حصاري قطور و برج هاي مستحكم خشتي محصور شده اند ، زاهدان كهنه يكي از بزرگترين شهرهاي ايران در سده هاي ميانه اسلامي است كه فقط وسعت مجموعه قلعه ، ارگ و شارستان محصور آن به حدود 272/248/3 مترمربع ( معادل 325 هكتار )‌مي رسد .
نام اصلي اين محوطه باستاني ، شهر سيستان بوده است وزاهدان نامي است كه بعد از حمله امير تيمور گوركاني به خرابه هاي اين شهر تاريخي داده شده است هنگامي كه امير تيمور شهر سيستان را كه دارالحكومه بوده است تصرف كرد ،مطابق عادت خويش هنرمندان ، دانشمندان ، صنعتگران ، عرفا، و زهاد بزرگوار سيستان از اين بخشش مشروط تيمور استقبال نكردند و مردن در زادگاه خويش را به رفتن در سرزمين دشمن ترجيح دادند تيمور كه اين جسارت و سرسختي را ديد برآشفت و دستور داد همه آن چهل و چهار تن را از دم تيغ گذرانده و در يك گور دسته جمعي دفن كنند. از آن پس تاكنون مردم سيستان به پاس احترامي كه براي آن چهل و چهار پير قايل بودند نام اين شهر را كه مدفن آن بزرگواران بود ، زاهدان گذاشتند .

زاهدان کهنه

زاهدان كهنه يا شهر سيستان در اوايل قرن پنجم هجري قمري و پس از آن كه شهر زرنگ اعتبار سياسي و نقش مركزي خود را از دست داد بنياد نهاده شد و تا سده نهم هجري قمري نيز هم چنان و بدون وقفه دارالحكومه سيستان بوده است . اين شهر با حمله تيمور گوركاني در سال 785 ه . ق به شدت تخريب شد و سپس با حمله شاهرخ تيموري در سال 811 ه . ق كه با خرابي سدهاي سيستان همراه بود به تباهي كشيده شد و از آن پس نيز براي هميشه در بستر تاريخ خفته ماند .
دروازه معروف به بختياري در روي ديواره شمال شرقي قلعه بنا شده بود. در كنار ارگ زاهدان كهنه يك مجموعه آرامگاهي به نام چهل پير يا چهل و چهار پير ديده مي شود که بنا بر روايات اين مردان خدا توسط تيمور لنگ گردن زده شده اند. در زاهدان كهنه و مناطق اطراف آن مجموعه بناها و ساختمانهاي بسياري از دوران اسلامي وجود دارند يكي از اين مجموعه ها در فاصله اي حدود 250 متري جبهه شمالشرقي و جنوبغربي اين بنا كه ضخامت آنها به 120 تا 150 سانتي متر مي رسد بهتر از ديوارهاي ساير جبهه ها كه در جهت وزش باد قرار داشته اند باقي مانده اند در مركز حياط محصور اين قلعه باقي مانده هاي بناي بزرگ اين ساختمان نشان مي دهد كه اين بنا احتمال بسيار زياد در محل سكونت امير و حاكم منطقه بوده است وضعيت موجود ساختمان همچنين نشان دهنده اين نكته است كه در ورودي اصلي آن در جبهه شرقي و در جايي قرار داشته است كه توده هاي ضخيم باقي مانده خشت و گل و چينه نشاني از وجود پلكاني است كه اين در را به داخل تالار متصل مي كرده است. در پشت ديوار تالار مركزي بقاياي ساختمان ديگري وجود دارد كه حاكي از وجود پلكان ديگري اين بار براي رفتن به پشت بام و يا طبقه دوم احتمالي بنا بوده است . خشتهاي استفاده شده در اين جا قدري كوچكتر از خشتهاي ارگ زاهدان كهنه به اندازه 25*5/1*7 سانتي متر و نيز 25*25*7 سانتي متر بوده است تعداد ديگري از بناها و آثار ساختماني نيز در همين جا ديده مي شوند كه احتمالا براي انجام خدمات جانبي دربار حاكم وقت بنا شده اند .
يكي از آنها ساختماني بزرگ در كنار ديوار جنوبغربي است كه داراي نقشه اي شبيه ساختمان مركزي قلعه است در بخش شمالغربي اين بنا و يا مقداري فاصله از آن باقي مانده هاي دو بناي ديگر ديده مي شوند كه اهالي يكی از آنها را يخدان و ديگري را مسجد محل مي دانند در ساختمان منتسب به مسجد بقاياي محراب كه به طرف قبله بوده است تا زمان بازديد انشتين وجود داشته است در جهت شمال غربي زاهدان كهنه و در طول همان لبه گلي تراس بلندي كه به شهر دوران اسلامي اخير زاهدان كهنه در روي آن بنا شده است آثار يك آبراهه قديمي ديده مي شود و مقدار قابل توجهي سفال از نوع سفالهاي لعاب دار دوران اسلامي زاهدان كهنه در سطوح مختلف آن پراكنده است . ميل قاسم آباد در طول همين راه واقع شده است اين مناره در زمان بازديد انشتين ارتفاعي برابر 70 فوت داشته است اين بنا با آجرهايي به اندازه 35*20*5 سانتي متر ساخته شده و قطر پايه آن حدود 18 متر بوده است .
این آثار درحدود 9 كيلومتري شمالغربي تپه شهرستان و روي بلنديهاي بين رود ناصر و رود پريان واقع شده اند شهر زاهدان كهنه توسط تيمور لنگ و پس از خرابي بندها و سدهاي موجود در روي رودخانه ويران شده است. ديوار و حصار خارجي قلعه حدود دو كيلومتر و حداكثر پهناي آن بين 1 تا 5/1 كيلومتر است .سالمترين و كاملترين بخشهاي باقي مانده اين شهر قديمي قلعه آن است قلعه مزبور مركب است از بنايي چند ضلعي با برجهاي نيم دايره و دو دايره خارجي با خشت خام ساخته شده اند در ميان اين خشتها رديف آجرها نيز ديده مي شود اما وزش  شديد باد منجر به فرسايش شديد ديوارهاي موجود شده است آثار بناهاي بزرگ و حجيم در خارج از ساختمان قلعه ديده نمي شود و بجاي آن مجموعه بناهاي كوچكي در اين بخشها ديده مي شوند كه براساس آثار و شواهد موجود بناهاي خدماتي قلعه بوده اند .

زاهدان کهنه

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML