آسياب دوسنگي محمدآباد در عمق 40متري زمين و دست کند ساخته شده است. اين آسياب از آثار دوره صفويه است که با شماره 29985 در فهرست آثار ملي کشور قرار گرفته است. اين آسياب يکي از شاهکارهاي مقني هاي يزد است و نمونه آن تا به حال ديده نشده است.
آسياب در محل تقاطع دو رشته قنات در زيرمين واقع شده که از نظر هيدروليکي قابل مطالعه و داراي اهميت است.
دليل استفاده از دوسنگ در آن حجم زياد آب قنات بود تا موجب خرابي آسياب نشود. همچنين براي آنکه از سوزاندن پيه سوز براي روشنايي جلوگيري کنند تا دچار کمبود اکسيژن نشوند از نور مستقيم آفتاب که از دهانه ورودي تونل آسياب مي تابد استفاده مي شده است.
در فاصله هاي 20متري تونل از سطح زمين چاه يا ميلي به درون تونل آسياب حفر کرده اند که هم براي اکسيژن گيري، هم براي تــخليه خـاک حفاري و هم براي لايروبي استفاده مي شده است.
نکته بسيار جالب در مورد اين تونل اين است که گروه هاي حفار به فاصله 30 متري تقريبي از يکديگر به کندن مي پرداختند و بدون کمترين انحرافي دو طرف آن را به هم وصل مي کردند.
ويژگي ديگر اين مجموعه کارکردهاي مشخص هريک از حجره‌ها و ساختارهاي معماري آن است که در فاصله هاي دالان ساخته شده‌اند.
ساخت اين دالان مربوط به روند آرد کردن غله بويژه گندم و جو از زمان ورود به مجموعه تا پايان کار است.
اولين ساختار معماري که در محوطه دالان اصلي با آن برخورد مي‌کنيم اتاقک بازرسي و نظارت بر روند ورود و خروج غله است.
اين اتاقک با 5 پله چينه‌اي دست کند به فضاي دالان مرتبط مي شود.از ويژگي‌هاي اين اتاقک و نمونه‌هاي مشابه آن در طول مسير، چگونگي بناي آن است که به شيوه ساخت بوکن‌ها احداث شده و هيچ‌گونه مزاحمتي براي عرصه دالان به وجود نمي‌آورد.
ارتفاع اتاقک‌ها نحوه دسترسي به آن به وسيله چندين پله بود، که سبب مي شد تماس مستقيمي با احشام و چهارپايان به وجود نيايد و موارد بهداشتي رعايت شود. امروزه مقداري از چوب و قطعات سنگ آسياب در موزه آلمان نگهداري مي شود.
لیلی زمانی - روزنامه اطلاعات