صنايع دستي بيانگر صنعت و هنر نياكان و نمايشگر ذوق و هنر مردم هر كشور است. در روزگاران گذشته، صنايع دستي به عنوان پديده اي تمام عيار در هر عهد حضور فعال داشته است. در ايامي كه ماشين بوجود نيامده بود و حتي در دوراني كه حضور آن به گستردگي امروز نبود اين صنعت بود كه حامي تمامي استعدادها و آفرينش هاي سازندگي بشر بود.
به همين دليل است كه امروز با نگاه به صنايع دستي هر قوم و قبيله اي مي توان دريافت آن قوم در چه مرحله اي از صنعتگري بوده است.
استعداد و روحيه خلاق و قدرت ابتكار صنعتگران و علاقه آنان به توليد آثار هنري و ذوقي موجب گرديده است كه كشور ما از گذشته هاي بسيار دور تا زمان حال همواره در توليد محصولات صنايع دستي موقعيتي ويژه و ممتاز داشته باشد و از شهرتي عالم گير برخوردار گردد.
بررسي هاي پژوهشگران و ايران شناسان نامدار همچون (پروفسور پوپ) و (گيرشمن) و "اشميد" و "هانري رنه دالماني" و ... و تحليل هاي دقيقي كه آنان از صنايع دستي صنايع ايران كرده اند بيانگر ارزش هاي استثنائي و جايگاه خاص اين هنر و صنعت اصيل و ارزنده كشورمان مي باشد.
در دهه هاي آخر قرن هفتم ميلادي، ايرانيان دين اسلام را به عنوان يك آئين برتر پذيرفتند. اين رويداد سبب شد تا مايه هاي هنري و فرهنگي اصيل ايران با ارزش هاي والاي اسلامي در هم آميزد و صنايع دستي ايران با محتواي غني و مردمي تر از گذشته حتي در عرصه معماري و كاشيكاري به رشد و شكوفايي چشمگيري برسد.
به هرحال امروز صنايع دستي ايران عليرغم فراز و نشيب هاي فراوان و حتي با توجه به بي مهري هائي كه در برخي از دوران ها پشت سرگذاشته. توانسته است در زمره باارزش ترين هنرهاي كاربردي جامعه مطرح گردد و نه تنها از جنبه هاي فرهنگي بلكه از جهات اقتصادي و اجتماعي نيز احترام و توجه و عنايت جهانيان را به خود جلب كند. بطوري كه بسياري از صاحب نظران، ايران را يكي از سه قطب مهم صنايع دستي آسيا و جهان مي دانند و از نظر تنوع شايد در صدر تمامي كشورها قرار داشته باشد.
صنايع دستي اصفهان
صنايع دستي اصفهان در طول قرن هاي متمادي به عنوان نماينده هنر اصيل قوم ايراني در جهان معرفي شده است. از اين رو اگر اصفهان را مهد صنايع دستي ايران بناميم سخني به گزاف نگفته ايم. چرا كه ويژگي هاي فكري و رواني صنعتگر اصفهاني مانند ذوق، هنر، پشتكار و قناعت موجب شده است تا فرآورده هاي دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خريداران فراوان داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجي نيز طالب دست ساخته هاي اصفهان با ويژگي هاي خاص آن باشند.
فرآورده هاي دست ساز اصفهان عبارتند از :
خاتم - مينا- مينياتور- نقاشي روي صدف- نمدمالي- خراطي- قالي بافي- گليم بافي- زري و مخمل بافي- مليله و نقره سازي- چشمه دوزي- قلمكار- قلمزني روي مس و برنج- ورشو سازي - كاشي سازي و ...
سوغات اصفهان
گز اصفهان
يكي از معروفترين سوغات اصفهان گز مي‌باشد مواد اوليه اين شيريني مطبوع و مشهور كه گزانگبين باشد، در اطراف اين شهر به عمل مي‌آيد.
گز انگبين ريشة گياهي به نام بته يا درخت گز است. ارتفاع اين درخت كوهستاني حداكثر به دو متر مي‌رسد و بيشتر در مناطق خوش آب و هواي بختياري و خوانسار در دامنه كوهها به عمل مي‌آيد.
در اواخر تابستان محصول اين درخت آماده برداشت مي‌شود و دانه‌هاي برّاق و زرد رنگي مثل دانة ارزن از ساقه‌هاي اين درخت بيرون مي‌زند. در اين هنگام صاحبان درختان گز بايد محصول را، قبل از اينكه ريزش بارانهاي پاييزي شروع شود، برداشت كنند.
جهت برداشت محصول، پوست دباغي شدة گوسفند را – كه تميز و سفيد مي‌باشد و به آن دباله مي‌گويند – زير درختچه پهن مي‌كنند سپس با چوب سر كجي كه به همين منظور تهيه شده و آن را دگنك مي‌نامند، به تنة درخت ضربه مي‌زنند تا دانه‌هاي ارزن مانند، از بدنة درخت جدا شده و داخل دباله بريزد. اين گزها ناخالص و با برگ و مواد ديگر مخلوط است كه براي تميزكردن آن از غربال آهني كه به همين منظور ساخته شده استفاده مي‌شود و آن مواد ناخالص را غربال مي‌كنند تا دانه‌هاي گز از سوراخهاي غربال عبور كرده و مواد اضافي در غربال باقي بماند. در طول سال بالغ بر ده مرتبه اين كار تكرار مي‌شود كه هر چه بيشتر تكرار شود، نوع محصول بعدي نامرغوب مي‌گردد و محصول بار اول به صورت گل و از همه مرغوب‌تر است. مواد اضافي كه در غربال باقي مي‌ماند هم، مصارف مختلف دارد. از جملة آن مواد، گز علفي است كه در پزشكي استفاده مي‌شود. اما دانه‌هاي گز اصلي كه در كيسه‌ها جمع‌آوري مي‌شود بسيار گرانبها و مادة اصلي به شمار مي‌آيد. چنانچه قبل از برداشت محصول بارندگي بشود، از مرغوبيت گز خواهد كاست و اگر تعداد بارش بارانها زياد باشد در آن سال، محصول قابل استفاده نمي‌باشد.
براي تهية گز مرغوب نيمي از مواد مصرفي، دانه‌هاي گز گياهي و نيمي ديگر شكر و مغز پسته و يا بادام و مواد ديگر استفاده مي‌شود. گاهي هم بنا به سفارش متنفذين ماده‌اي به نام شير خشت به گز اضافه مي:ردند و حتي به جاي آب خالص در آن آب هندوانه مي‌رخيتند. اين نوع گز سفارشي و مخصوص بوده كه براي پادشاهان و رؤساي ممالك ديگر به عنوان سوغات فرستاده مي‌شده و در بازار يافت نمي‌شد. اما گز بسيار مرغوب به علت كمبود و گراني مادة اوليه، كمتر تهيه مي شود. اين روزها گزفروشيها براي پايين نگه داشتن قيمت، از ماده ديگري به نام بادكا كه از سيب زميني تهيه مي‌شود، به جاي گز گياهي استفاده مي‌كنند. اما اين گز به هيچ وجه طعم و لطافت گز اصلي را ندارد. نوع ديگر گز كه در جعبه‌هاي كوچك فلزي به فروش مي‌رسد، گز انگشت پيچ است كه در آن از مغز پسته و بادام استفاده نمي‌كنند تا سالخوردگان به راحتي آن را تناول نمايند.
مهدی زیدآبادی نژاد
دیدگاه‌ها