بلوچستان، اين خط‌ه ي گسترده و خشک، با مردمان سخت کوش و خستگي ناپذيرش خاستگاه يکي از ظريف‌ترين هنرهاي دستي ايراني نيز هست و آنچه ساکنان اين منطقه از دير باز‌پيشکش ساير هموطنان خود و نيز ساکنان ديگر نقاط جهان کرده‌اند تلفيقي صميمانه از صبر و هنر زنان و دختران هنرمندي است که در هيات سوزندوزي هايي ظريف و جذاب متجلي‌است. هنر صنعت ارزنده يي که فقط ميتوان نور چشم زنان بلوچ ناميدش و نه هيچ چيز‌ديگر...
بدون ترديد سوزندوزي بلوچ را بايد در زمره يکي از اصيلترين و جالب‌ترين صنايع دستي‌کشور بحساب آورد. اين صنعت که در آن ذوق و خلاقيت زنان سوزندوز بصورت طرحهاي‌سنتي محلي که بيانگر خصوصيات و ويژگيهاي هر منطقه است خلاصه مي گردد، امروزه در‌ميان صنايع هنري و سنتي کشور مرتبه و مقام بسيار والايي دارد.
در مناطق شهري و روستائي بلوچستان کمتر زن يا دختري را مي توان يافت که با اين هنر‌اصيل و ارزنده آشنائي نداشته باشد و اصولا سوزندوزي آنچنان با زندگي زن بلوچ آميختگي يافته که وقتي درصدد يافتن منشا و مبدا آن برآئيم در اين کار توفيقي چندان نخواهيم‌يافت زيرا هر دختر بلوچ از سنين کودکي، ضمن آموختن و انجام امور مربوط به خانه داري‌‌موظف به فرا گرفتن سوزندوزي نيز هست و بسبب دخالتي که سليقه هاي گوناگون در تهيه‌ي نوارهاي سوزندوزي دارد ميتوان طرحها و نقشهاي متنوع و اصيل سوزندوزي را در‌منطقه ي بلوچستان مشاهده نمود.
بر اين اساس ميتوان به جرات گفت تقريبا تمام دختران‌و زنان بلوچ که در فاصله سني 10 تا 45 سالگي قرار دارند با سوزندوزي آشنايند. شناخت اين هنر ارزنده توسط ساکنان ساير شهرها با افزايش تقاضا براي محصولات‌سوزندوزي و ازدياد توليد در مناطق مختلف مقارن بوده است و از اين رو انواع روميزي،کوسن، سفره، آباژور، پرده و غيره نيز توسط سوزندوزان توليد مي شود.
مهمترين مراکز توليد سوزندوزي عبارت است از: اسپکه، هريدک، کوپچ، پيپ، مته سنگ،چانف، مهنت، ايرندگان، قاسم آباد، گشت، سوران، کله گان، بمپور، اسماعيل آباد و زاهدان.
در سوزندوزي به بيش از دو نوع ماده اوليه نيازي نيست: نخ و پارچه سوزندوزان بر حسب‌امکانات و سليقه از نخ دمسه (D.M.C.) يا از نخهاي پاکستاني استفاده ميکنند. پارچه هائيکه روي آن سوزندوزي انجام ميگيرد يا پارچه پنبه يي پاکستاني است که نازک و‌ريز باف بوده و براي محصولات پر کار در قطعات کوچک مورد استفاده قرار مي گيرد و يا پارچه ي گاندي ايراني است که معمولا به عرض 120 سانتيمتر در بازار زاهدان بافت مي شود. معمولا سوزندوزان مستقلا به تهيه ي محصول مي‌پردازند و در صورت کار گروهي پس از‌پياده کردن طرح کلي، هرزن يا دختر سوزن دوز يک رنگ را تماما سوزندوزي مي‌نمايد و براي قسمت بعدي و استفاده از رنگ ديگر در توليد محصول آنرا به هنرمند بعدي سپرده و اين‌‌عمل تا خاتمه ي کار و تکميل محصول ادامه مييابد.
براثر اقداماتي که توسط سازمان صنايع‌‌دستي ايران بمنظور شناساندن و معرفي محصولات سوزندوزي بلوچ بعمل آمده، عرضه ي‌فرآورده‌هاي توليدي در منطقه ي مذکور از محدوده ي اين استان پاي فراتر نهاده و آوازه ي‌نقشهاي اصيل و زيباي آن تا خارج از کشور و اقصي نقاط عالم راه يافته و با استقبال فوق‌العاده ي علاقمندان به محصولات هنري و سنتي ايران روبرو گرديده و در حال حاضر همه‌ساله مقاديري از نمونه‌هاي جالب و ارزنده ي اينگونه محصولات به ممالک مختلف جهان صادر‌مي شود. از نمونه‌هاي سوزندوزي، فرآورده‌هاي تکميلي نظ‌ير: کيف، جاي جوراب، قوطي سيگار، کيف‌بغلي، کيف پول خرد، جلد عينک، جاي کليد، جاي دستمال کاغذي، دستمال سفره، شلوار، کت، مانتو، کراوات، پارچه، کفش، کمربند، کيف، آباژور، چکمه، شليته، بلوز، کاپشن، جلد آلبوم،قاب عکس و... تهيه مي شود.
مهدی زیدآبادی نژاد
