مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

پنجره های ارسی در معماری ایران

ارس در فارسي به چم(معناي) گشاده لوز روس و اروس است. در اروپا به اين گونه درها گيوتين مي گويند. استاد پيرنيا واژه ارسي را پارسي مي داند برابر گشاده و باز. ولي در فرهنگ ها ارسي را يك واژه روسي دانسته اند "ار" پيشوندي است برابر بالا رفتن كه در برخي واژه هاي ديگر مانند ارچين ديده مي شود و "سي" برابر پرتو و چشمه كه در گويش هاي نيمروزي(جنوبي) ايران روايي است.ارسي گونه اي پنجره چوبي و شبكه دار كشويي است كه با بالا و پايين رفتن باز و بسته مي شود.بلنداي آن از كف تا آسمانه است. اين در _پنجره گاه به ميانسرا باز مي شود و گاه ميان دو تالار جاي مي گيرد تا به هنگام نياز باز شود و يك تالار بزرگ بدست آيد.كاربرد ارسي در مهرازي ايران به گونه يك بازشوي بنيادي پيشينه اي بسيار كهن دارد.نمونه هاي زيباي ان در همه جاي ايران ديده مي شود.لت ارسي ها معمولا فرد است .ارسي يك لتي در بالا خانه هاي گوشوار يا راهروهاي طبقه اول ساختمان كه معمولا در نقاط سردسير به ورت در است ديده مي شوند.هر ارسي از بخش هاي زير ساخته شده است:باهو يا وادار:بخش ايستاده چهار چوب آن .كلاه:تير ترازي (افقي) ميان بخش پاياوجنبان آن.تنك:شبكه درون درك هاي آن.چفته ريزه:چفتي كه درك ها را پايا نگه مي دارد.درك يا لنگه:كه مانند كشو بالا و پايين مي رود بخش زيرين به بلنداي 30 تا 50 سانتي متر از كف كه مانند جان پناه است و پاياست.بخش بالاي آن كه نيم پرهون(نيم دايره)يا سه پهلو است و پاياست. كاركرد سطح مشبك پنجره هاي ارسي تامين نور فضاي درونی در معرض ديد قرار دادن فضاي بيروني كاهش شدت تابش نور آفتاب و گرما ايجاد زيبايي در نماي ساختمان حفظ حريم و محرويت فضاي بيرون دور كردن حشرات مزاحم(شيشه هاي رنگي پنجره هاي ارسي با ايجاد نورهاي رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضاي بيروني اتاغ هاي داراي پنجره هاي ارسي مي شوند.) اثرات و دلايل استفاده از پنجره هاي ارسي الف-نور :اين نوع پنجره ها باعث مي شوند نور خورشيد به اندازه كافي وارد فضاي اتاغ شود نه كمتر نه بيشتر ب-روانشناسي رنگ ها:از نظر روان شناسي رنگ خاي مختلف اين شيشه ها و ايجاد نور هاي هم رنگشان بر روي انسان تاثيرات مختلفي مي گزارد كه هر رنگ كنار رنگ ديگر شدت اين تاثير را خنثي مي كند و مقدار مناسب آن را تنظيم و تعديل مي كند.بيشتر رنگ هاي استفاده شده در شيشه هاي ارسي رنگهاي لاجوردي قرمز سبز و زرد هستند و هر كدام به تنهايي يك تاثير روانشناختي مجزاي دارند. ج-زيبايي: سطح پنجره هاي ارسي را با استفاده از انواع نقش هاي گوناگون گره سازي و با شيشه هاي رنگين و ساده مي آراستند و تركيب هاي بديعي پديد مي آورند و بدين صورت هماهنگي بين اين شبكه هاي هندسي و نورهاي رنگي باعث ايجاد زيبايي دلپذيري مي شود. د-نقش هندسي در ارسي: ناپسند دانستن تقليد از نقش ها و صورت هاي انساني و حيواني در نقاشي و ساير هنر هاي تصويري و تجسمي به تدريج موجب شد كه تقليد از طبيعت در فرهنگ بسياري از هنر هاي اسلامي چندان مورد توجه قرار نگيرد و جايگاه والايي نيابد.به همين جهت هنرمندان به تركيب هاي هندسي و انتزاعي توجه بسيار كردند. و-محرميت: پنجره هاي ارسي همچنين باعث محدود كردن ديد از بيرون به درون خانه و ايجاد محرميت مي شود
ه-خواص صوتي:اگر قطعات يك گره نسبت به هم زواياي مختلف يا متعدد پيدا كند جابجايي صوتي ايجاد مي كند در اين جابجايي تابع قوانين علم آكوستيك است. فرم هاي شش وجهي نيز داراي خواص صوتي هستند از كاربرد صوتي شش وجهي در طبيعت مي توان كندوي زنبور عسل را مثال آورد كه دقيقا عمل انتقال صوت يا رزونانس را انجام می دهد .

پنجره های ارسی

ارسی، رقص نور با ساز چوب و شیشه

ارسی، چیدمان چوب و شیشه، یادگاری از روزگاران قدیم و الهام گرفته از طرح های اصیل اسلیمی که در ساخت درها و پنجره بناها به کار می رفت اکنون دیگر متداول نیست و تنها در خانه های برجای مانده از قدیم دیده می شود، این دست ساخته های اصیل چوبی هرچند در حال حاضر به دلایل مختلف دیگر ساخته نمی شود اما در سرتاسر ایران زمین در شهرها و روستاهای قدیمی هنوز وجود دارد و زیباتر از آن است که از یادها فراموش شود.
واژه ارسی در فرهنگ عمید به معنی در اتاقی است که بر روی حیاط باز می شود. استاد «محمدکریم پیرنیا» از معماران پیشکسوت قدیمی در تعریف واژه ارسی معتقد است که برخی گمان می کنند ارسی به پنجره ای اطلاق می شود که به تدریج از معماری روسی در ایران رواج یافته در صورتی که پیش از آنکه ارسی در معماری روسی جایی باز کند در بناها و نقاشی های ایران مشاهده شده است.
با بهره گیری از تاریخ معماری می توان گفت، در قرن هشتم هجری نمونه های فراوانی ازرسم عناصر هندسی، گل و بته بر روی لوازم چوبی مانند منبر، درب امامزاده ها، صندوق مزار و رحل قرآن خلق شد. از اوایل قرن نهم هجری نیز این هنر رونق دیگری یافت و صنعتگران از مشبک و گره چینی در ساخت پنجره های منازل و کاخ ها استفاده کردند، همچنین از دوران صفویه به بعد هم با تعبیه شیشه های رنگی در چوب های مشبک ارسی ها ساخته شد.
در حال حاضر ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم است در اغلب نقاط کشور مشاهده می شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی ساخته است. تقارن کامل در شکل، فرم و رنگ که از طرح های اسلیمی نشأت گرفته و با تکه های کوچک چوب به شکل ستاره های چندپر پیاده شده، ویژگی مشترک پنجره های مشبک گره چینی در سرتاسر ایران زمین به شمار می آید که در ارسی ها شیشه های الوان به رنگ های زرد، سبز، قرمز و آبی به آن اضافه شده است. در شمال ایران نیز ساخت ارسی مانند دیگر نقاط کشورمرسوم بوده است با این تفاوت که به دلیل رطوب هوای شمال از چوب درخت آزاد یا ازدار که مقاوم است و دوام بیشتری دارد استفاده می شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کار گره چینی استفاده می کردند.
اما پنجره های گره چینی شده و ارسی ها چه ویژگی های داشته است
رضا قاسم آبادی، کارشناس مرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان یکی از آن افرادی است که مرمت ارسی ها را انجام می دهد، وی که با پشتکار و تلاش خویش توانسته قطعات آسیب دیده ارسی ها را جدا و سپس دوباره بازسازی و مونتاژ کند درباره پنجره های گره چینی و ارسی در این استان می گوید به نظر می رسد نصب ارسی ها بسته به زمستان نشین و یا تابستان نشین بودن اتاق ها فرق داشته است.
وی می افزاید: در اتاق های تابستان نشین ارسی ها که بالای درب اتاق ها نصب می شد نقش بادخور را ایفا می کرد. این پنجره های مشبک در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می کرد و به همین سبب ارسی ها در اتاق های تابستانی شیشه نداشتند، درحالی که در اتاق های زمستان نشین شیشه دار بودند و شیشه به کار رفته در این گونه ارسی ها دست ساز و به سبب کمبود شیشه در آن زمان بسیار گران بوده و آن طور که ما اطلاع پیدا کردیم خمیر شیشه ها در این منطقه از روسیه وارد شده است.
قاسم آبادی درباره چند رنگ بودن شیشه ارسی ها هم می گوید علاوه بر انعکاس رنگارنگ و تلطیف نور به داخل اتاق ها، شیشه های رنگی سبب می شود خزندگانی همچون مارمولک و مار احساس وحشت کنند و وارد اتاق نشوند که این را از ویژگی های جالب درباره ارسی ها می توان برشمرد.
وی از ویژگی های ساخت ارسی هم می گوید: در ساخت این پنجره های چوبی از میخ استفاده نمی شود و اگر هم استفاده شده میخ ها چوبی بوده است. برای محکم کردن ارسی ها که تکه هایی چوب آن را تشکیل داده اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی استفاده می شد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات ارسی ها زده نمی شد اما بسیار محکم ساخته شده اند.
قاسم آبادی درباره وضع دست ساخته های چوبی گره چینی در منطقه می گوید: ساخت گره چینی دیگر منسوخ شده و هیچ کس آنها را سفارش نمی دهد به علاوه اینکه در شمال کشور استادکاری هم باقی نمانده اما مرمت آثار باقی مانده در خانه های قدیمی، یکی از اقداماتی است که برای حفظ گره چینی ها از سوی سازمان میراث فرهنگی انجام می گیرد.
وی با اشاره به اینکه در خانه های قدیمی منطقه، نورگیرهایی که با گره چینی ساخته شده هنوز وجود دارد می افزاید: خیلی از ارسی های قدیمی هم اکنون از بین رفته و درباره تعدادی هم که باقی مانده همکاری خود مردم برای حفظ آنها نیاز است.
با وجود اینکه ساخت پنجره های مشبک گره چینی شده دیگر رواج ندارد اما به گفته این کارشناس می توان از آنها در دکوراسیون داخلی خانه ها در اتاق های پذیرایی یا نورگیرها استفاده کرد، همچنین می توان از آنها در اماکن تجاری و خدماتی مانند سفره خانه ها، رستوران ها و هتل بهره برد.
حسین دباغ، کارشناس مرمت سازمان میراث فرهنگی استان گلستان نیز درباره ارسی ها می گوید این دست ساخته های چوبی زیبا در سطح این استان در فضاهای مهم خانه های قدیمی که دارای تزئینات بوده و مساحت بیشتری داشته نظیر میهمان نشین ها و تالارها مشاهده می شود.
به گفته وی درباره ارسی های که در گلستان ساخته شده هیچگونه مطالعات جامعی تاکنون انجام نگرفته و در نتیجه نمی توان به طور دقیق درباره آنها اظهار نظر کرد، به همین سبب درباره تفاوت های احتمالی آنها نیز با دیگر نقاط کشور نظیر استان اصفهان و کردستان که مهد ساخت ارسی است نمی توان مقایسه ای انجام داد.
دباغ ادامه می دهد بسیاری از پنجره های ارسی و گره چینی قدیمی در استان اکنون خراب شده یا از میان رفته است، علاوه برآن تعدادی از سوی مالکان برای کار تزئینات داخلی منازل گرانقیمت فروخته شده و درباره برخی نیز ازسوی مالکان بناهای قدیمی اجازه دسترسی به آنها داده نمی شود البته مواردی هم بوده که مردم منطقه ارسی های با ارزش را برای استفاده خصوصاً در اماکن مقدس اهدا کرده اند.
این کارشناس مرمت میراث فرهنگی همچنین گرانی چوب، مقرون به صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر، ماشینی بودن مصالح ساختمانی، نبود اساتید زبردست، عدم حمایت سازمان ها و حتی از یاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم را از دلایل منسوخ شدن ارسی ها می داند.
وی سازمان میراث فرهنگی گلستان را در امر تزئینات وابسته به معماری بناهای قدیمی ضعیف می داند و می افزاید: نبود متخصصان این رشته و اهمیت ندادن به تزئینات بناها وضعیتی را پیش آورده که تنها به ابنیه توجه می شود حتی هیچ فصل اعتباری برای مطالعات پژوهشی درباره تزئینات معماری در استان اختصاص نمی یابد.
اکنون در استان گلستان در شهر تاریخی گرگان در خانه های قدیمی کبیر، باقری، دیانی، خراسانی، شفیعی و بسیاری دیگر که مربوط به عصر قاجاریه است و همچنین در دیگر شهرها و روستاهای منطقه دست ساخته های چوبی ارسی و گره چینی مشاهده می شود. این هنر زیبا و اصیل ایرانی که تا قبل از دوره پهلوی رواج داشته اکنون گنجینه ای از میراث برجای مانده در خانه های با ارزش قدیمی گلستان است.

روزنامه ایران - پایگاه پژوهشی هخامنشیان

دیدگاه‌ها  

+11 # امین 1390-11-14 20:01
سلام. من علاقه زیادی به درست کردن پنجره ارسی دارم. اما نمی دونم آموزش داده میشه؟ لطفا راهنمائی کنید
پاسخ دادن
0 # کیان 1402-06-08 08:33
برای یاد گرفتن ساخت ارسی ، ابتدا باید نجاری بدانید. فکر می کنم علاقمندی اغلب مخاطبان به تزیینات ارسی هاست. این تزیینات اغلب گره چینی، قواره بری و پارچه بری است. اتصالات آنها بدون استفاده مصالح فلزی است و اغلب با اتصالات چوبی مثل فاق و زبانه انجام میشود. برای یادگیری این کار ارزان ترین و ساده ترین آن شاگردی کردن برای اساتید گره چین در بازار کهنه قم است. استاد شفاهی در کاشان نیز ارسی می سازد ولی بیشتر ارسی مرمت می کند.
پاسخ دادن
+15 # طاق بستان 1390-11-26 23:48
سلام من اگه بخواهم تخصصی تر در مورد شیشه های رنگی ارسی بدونم.چه کتابهایی را بایدمطالعه کنم با تشکر
پاسخ دادن
+5 # زینب 1391-01-21 19:10
سلام من هم بسیار مایلم در باره ی پنجره های ارسی بیشتر بدونم مخصوصا در باره ی تاریخچه اش لطفا راهنماییم کنید
پاسخ دادن
+6 # نیلوفر 1391-06-04 10:41
من معماری میخونم علاقه وفوری به معماری سنتی دارم مخصوصا حیاط های مرکزی مناطق جنوب
مممممممنونم تصاویر بیشتری از ارسی های دوست داشتنی بذارین
شادوپیروز باشید
:-)
پاسخ دادن
+1 # حدیث 1392-07-15 18:13
من ترم اول معماریم و عاشق هر نوع سبک هنریم ک ب معماری ایرانی مربوط میشه ای کاش عکس های بیشتری میذاشتین.
پاسخ دادن
0 # حانیه 1392-12-21 17:25
ممنون از مطالبتون...
اینی که میگم خطاب به همه کسانی است که تو این حوزه فعالیت دارند:
درسته که شناخت بناهای تاریخی و معماری اسلامی برامون شیرینه اما با وضع اقتصاد و سلایق امروز نمیشه دقیقا همونطور کار کرد...
بیایید دنبال روشهایی باشیم که معماری ایرانی گذشته را به روح معاصر پیوند بزنیم تا اینکه فقط دنبال اونها تو کتبها بگردیم...
بیایید تا نذاریم معماری ایران خاطه بماند....
پاسخ دادن
-2 # memare jan 1393-07-11 00:02
ما یک پیج توی اینستاگرام داریم که تازه شروع بکار کرده.خوشحال میشم فالو و حمایت کنین...id:atelie_baran
توی این پیج کار هر معماریو با ذکرنام میذاریم تا بقیه نقاط ضعف و قوتشو بگن برای رشد کردن توی کار
پاسخ دادن
-2 # navid 1393-07-16 21:13
گفتاورد از امین:
سلام. من علاقه زیادی به درست کردن پنجره ارسی دارم. اما نمی دونم آموزش داده میشه؟ لطفا راهنمائی کنید

سلام دوست عزیز، من دارم از اون پنجره ها می سازم
پاسخ دادن
0 # آقایی 1399-08-12 23:51
سلام چنده؟
پاسخ دادن
0 # امیر 1393-09-14 11:15
درود بر همگی
شوربختانه اکنون این پنجره ها به صورت برش روی چوب با دستگاه cnc انجام میشه و کمترین کیفیت وظرافت رو داره .
اما هنوز هستند کسانی که اجرا کننده این نوع پنجره ها با روش اصولی باشند.از معدود کسانی که در شیراز مشغول این کار هستند آقای شایان هستند که ترکیبی از معماری جدید با گره چینی های قدیم بوجود آورده اند.مطمن باشید برای اولین بار با این دقت و ظرافت چنین پنجره هایی ساخته میشود.
برای منزل خیلی خاص و فوق العادست .ازچوب مرغوب استفاده کنید وبدونید زمانی قشنگ ترین حالت رو خواهید داشت که رو به نور باشه.وقتی نورهای رنگی روی سنگ فرش خونه بیفته بالاترین لذت رو از ترکیب زیبای نور میبرید.
پاسخ دادن
0 # ایمان عرب 1395-01-02 15:25
گفتاورد از نیلوفر:
من معماری میخونم علاقه وفوری به معماری سنتی دارم مخصوصا حیاط های مرکزی مناطق جنوب
مممممممنونم تصاویر بیشتری از ارسی های دوست داشتنی بذارین
شادوپیروز باشید
:-)

خوشحالم از این سلیقه شما...پیشنهاد میکنم ایشالا در تحصیلات تکمیلی حتما رشته معماری اسلامی را انتخاب و ادامه بدین
پاسخ دادن
-1 # ایمان عرب 1395-01-02 15:29
گفتاورد از حانیه:
ممنون از مطالبتون...
اینی که میگم خطاب به همه کسانی است که تو این حوزه فعالیت دارند:
درسته که شناخت بناهای تاریخی و معماری اسلامی برامون شیرینه اما با وضع اقتصاد و سلایق امروز نمیشه دقیقا همونطور کار کرد...
بیایید دنبال روشهایی باشیم که معماری ایرانی گذشته را به روح معاصر پیوند بزنیم تا اینکه فقط دنبال اونها تو کتبها بگردیم...
بیایید تا نذاریم معماری ایران خاطه بماند....

رشته معماری اسلامی دقیقا شناخت کامل از معماری سنتی و ایرانی اسلامی گذشتمون و سپس پیوند و آمیختن ان با روشهای مدرن و سلایق مدرن تر رو داره دنبال میکنه
پاسخ دادن
-1 # ایمان عرب 1395-01-02 15:31
گفتاورد از navid:

سلام دوست عزیز، من دارم از اون پنجره ها می سازم

سلام من هم خوشحال میشم حتما روند ساخت این پنجره ها و ساخت رو توسط شما ببینم
پاسخ دادن
-1 # سامان 1395-09-19 11:20
سلام به همه
خواستم بدونم براى پنجره هاى اُرسى اصيل سنتى كه قدمتش براى دوره صفويه باشه بازار خريد و فروش داريم
لطفاً راهنماييم كنيد
پاسخ دادن

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML