مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

پیشینه ی روزنامه در ایران

پیشینه استفاده از کلمه "روزنامه" یا " روزنامچه" در ایران  را می توان در قرون اولیه اسلامی پی گیری کرد. این واژه در کتبی چون یتیمه الدهر ثعالبی و معجم الادبای یاقوت حموی، به معنای شرح زندگی و بیان وقایع مهم زندگی پادشاهان و وزرا و بزرگان هر عصر به کار می رفته است. تا اوائل دوره قاجار هم روزنامه به همین معنا به کار می رفته است؛

آخرین کتاب هایی که با این تعریف و تحت عنوان روزنامه در ایران تالیف شده است، روزنامه میرزا محمد خان، کلانتر شیراز در شرح وقایع زندیه و روزنامه خاطرات محمد حسن خان اعتماد السلطنه می باشد. در دوره قاجار به گزارش‌های وقایع نگاران دولتی که از شهرستان‌ها اخبار جاری را به دولت مرکزی می‌نوشتند، نیز روزنامه گفته می‌شد. تجار و بازرگانان هم برای محاسبات تجاری خود اقدام به تهیه الواح و دفاتری می کردند که در اصطلاح به آن روزنامه یا روزنامچه گفته می شد.

اما اولین آشنایی ایران با روزنامه به معنای جدید و امروزی اش به زمان صفویه و عصر شاه عباس بر می گردد که بر اثر برقراری روابط سیاسی و تجاری فعال با کشورهای اروپایی، روزنامه های اروپایی به ایران وارد شدند؛ البته این روزنامه ها به تعداد بسیار کم به ایران وارد شده و در اختیار گروه اندکی از صاحب نظران و بزرگان قرار می گرفت.

در دوران محمد شاه قاجار، در تاریخ 25 محرم 1253ق، میرزا صالح شیرازی، از نخستین  دانش آموختگان ایرانی در اروپا، اولین روزنامه به معنای جدید را، برای آگاه کردن مردم از آخرین اخبار سیاسی و اقتصادی و فرهنگی مملکت و کشورهای خارجی، با نام «کاغذ اخبار» منتشر کرد. این روزنامه به صورت ماهیانه منتشر می شده است و تا سه سال یعنی تا سال 1256ق در تهران منتشر می شد.

علی رغم این که اولین روزنامه ای که به زبان فارسی در ایران چاپ شد، "کاغذ اخبار" بود اما نقطه عطف روزنامه نگاری ایران انتشار "وقایع اتفاقیه" است. در 5 ربیع الثانی این سال، در سومین سال سلطنت ناصر الدین شاه، به همت میرزا تقی خان امیرکبیرو ادامه اصلاحات مورد نظر وی، اولین شماره روزنامه وقایع اتفاقیه در ایران به چاپ رسید.

نقطه عطف روزنامه نگاری ایران انتشار "وقایع اتفاقیه" است

این روزنامه به صورتهفتگی چاپ میشد و تعداد صفحات آن بین دو تا 12 بود؛ اما معمولا در 4 صفحه طبع می شد.

مدیر روزنامه وقایع اتفاقیه، حاج میرزا جبار تذکره چی و سردبیر آن ادوارد برجیس انگلیسی معروف به برجیس صاحب بود.  میرزا جبار مدتی کارپرداز ایران در بغداد بود. برجیس صاحب، در زمان عباس میرزا به استخدام دولت ایران در آمده بود و  در تبریز صاحب چاپخانه ای بود. پس از عباس میرزا در تهران به تجارت مشغول شد. امیر کبیر او را با عنوان« مترجم دیوان»  برای ترجمه متون انگلیسی به وزارت خارجه دعوت کرد. برجیس صاحب مسئولیت سردبیری و ترجمه متون جالب انگلیسی مجلات خارجی را برای روزنامه وقایع اتفاقیه بر عهده داشت.

وقایع اتفاقیه، با خط خوش میرزا عبدلله نامی، نوشته می شد که جز نام او اطلاع دیگری از او موجود نیست.

شماره اول این روزنامه بدون نام چاپ شد و از شماره دوم نام "وقایع اتفاقیه" به بر آن نهاده شد. در شماره اول در باب هدف از چاپ این مکتوبه این چنین آمده است:

« از آنجا که همت حضرت اقدس شاهنشاهی مصروف بر تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آنها از امورات داخله و وقایع خارجه است، لهذا قرار شد که هفته هفته احکام همایون و اخبار داخله مملکتی و غیره را که در دول دیگر گازت می نامند در دارالطباعه دولتی زده شود و به کل شهرهای ایران، منتشر گردد که اهالی ممالک ایران نیز، در هر هفته از احکام دارالخلافه مبارکه و غیره اطلاع حاصل نمایند و از جمله محسنات دیگر این گازت یکی آنکه سبب دانایی و بینای اهالی این دولت علیه است، دیگر این که اخبار کاذبه اراجیف که گاهی بر خلاف احکام دیوانی و حقیقت حال در بعضی از شهرها و سرحدات ایران پیش از این باعث اشتباه عوام این مملکت می شد بعد از این به واسطه روزنامچه موقوف خواهد شد و بدین سبب لازم است کل امنای دولت ایران و حکام ولایات و صاحب منصبان معتبر و رعایای صادق این دولت این روزنامه ها را داشته باشند.»

به طور کلی مطالب روزنامه شامل اخبار دار الخلافه، تصمیمات، احکام، عزل و  نصب ها و القاب اعطایی شاه، شکارها و دید و بازدید های شاهانه، گزارش حوادثی که در مملکت اتفاق افتاده مانند سیل و زلزله و..، اخبار ممالک محروسه و دول خارجه بود.

وقایع اتفاقیه تا شماره 16 جمعه ها و از آن پس پنجشنبه ها، منتشر می شد. 471 شماره آن با همین نام « وقایع اتفاقیه» چاپ می شد، شماره 471 بدون نام و از شماره 472، با نام دولت علیه ایران کار خود را ادامه داد.  41 شماره روزنامه در زمان صدارت امیر کبیر به زیور طبع آراسته شد ولی شماره 42 حکم عزل امیر کبیر و انتصاب میرزا آقا خان نوری به صدرات را در بر داشت.

وقایع اتفاقیه به قیمت ده شاهی فروخته می شد، و اشتراک سالانه آن 24 قران بود. به فرمان شاه، هر یک از دولتمردانی که در آمد ماهیانه وی به 200 تومان می رسید، موظف بود، 24 قران را بپردازد و مشترک شود.

زهرا محمدی
------------------------------------
بن مایه:

روزنامه وقایع اتفاقیه، جمشید کیان فر، نشر دانش، 1373 شماره83.

ایران در دوران سلطنت قاجار، علی اصغر شمیم.

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML