فيروزكوه

فيروز كوه واقع در منتهي اليه شمال شرق استان تهران از شمال و شرق به استان مازندران، از جنوب و جنوب شرق به استان سمنان و از غرب به شهرستان دماوند محدود مي‌شود. اين شهرستان بر روي بخشي از سلسله جبال البرز مركزي قرار گرفته است و به همين خاطر ناهمواري‌هاي بسياري دارد. قلل مرتفعي مانند ميشينه مرگ لزور (4076 متر) همچون ديواري اين شهرستان را از مناطق شمالي كشور جدا مي‌كند كه در بين اين قلل سرشاخه‌هاي رود خانه حبله رود جاري است. كوه پل، كوه نواسدر و كوه تپه مراد از ديگر كوه‌هاي فيروزكوه به شمار مي‌آيد.‏
فيروزكوه تابستان معتدل و خنك دارد و در زمستان از سردترين نقاط كشور است.‏
اين شهرستان با 2261 کيلومتر مربع مساحت، 12 درصد از مساحت کل استان تهران را به خود اختصاص داده‌است. شهرستان فيروزکوه، در حال حاضر دو نقطه شهري دارد شهر فيروزكوه و شهر ارجمند. فيروز كوه دهستان پشتكوه، دهستان شهرآباد، دهستان حبله رود و شهر فيروزكوه را در بر‌مي‌گيرد و بخش ارجمند نيز 23 درصد از مساحت کل شهرستان فيروزکوه را به خود اختصاص داده و مناطق جنوب و غرب شهرستان شامل دهستان قزقانچاي، دهستان دوبلوک و شهرارجمند را در برمي‌گيرد.
‏ساکنين اصلي فيروزکوه از شاخه‌هاي شانزده گانه قوم آريايي هستند. علاوه بر آن اقوامي از کردان پازوکي از حوالي اروميه حدود 400 سال قبل و برخي از افراد ايل اصانلوي گرمسار و تيره‌هاي غندالي اليکايي و شاه حسيني اليکايي و کردها در اين شهرستان سکني گزيده‌اند.فيروزکوه از ديرباز ييلاق عشاير اليکايي بوده است.
‏محور اقتصادي شهرستان فعاليت‌هاي باغداري و دامپروري است. فيروزكوه با داشتن 59220 هكتار زمين زير كشت 21/1 درصد از اراضي زير كشت استان تهران را دارد. از اين سطح 81 درصد به كشت محصولات سالانه و بقيه به محصولات باغي اختصاص دارد. گندم و جو از مهمترين محصولات كشاورزي و سيب، قيسي و گردو نيز از مهمترين محصولات باغي اين شهرستان به شمار مي‌آيد.‏
‏*پيشينه تاريخي ‏
شهرستان فيروزکوه به‌دليل موقعيت خاص همواره مورد توجه اقوام و گروههاي انساني بوده، به همين جهت شاهد آثار زيادي در نقاط مختلف آن هستيم که از آن جمله مي‌توان به، 35 امامزاده و بقعه متبرکه، 28 قلعه، يک خانه تاريخي،7 گورستان و زيارتگاه، 18 محوطه باستاني تاريخي و اسلامي، سه غار و دژ طبيعي، دو پل تاريخي، يک مسجد تاريخي، 8 کاروانسرا و 18 برج آرامگاهي اشاره کرد. فيروزکوه شهري قديمي است که برخي آن را با حوادث مرتبط با دماوند هم چون افسانه فريدون و ضحاک مرتبط مي‌دانند. يکي از نوشته‌هاي معتبر درباره تاريخ اين شهر به نوشته محمدبن جرير طبري (226-310هـ.ق‌) در کتاب «تاريخ الرسل و الملوک» باز مي‌گردد. در اين نوشته طبري مي‌نويسد: «فيروز پسر يزدگرد، پسر بهرام بود. گويند در ملک وي هفت سال پياپي قحطي شد و در آن دوران سخت، رعيت را چنان راه برد که هيچ کس از گرسنگي نمرد مگر يکي و او به خداوند ناليد که رحمت خويش از او و رعيت او دريغ ندارد و باران ببارد و خداي اجابت کرد ولايت مانند پيش پرآب شد و درختان جان گرفت. فيروز بگفت تا به ري شهري بسازند و آن را فيروز نام کرد و مابين گرگان و دربند نيز شهري بساختند و آن را فيروز نام کردند و...» شهر فيروزکوه همان شهري است که طبري احداث آن را به فيروز ساساني نسبت داده‌است. به دليل همين قدمت فيروزکوه از شهرهايي است که تپه‌هاي باستاني زيادي دارد. نام قديمي فيروزکوه ديمه بوده است؛ که به معني طبيعت خودرو است.
*حيات وحش
شهرستان فيروزکوه به دليل شرايط توپو گرافي و آب و هوايي يکي از مناطق بکر استان تهران است و از زيستگاههاي مهم حيات وحش و شکارگاههاي استان به شمار مي‌آيدو انواع وحوش، مناطق طبيعي، چراگاهها و چمنزارهاي وسيع از توانمندي‌هاي ويژه آن است.‏
منطقه شکار ممنوع گاوده: اين منطقه با مساحت 400 هزار هکتار در شرق شهرستان فيروزکوه قرار دارد و در آن انواع جانوران، پرندگان و خزندگان را مي‌توان ديد. پوشش گياهي عمده آن شامل گونه‌هاي گياهي ارس، پسته وحشي، بادام وحشي، بيد، گردو، زرشک، باريجه، آويشن، شقايق، کاکوتي، گلپر کلاه مير حسن، آتريپلکس، زنبق وحشي و انواع گندميان است. گونه‌هاي غالب جانوري اين زيستگاه عبارتند از: قوچ و ميش، کل و بز، آهو، پلنگ، گراز، گرگ، روباه، شغال، گربه وحشي، جغد، جوجه تيغي، کبک، تيهو، سارکپه، دليجه، دال، پرندگان شکاري، افعي دماوندي، افعي شاخدار، گرزه مار، افعي اره‌اي، لاک پشت مهميزدار، بزمجه و آگاما. در محدوده‌هاي شکار ممنوع و پناهگاه حيات وحش داخل آن اقدام‌هاي حمايتي به عمل مي‌آيد تا مجموعه حيات وحش با توجه به حداقل فضاي مناسب، از خطرات انساني و غيرطبيعي در امان باشد.
‏*منابع آب
مهمترين رودخانه جاري در سطح شهرستان حبله رود است که سرشاخه اصلي آن گورسفيد، نمرود، دليچاي، ساواشي، هوير و قزقانچاي است. متوسط آبدهي اين رودخانه در محل ايستگاه سيمين دشت 6/2 متر مکعب در ثانيه‌است که حجم کل جريان آن به 197/9 ميليون متر مکعب در سال مي‌رسد. عليرغم وجود منابع آب غني از جمله چشمه سارها در اين شهرستان (25/4 درصد استان ) متاسفانه به دليل نبود تاسيسات مهار آب و روشهاي علمي انتقال و مصرف آب در بخش کشاورزي، استفاده بهينه از اين منابع به عمل نمي‌آيد و بخش زيادي از آن به ويژه در فصول پاييز و زمستان هرز مي‌رود.
‏‏*جاذبه‌هاي گردشگري
فيروزکوه داراي جاذبه‌هاي گردشگري فراواني است. مردم تهران و شهرهاي اطراف به خاطر برودت و سردي هواي فيروزكوه، بيشتر در فصول گرم سال، براي تفريح و بازديد از آثار تاريخي، به اين منطقه سفر مي‌کنند. از جاذبه‌هاي منطقه مي‌توان از تنگه واشي نام برد که داراي نقش برجسته‌اي به‌جا مانده از دوره قاجار است، کاروانسراها، قلعه‌هاي قديمي، گورستان‌هاي کهن و امامزاده‌هاي متعدد جزو ديگر جاذبه‌هاي اين شهرستان است.‏
تنگه واشي مهمترين جاذبه گردشگري فيروزكوه در 15 کيلومتري شمال غرب اين شهرستان قرار گرفته و با داشتن آب و هواي مناسب در تابستان‌ها، ميزبان شمار زيادي از مسافران و گردشگران است. شايد يکي از جذابترين بخش‌هاي سفر به تنگه واشي حرکت در رودخانه‌اي باشد که بين يک دره سنگي قرار دارد. با توجه به نزديکي تنگه واشي به شهر تهران، امکان مسافرت يک روزه به اين منطقه وجود دارد و بويژه در تابستان هزاران نفر از ساکنين استان تهران و ديگر استان‌هاي اطراف به اين منطقه سفر مي‌کنند. ‏
تنگه واشي به طول حدود 300 متر و با ديواره‌هاي صخره‌اي بلند به ارتفاع 100 متر محل عبور رودخانه‌اي است که از کوه‌هاي واشي سر چشمه مي‌گيرد و از ميان دشت مي‌گذرد. در فصل تابستان که آب به کمترين ميزان خود مي‌رسد، عمق آن به حدي است که در برخي نقاط تا زير زانوي انسان را فرامي‌گيرد. يکي از مهم‌ترين جذابيت‌هاي اين تنگه، همين عبور کل مسير از ميان آب است.
براي رفتن به تنگه واشي در کيلومتري 2 جاده فيروزکوه- تهران، پس از ورود به يک جاده فرعي و طي حدود 9 کيلومتر روستاي جليزجند نمايان مي‌شود. اين روستا در حاشيه يک دشت سرسبز با كشتزارهاي گندم و سيب زميني و باغ‌هاي مختلف بنا شده‌است. بعد از عبور از روستا و طي حدود 4 کيلومتر در جاده‌اي که ميان دشت و در کنار جوي‌هاي پر از آب زلال، ساخته شده، محل پياده روي تنگه واشي شروع مي‌شود. بعد از عبور از تنگه اول و گذر از دشتي زيبا، تنگه دوم قرار گرفته که حدود 2 کيلومتر با تنگه اولي فاصله دارد.
اين تنگه هم مانند تنگه اول چشم نواز است و از ديواره‌هاي سنگي آن در نقاط مختلف چشمه‌هاي آب زلال و خنک به سمت پايين روان است.
در انتهاي اين تنگه نيز صداي ريزش آب آبشاري زيبا مسافران را به خود مي‌خواند تا در زير آبشار و در هواي گرم تابستان تني به آب بزنند. در تنگه واشي گياه کمياب باريجه مي‌رويد که مصارف مهم صنعتي و دارويي دارد.
‏‏*آثار باستاني تنگه واشي
تنگه واشي علاوه بر طبيعت زيبا، آثار باستاني نيز دارد. يکي از سه کتيبه معروف دوره قاجار در اين تنگه واقع است. دو کتيبه ديگر در چشمه علي شهرري و تونل وانا در جاده هراز واقع شده‌اند. کتيبه واقع در تنگه واشي داراي ابعاد شش در هفت متر است که وقايع زمان فتحعلي شاه دور تا دور کتيبه روايت شده‌است. بزرگ‌ترين نقش برجسته اين کتيبه‌ها، نقش شکارگاه با تصوير اسب، نيزه و شکارهايش است که در اطراف آن مي‌توان عباس ميرزا، علي قلي ميرزا و علي نقي ميرزا پسران فتحعلي شاه و همچنين نوادگانش را در حال شکار ديد. اين کتيبه که حدودا 185 ساله‌است به گونه‌اي در دل کوه حک شده که از بارش باران و تابش آفتاب در امان بوده‌است اما صنعت گردشگري به آن آسيب زده است.
‏*غار بورنيک ‏
غار بورنيک در 135 کيلومتري شرق تهران، 23 کيلومتري جنوب غرب شهر فيروزکوه و 6 کيلومتري روستاي زيباي هرانده، در ارتفاعات پرنشيب و فراز کوهستاني به نام « بورني» يا «بورنيک» واقع شده‌است. براي دسترسي به اين غار بايد از طريق جاده دماوند - فيروزکوه قبل از تونل نمرود، به سمت روستاي هرانده تغيي مسير داد و پس از عبور از روستاي هرانده در کنار رودخانه حبله رود و در ارتفاعات آن به غار بورنيک رسيد.
‏گروهي اين غار را «پورنيک» مي‌نامند و دسته‌هاي ديگر به آن «بورنيک » مي‌گويند. پور به گفته اهالي و لهجه محلي به معناي گودال است و نيک پسوند آن است که بر روي هم به معناي گودال نيک يا چاله نيک مي‌باشد و شايد پيشينيان به عنوان دخمه يا گودالي که عميق و ژرف است با ترکيب واژه نيک که در اينجا معناي خوب و بزرگ را مي‌دهد بر آن اطلاق کرده باشند و گروه ديگر آنرا بورنيک مي‌گويند که از دو کلمه بور و نيک تشکيل شده است و بور در لهجه محلي تغيير يافته کلمه «بار» است که اين کلمه نيز ضمن ترکيب با واژه نيک به معناي محل امن و جايگاه نيک، مصطلح شده ‌است. البته «بار» در اصل و اساس به معناي ساحل جاي امن هم به کار مي‌رود و نام رودبار مي‌تواند معني ساحل يا کنار رود داشته باشد. در هر صورت بورنيک يا بارنيک به معني محل امن خوب است. و اين نام با توجه به محل قرارگيري غار به خوبي انتخاب شده‌است و از گذشته‌هاي بسيار دور و شايد از عصر غارنشيني و دوران شکار در ايران، اينجا به عنوان محل امني براي زندگي کردن و پناه گرفتن، مورد توجه اقوام پيش از تاريخ در اين ناحيه بوده‌است بويژه که دهانه اصلي و عميق غار در نقطه‌اي در فرا سوي رودخانه قرار دارد.
‏طبق اندازه گيري‌هاي به‌عمل آمده، دهانه غار 15×10 متر و ارتفاع آن 6 متر مي‌باشد و از سطح دريا 1950 متر ارتفاع دارد. دهانه يا اشکفت ورودي وسيع و پس از آن ايواني با طاق بلند نمايان مي‌شود که پيش از اين در منتهي اليه سمت چپ آن راه سنگلاخ ورود به دهليز اوليه غار واقع شده بود که در سال 1380 به صورت پلکاني بهسازي شد. مجموعه غار بورنيک از سه تالار عظيم شکل گرفته‌است که بر فراز هر کدام از تالارها، طاقديس‌ها جلب نظر مي‌کند. در روي سقف اين طاقديس‌ها گسل يا شکافهاي عميق ديده مي‌شود که حکايت از کهنگي و ديرينگي دارند و سال‌هاي مديدي از عمر اين شکاف‌ها سپري شده‌است. ديوارهاي درون غار پوشيده از چکنده‌هاي گل کلمي، نخودي و سفيد رنگ و صورتي است كه زيبايي ويژه‌اي به غار بخشيده‌است و نورپردازي بر روي آنها جلوه‌هاي ويژه‌اي را در درون غار ايجاد خواهد کرد. غار بورنيک از سه تالار تشکيل شده‌است: تالار نخست يا تالار بيروني كه کف آن شيبدار بوده و به استناد بقاياي موجود بيشتر به صورت سنگچين مفروش شده‌است. اين تالار بزرگ داراي ابعاد 50×40 متر و ارتفاع 8 متر است. در منتهي اليه اين تالار دو فرورفتگي بلند و ايواني شکل وجود دارد که هر يک از آنها نسبت به يکديگر 2 متر اختلاف ارتفاع دارند. بقاياي موجود در اين تالار نشانگر قدمت و پيشينه غار است، در واقع محل سکونت اقوام و انسان‌هاي غارنشين در اين بخش است. با توجه به وجود قطعات سفالينه شکسته شده و پراکنده در سطح اين تالار نشانه‌هاي بارزي از زيستن انسان‌ها در ادوار پيش از تاريخ را مي‌توان در اين بخش جستجو كرد. تالار دوم يا تالار اصلي (مرکزي) محوطه‌اي است به ابعاد 60×30 متر و ارتفاع 20 الي 25 متر که با سطحي شيبدار و شيب تند به سمت پائين کشيده شده‌است. تالار سوم با 12 متر ارتفاع مستطيل شکل و به ابعاد 55×20 متر است. از ابتدا تا انتهاي اين تالار شيب تند سنگلاخي و لغزنده‌اي وجود دارد که تمام سطح کف آن را در بر مي‌گيرد و منتهي اليه اين شيب تند و لغزنده نيز دهليزي به طول 8 متر است که به محوطه‌اي سخت‌گذر و پرتگاهي متصل مي‌شود. عمق اين پرتگاه نزديک به 20 متر است.‏
*چشمه آب معدني خمده ‏
چشمه آب معدني خمده در فاصله 15 کيلومتري جاده تهران ـ فيروزکوه، در مسير رودخانه حبله رود و نزديکي روستاي خمده واقع ‌است. فاصله اين چشمه تا جاده فيروزکوه - زرين دشت 5 کيلومتر است. آب اين چشمه براي درمان بيماري‌هاي مفاصل و استخوان، بيماري‌هاي پوستي (جوش و زخم) و زردي کاربرد دارد. فصل استفاده از اين آب بهار و تابستان است.
*حبله رود ‏
حبله رود يکي از مهمترين رودخانه‌هاي استان تهران به شمار مي‌آيد كه از شعب متعدد شور و شيرين تشکيل شده است. اين رودخانه دشت گرمسار را آبياري مي‌كند و پس از آن وارد دشت کوير مي‌شود.
*صنايع و معادن ‏
در شهرستان فيروزكوه صنعت شيشه سازي رواج دارد و کارخانه‌هاي شيشه سازي زيادي در آن مشغول به کارند. همچنين به تازگي کارخانه سيمان فيروزکوه با ظرفيت توليد بالا راه اندازي شده‌است. ‏
اين شهرستان داراي معادن سنگ است كه اطراف جاده فيروزكوه به سمت تهران قرار دارند.

روزنامه اطلاعات