این اثر بقایای یک آتشکده و شهر از دوره ساسانی است که در روستای کرکویه در فاصله 25 کیلومتری زابل قرار گرفته است . بر اساس مدارک موجود از آتش این آتشکده که همواره روشن بوده و در بین زرتشتیان قداست خاصی داشته است برای روشن کردن آتش در سایر آتشکده ها استفاده می کردند . احترام بسیاری مردمان این شهر برای این آتشکده قائل هستند و به گنبد رستم نیز مشهور بوده است . این آتشکده تا قرن 17 هجری که قزوینی آن را وصف کرده است بسیار خرم و زیبا بوده است ساخت آن به روزگار کیخسرو باز می گردد که بسیار کهن است . دو شاخ بزرگ گاو داخل آن قرار داشته است و در وسط آنها آتشگاه قرار داشته است . بنای این اثر منحصر بفرد را که دارای اتاقی با گچبری زیبا می باشد به دست گرشاسب ذکر می کنند که به نقل ازشاهنامه نبرد سیاوش با بهمن دراین مکان رخ داده است.
آتشکده کرکویه یا کرکوشاه ، و همچنین آثار تخته پل در میان کنگی شهرستان زابل ،در غرب روستای خمک و هشت کیلومتری تپه منطقه شهرستان و در میان زمین های باتلاقی سیستان و نزدیک مرز ایران با افغانستان قرار دارد . تخته پل ، پل آجری بوده است که به نوشته استخری ،راه زرنگ ( سیستان ) و هرات را به هم متصل می کرده است .
کرکوشاه یاکرکویه ،شامل یک دیوار خشتی چینه ای از یک برج دفاعی شهر باستانی است . این آثار شامل تعدادی از بناهای بزرگ و کوچک است . این بخش دارای تالاری به طول 11 متر و عرض 8/5 متر است .
کرکویه توسط نویسندگان دوران اسلامی در کتب قدیمی تشریح شده است . استخری کرکویه را نخستین راهی می داند که سیستان را به هرات متصل می کند و بنا به گفته همین جغرافیدان کرکویه در سه فرسنگی زرنج یا زرنگ ( سیستان ) واقع شده است .
یاقوت حموی نیز درباره آتشکده کرکویه نوشته است شهری از سیستان بوده و آتشکده ای که نزد زرتشتیان محترم شمرده می شد در آنجا قرار داشت.
آتش کرکویه را به کیخسرو نسبت داده اند و کرکویه تا سده هفتم هجری آبادان بوده است . بر اساس توصیفات مورخان دوران اسلامی ، این بنا دارای دو قبه بزرگ و بر هر قبه یک شاخی چون شاخ گاوی بزرگ ساخته بودند و آتشگاه در زیر آن دو قبه قرار داشت .
در سال 30 ربیع ابن زیاد حارثی فرمانده تازی با لشگری راهی شهر (زرنگ )سیستان شد . مردم ایران در جشن سیزدهم نوروز بودند و شادمانی میکردند . آبادی زالک در سیستان خاطره دهشتناکی در تاریخ ایران به حساب می آید .تازي ها مردان ده را یکی پس از دیگری کشتند و زنان را اسیر و برده کردند . در برخی نقاط شهر ها محاصره شدند و مردمان از گرسنگی از پای در آمدند و تسلیم شدند . ويراني و غارتگري تازي ها باعث گرديد کرکویه – هیسون – نوک – زوشت – ناشروز – شراود یکی پس از دیگري ویران و قتل عام شوند.
این بنای مقدس جزو چهار آتشکده مهم ایران بوده و موبدان آن نیز جایگاه خاص و ویژه ای را دارا بودند بطوریکه در تاریخ آمده فردوسی جهت نگارش شاهنامه و تحقیقات خود نزد موبد این آتشکده آمده است .
بر روی دیوار این آتشکده سرودی حک شده است که قدیمیترین نوشته کهن سیستان وفارسی دری قدیم میباشد.
سروده حک شده در این آتشکده بدین معنی بوده:
افروخته بادا روشنایی
تابنده بادا هوش گرشاسب
از جوش رسته است
نوش کن می را نوش
یار در آغوش گیر
به نیکی و آفرین گوش دار
تا میتوانی نیکی کن
که پلشتی ها نابود شدنی اند
سرود کرکویه که زردشتیان در آغاز دوره اسلامی در آتشکده کرکوی سیستان هنگام پرستش آنرا به خوانش میگرفتند وبوسورث نیز به آن اشاره کرده است در کتاب تاریخ سیستان به رسم الخط عربی وبه زبان نزدیک به پارسی دری چنین آمده است:
فرخـــته بــــادا روش
خنــیده گرشاسپ هوش
همی پرست از جوش
انـــوش کن می انــوش
دوســــــت بداگـــــوش
به آفرین نــــهاده گـوش
همیــــشه نیکی کــوش
که دی گذشــــت ودوش
شــــــاها خــــــــدایــــگانا
به آفــــــرین شــــــــــاهی
یعنی:
افروخته بادا روشنایی
و بلند آوازه باد هوش گرشاسب
همواره از جوش پراست
می نوش کن و نوش کن
دوست به آغوش بدار
به نیکی وآفرین گوش بدار
تا میتوانی نیکی کن
که دیروز و دیشب گذشت
ای شاه ای بزرگ ما
تو شاهی با آفرینی
دکتر ذبیح الله این سرود را به تحلیل گرفته گفته است که از اشعار کهن محلی سیستان و همان دری نو ریخت مقارن ظهور اسلام بوده است.
دیدگاه‌ها
باز هم ممنون از شما.
سیستان باعث افتخار ما سیستانی هاست.
موفق باشید