از فراگویش کار چه میدانید؟

Question

فراگویش کار superdialekto de kar گرداورندۀ آن محمد سجادی (1366- 1324؟) با نامسار(م.س. کارا) گویا کارا نام پسر اوست. کارا نخست اندر سال 1361/1982 و سپس صورت تکمیل شدۀ فراگویش کار اندر سال 1363/1984 اندرسنندج پخش شده است. کوشش کار بر این بوده است که زبان-ی هنباز بر شالدۀ چهار گویش بنیادیک رامۀ (قوم) کرد : سورانی، کلهر، کرمانجی، هورامی پدید آورد.دارا ی دوهزار و پانسد واژۀ پایه و دارا ی شست و یک وند کردی.

Answer 1

داشتم در مورد زبانهای فراساخته جستجو میکردم به این گویش کار برخوردم آیا شما چیزی از این ایده دستگیرتان شده؟

چون من در اینترنت چیزی جز همین تکه‌نوشته در اینجا و ویکیپدیا نیافتم!

Comments

کوشش محمد سجادی برای یک-ی کردن زوانان و نیمزوانان کردیک با ایده گرفتن از اسپرانتو بوده است. چون به نسک «فراگویش کار» دسترسی ندارم، نتوانم باورم را اندرباره ی آن ویاواردن (بیان).

اگرچه اسپرانتو خود نیز چندان بر شالده ی منطق درست ساخته نببوده است. ارجمندترین کفا ی آن واژگانش است و شیوه ی گزینش واژه و واژه‌سازی اندر آن زوان.

---

بله کلا چیزی از آن در اینترنت یافت نمیشود.

.................................

من دو روزی میشه که یادگیری اسپرانتو را آغازیدم.

در مورد منطقی بودن ساختارش زیاد نوشته‌اند کنجکاویدم  چه چیزی در ساختار دستوری آن منطق ندارد؟ (اگر دانسته‌تان در اسپرانتو فراوان است)

آیا ساخت زبان «ایدو» بر پایه‌ی زبان اسپرانتو به دلیل همین نا منطقی‌ها بوده؟ 

..................................

در مورد واژگان‌سازی اسپرانتو آنچنان عالی بوده که احمد کسروی را به نوشتن کتاب «زبان پاک» انداخته است جالب است.

---

اسپرانتو آزمایش-ی بوده است برای این که ببینیم اگر اندر واژه‌سازی آزادی بسیار دارده باشیم آیا توانیم اندیشه ی خویش را بی هیچ کفا-یی تندانه به گیرنده ی پیام برسانیم یا نه؟ بدبختانه چنین نیست و نبوده است. بسیار بوده است که نتوانسته ام پس از اندیشیدن بسیار چمه ی درست آمیزه-ای (از وندان و ریشه یا ریشگان) را اندریافتن و چفتن.

نمونه‌وار نخست واژه vagon.ar.o را برای «قطار، ترن» ساخته بودند. بژ نخستین چمه ی آن بیلفخند-ی از واگنان است نه قطار خود. برای همین سپس واژه tren.o به جای آن به واژگان اسپرانتو افزوده ببود. یا skrib.il.o به چمه ی «کلک و قلم» است بژ توانیم آن را به چمه ی هر ابزار برای نوشتن نیز دانستن. برای همین  شیوه ی واژه‌سازی بسیار ساده است بژ هندان نزومان و درست ندارد و چندان منطقیک نیست.

اندر ایدو این کفا هشتاد تا نود برسد/اندرسد زدوده ببوده است بژ باز هم آرمان خویش را نیافته ایم و آسانوار نیز نتوانیم آن زوان آرمانیک و بوندکانه منطقیک را پریافتن (حصول). 

هیچ کس زوانساز تاکنون نتوانسته است هندان و شیوه-ای درست برای واژه‌سازی اندر زوان خویش یافتن.

فایَد(هتا) زامنهف خود نیز وندان زوانش را برای برخ-ی واژگان نه‌اندرورزانده است (نمونه‌وار redaktoro = redakt.ist.o)

بیشتر زوانان ساخته ببوده زیر رخم (تاثیر) زوانان نیادیک (طبیعتی) بوده اند و کسان زوانساز تا آنجا که دانسته ام نتواسته اند زوان-ی سد اندر سد منطقیک و خودسالار (ناوابسته به زوان نیادیک خویش) پدید آوردن.

اگر زوان-ی کمابیش منطقیک میخواهید لگلان یا لژبان را به‌آموزید.

اگر زوان-ی کمابیش ساده و هممانند به زوانان اروپاییک (بیشتر رومیگان) میخواهید اینترلینگوا بهترین گزینه است.

دو چیز آزارانده است، یک-ی این که برخ-ی از کسان بهره‌ور زوانان ساختگیک آن را به پسند خویش اندرورزانند و آن را از گونه ی سنجه‌ایکش (معیار) دور کنند و دیگر این که این زوانان نیز دچار آبهرش (تغییر) ببوند. یا بسیار کسان خواهند آن را بهتر یا بوندک [-تر] بکنند.

اویاکرن اسپرانتو خوب و بسیار ساده است بژ هنوز هم هممانند همه دیگر ساختگیک زوانان گنجایش بهتر ببودن را دارد. دریغمندانه شیوه-ای درست برای التزامیک کردن سهمانان ندارد و «نهی و نفی» به یک شیوه است.

برتری انگلیک و دیگر زوانان نیادیک این است که کمابیش واژگان آماده دارند و شما کمتر با آمیزگان نا آشنا یا واژگان منساخته/خودساخته روبَرو ببوید. بژ هنگام خواندن نوشته-ای به اسپرانتو ناچار اید کرتان (بارها) «ترمز بزنید» و چمه را به زور بیرون بکشید.

من خود با انگلیک آسوده‌تر ام اگر چه باز هم آسانی ی بسیار زوانان-ی مانند اسپرانتو و ایدو و اینترلینگوا را کم نگیرم و ندانم.

باری سرانجام هیچ زوان-ی مانند انگلیک با همه ی پیچ و خمش نخواهد بودن اگر چه انگلیک ساده ببوده هزار کرت به انگلیک ناپالوده و ناسره برتری خواهد داردن.

---

خواست من از یادگیری این زبان، فهم ساختار دستوری، واژه‌سازی و فهم نقطه قوت آن بود تا برای بهتر کردن زبان فارسی بکار گیرم. ترجیح خودم برای یادگیری انگلیسی است.

 هرچه باشد یک زبان طبیعی در گردش روزگار صیقل(؟) خورده تا به ما رسیده پس مشکلات خود را دارد اما یک زبان ساختگی چنین روندی نداشته و در کارگاه ساخته شده (پایه آن بر دانش گذارده شده) جالب است که هنوز آن چیزی که باید نیستند.

 پس اینکه کسروی در «زبان پاک» از بدنه و اسکلت زبان فارسی استفاده برده و تنها به بهبود ساختار و منطقی کردن واژگان پرداخته  و به فکر ساختن زبانی نوساخته نشده و تنها کار خود را به بهسازی پارسی گذارده همین نامنطقی هایی بوده که زبانهای فراساخته داشته اند و شما اشاره کردید.

.................................................

پرسشی دارم با توجه به آشنایی شما با ساختار اسپرانتو و ایدو، شما ایده‌های کسروی برای بهبود زبان فارسی را چگونه میبینید؟ (اگر با کتاب زبان پاک او آشنا باشید)

آیا شدنی است و اگر شدنی آیا نتیجه آنرا نیک میدانید؟

---

تا جای-ی که دانسته ام هیچکس دنباله ی کوشش کسروی را نگرفته است. من خود با یان (الهام) گرفتن از کوششان او پالایش زوان را آغازاندم. برخ-ی از شیوگان او را نادرست دانم. مانند ساختن واژگان-ی همچون : شدسیدن، سات، پهلیدن و ...

دیگر پیشنهه ی او بهره‌وری از واژگان با چمگان فراموشیده است. همچون اندرورزش واژه ی «پاک» به چمه ی «تمامن، کلن، بوندکانه» اندر سهمان : این خانه پاک سوخته است.

چون وارونه ی داتا ی او خود است که هر واژه باید یک چمه (همچنین یک نقش اویاکرنیک) دارده باشد. «پاک» گواش است و بیهیچ دیگرگونی «سانواژه=قید» نیز خواهد بودن. دیگر این که واژه ی «پاک» چمه ی «کامل و تمام» را نیز ندارد.

همه؛ کوشش خویش را از گامه ی دویم آغازانده اند. بژ کسروی ناهجانه (غیر مستقیم) ایاسیده (یاداوری) است که نخست باییم کاراستگان (مصالح) را آماده و فراهم و سامانمند بکنیم و سپس اندر دویوم گامه پالایش زوان را به‌اغازانیم. کاراستگان زوان؛ وندان، ریشگان، نویسمان و اویاکرن درست است با سامانمند و آماده نبودن اینان زوان پالوده و سره به دست نه‌اید.

هنوز وندان پارسیک چمه ی درست ندارند. و شمار ریشگان زوان پارسیک دانسته و آماده نیست.

---

موافقم قسمتی از گفته های او نادرست است البته آنقدر هم زندگی نکرد که بخواهد این کتاب را ویرایش کند (در بکی دو سال آخر زندگی‌اش این کتاب را نوشته و این کتاب تقریبا خام است)

....................‌‌‌‌‌........

در مورد وندان و ریشگان با شما همداستان هستم و نیاز به کار بر روی آنهاست.

....................................

از دستور زبان هم نگذریم اصلا کتاب دستور زبان درست و خوب در فارسی وجود ندارد همه‌شان پر از نادرستی و تقلیدهای کورکورانه و مشکل‌ساز از زبانهای عربی و اروپایی هستند و نه تنها مشکلی از زبان فارسی نمیگشایند بلکه مشکلاتی را هم بدان افزوده‌اند.

 خود من در حال نوشتن دستور زبانی هستم اما تاکنون به نتیجه دلخواه نرسیده‌ام.